Morgunblaðið - 26.02.1984, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1984
95
dæmi um endurreisn sovésku
kvikmyndarinnar.
Hún fjallar um fvan, tólf ára
strák í seinni heimsstyrjöldinni,
hvers móðir nasistar hafa drepið.
fvan tekur þátt í baráttunni gegn
innrásarliði Þjóðverja og gefur sig
fram til allrahættulegustu fram-
kvæmda. Eitt kvöldið leggur hann
í eina ferðina af mörgum bak við
víglínur óvinanna og snýr ekki
aftur. Seinna finnur yfirmaður
hans skýrslu í rústum Berlínar
þar sem sagt er að ívan hafi verið
dæmdur til dauða og hengdur.
Heimspekingurinn Sartre lýsti
söguhetjunni þannig: „ívan er
brjálaður, hann er skrímsli. Hann
er lítil hetja. f sannleika sagt er
hann saklausasta fórnariamb
stríðsins ...“ Sósíalískur súrreal-
ismi,“ sagði hann um stíl myndar-
innar.
Næsta mynd Tarkowskys var
um helgimyndamálarann André
Rublev, sem uppi var á 16. öld.
Hann gerði hana 1966 og með
henni var hann að móta boðskap
sinn, sem hann lýsti á eftirfarandi
hátt í umfjöllun um myndina:
„Hvort sem hann langar til að
fljúga áður en hann er fær um
það, eða móta bjöllu áður en hann
hefur lært að gera það, eða mála
helgimynd á þann hátt sem aldrei
hefur sést áður — allt þetta krefst
þess að maðurinn, sem hápunktur
sköpunarinnar, sökkvi sér oní verk
sitt, gefi sig allan ... Sköpun
Atriði úr Solaris með
Natalya Bondarchuk
og Donatas Banionis.
voru feikilega byltingakenndar
fyrir sovéska áhorfendur. „Mynd-
in er saga móður minnar og því
hluti af mínu eigin lífi,“ sagði leik-
stjórinn. Hún segir frá ungum
strák og minningum hans frá liðn-
um tíma og á myndin rætur að
rekja til þess er foreldrar Tark-
owskys skildu, árið 1935.
Næsta mynd Tarkowskys var
Stalker, og var hún sýnd hér á
kvikmyndahátíð, „enda er kannski
erfitt fyrir hálfringlaða ritskoð-
endur, sem sjaldnast eru skarpir,
að hafa hendur á svo torskilinni
Tarkowsky leikstýrir
Oleg Yankowsky í
Nostalgíu, sem er að
mestu Jeyti tekin á
í t a I í u.
heldur af einhverskonar exístensí-
alískri heimspeki, sem fengist hef-
ur í arf frá hefðbundnum
rússneskum hugsunargangi, frá
höfundum eins og Tolstoy og
Dostoyevsky ... Tarkowsky krefst
heilmikils af áhorfendum sínum,
en ef hann neitar að breyta stíl og
innihaldi mynda sinna til að gera
þær auðmeltanlegri áhorfendum,
er það vegna þess að hann virðir
áhorfendur með því að trúa þeim
til að taka þátt í myndum sínum
og sýna þeim hluttekningu."
Nýjasta mynd Tarkowskys,
Nostalgía, var sýnd á kvikmynda-
hátíðinni í Cannes eins og áður
sagði. Það gekk ekki eins vel að fá
hana hingað á Kvikmyndahátíð.
„Þegar við fórum fram á það að fá
Nostalgíu til sýningar, svöruðu
hluta myndarinnar í Moskvu en
það slitnaði upp úr viðræðum við
Sovin Film um það mál, svo hann
varð að sníða myndina eftir því.
„Nostalgía er um ómöguleika
þess að fólk búi saman án þess
raunverulega að þekkja hvort
annað, og um vandamálin sem upp
koma.með þörfinni á að kynnast
hvert öðru,“ segir Tarkowsky í
Sight & Sound. Og seinna segir
hann: „Hvað varðar áhrif Kuros-
awas, Mizoguchis, Bressons, Bunu-
els, Bergmans og Antonionis á
verk mín, þá eru það ekki áhrif í
merkingunni „að líkja eftir." Frá
mínum sjónarhóli er það ómögu-
legt því eftirlíkingar hafa ekkert
að gera með markmið kvikmynda.
Maður verður að finna eigið mál
til að tjá sig með. Fyrir mér eru
áhrif það að vera með í hópi fólks
sem ég dái og virði.
Án þessara leikstjóra sem ég
nefndi og Dovzenko að auki, væru
engar kvikmyndir. Allir leita auð-
vitað að sínum eigin náttúrulega
stíl, en án þessa leikstjóra, sem
leggja til bakgrunninn, væru
kvikmyndir ekki samar ...
Það eru til tveir grundvallar-
flokkar kvikmyndaleikstjóra. í
öðrum eru þeir sem leitast við að
líkja eftir þeim heimi sem þeir lifa
í, hinir leitast við að skapa sér
sinn eigin heim. f seinni flokknum
eru skáld myndanna, Bresson,
Dovzenko, Mizoguchi, Bergman,
Bunuel og Kurosawa, mikilvæg-
ustu nöfn kvikmyndanna. Verkum
Ferdalangarnir í mynd
Tarkowskys, Stalker.
Úr myndinni André Rublev.
krefst óskiptrar náðar tilverunn-
ar.“
Með því að tala svona um per-
sónur verksins var Tarkowsky
auðvitað einnig að koma inn á sín
persónulegu vandamál vegna
myndarinnar. Hann lauk við að
gera hana 1967 og hún var opin-
berlega sýnd á Cannes 1969 (þar
sem hún hlaut verðlaun) en hún
var ekki sýnd í Moskvu fyrr en
1971. Þótti yfirvöldum sem sög-
uskoðun Tarkowskys væri heldur
„neikvæð". Undir þessum kring-
umstæðum voru sovéskir kvik-
myndagerðarmenn ógjarnir á að
fara ótroðnar slóðir og þrátt fyrir
orðróm um ýmsa nýbreytni í land-
inu bárust umheiminum litlar
sannanir um framsæknar sovésk-
ar myndir í upphafi áttunda ára-
tugarins.
Næsta mynd Tarkowskys var í
vísindaskáldskaparstíl, Solaris.
Það er án efa sú mynd hans sem
hvað verstar viðtökur hefur fengið
og sú torskildasta af myndum
hans. Hún olli ekki jafnhörðum
viðbrögðum meðal sovéskra yfir-
valda og mynd hans um Rublev, en
þau gátu þó ekki stillt sig um að
gagnrýna hana fyrir að vera of
dularfulla og undarlega fyrir hinn
almenna áhorfanda að skilja.
Engu að síður vann hún til verð-
launa á Cannes 1972. Hann varð
víðkunnur sem óvenjulegasti
kvikmyndagerðarmaður Sovét-
ríkjanna, en myndir hans hlutu
takmarkaða dreifingu í heima-
landinu.
Árið 1975 gerði Tarkowsky
Zerkalo eða Spegill, og hafi fyrri
myndir hans valdið deilum þá
hneykslaði hann Moskvubúa með
þessari, sem fól í sér mjög óvenju-
lega kvikmyndatækni og frásagn-
armáta, sem, þó áhorfendur á
Vesturlöndum þekktu til slíks,
mynd, miklu listaverki," eins og
Thor Vilhjálmsson rithöfundur
sagði í fyrrnefndri frétt Morgun-
blaðsins, en Thor hefur haft mik-
inn áhuga á Tarkowski og m.a.
reynt að fá myndir eftir hann á
fyrri Listahátíðir. Boðskapur
myndarinnar, segir Martin í IFG,
er að uppruni allra vona sé maðúr-
inn en ekki eitthvert æðra vald.
Síðan segir Martin: „Ef ákveðn-
ar myndir Tarkowskys hafa orðið
fórnarlömb hártogana frá hendi
sovéskra yfirvalda, er það vegna
þess að hugmyndafræði þeirra er
ekki sprottin upp af marxisma,
Sovétme'nn um hæl með þakkar-
bréfi um að fá að taka þátt í Lista-
hátíðinni, en minntust ekki einu
orði á Nostalgíu eða Tarkowsky,
heldur buðu okkur þrjár aðrar
myndir," sagði Guðbrandur Gísla-
son í samtali við Morgunblaðið.
Tarkowsky lýsir Nostalgíu sem
„einfaldri ástarsögu". Hún var
tekin á Ítalíu með ítölsku tækni-
liði, en aðalleikararnir eru Erland
Josephson f rá Svíþjóð, Domiziana
Girodano frá Italíu og Oleg Yank-
owsky frá Sovétríkjunum sem lék
í Spegli. Tarkowsky hafði upphaf-
lega ætlað að taka þó nokkurn
þessara kvikmyndagerðarmanna
er erfitt að dreifa. Þau spegla
þeirra innri langanir og slíkt
gengur iðulega í þveröfuga átt við
smekk almennings. Þetta þýðir
ekki að kvikmyndagerðarmenn
vilji ekki að áhorfendum þeirra
skilji þá, heldur frekar að þeir
reyni sjálfir að finna og skilja
innri tilfinningar áhorfend-
anna...“
í vestur-þýska vikuritinu Der
Spiegel frá 20. janúar sl. segir að
Tarkowsky dvelji á Ítalíu og vinni
að handriti að nýrri kvikmynd.
Samantekt: — ai.
Blóðug átök
á Filippseyjum
/amboanga, Kilippseyjum, 25. febrúar. AP.
HERLIÐ VAR flutt sérstaklega frá
Manila til Maluso til að skakka
blóðug átök pólitískra arma í dag.
Fimm höfðu látist af skotsárum og
tveir særst áður en tókst að koma
kyrrð á á nýjan leik.
Deiluaðilarnir eru borgarstjór-
inn og fylgismenn hans annars
vegar og varaborgarstjórinn og
hans menn hins vegar. { átökunum
féll m.a. bróðir varastjórans. Átök
þessara aðila hófust fyrst í júlí á
síðasta ári, þá laust flokkunum
saman með þeim afleiðingum að
annar bróðir varaborgarstjórans
og fimm af mönnum hans féllu og
11 særðust. Spenna er mikil í Mal-
uso og mikið hefur verið um fólks-
flótta þaðan að undanförnu.
Yfir 100
tilfelli
AIDS í
Frakklandi
Genf, Sviss, 24. febrúar. AP.
ALÞJÓÐA heilbrigðissamtökin
skýrðu frá því í dag, að vitað væri
um 63 tilfelli AIDS-sjúkdómsins,
sem nefndur hefur verið áunnin
ónæmisbæklun á íslensku, í
Krakklandi á síðasta ári. Alls
hafa 107 AIDS-tilfelli því verið
skráð í landinu frá því fyrst varð
vart við sjúkdóminn árið 1982.
Yfirgnæfandi meirihluti
skráðra tilfella hefur verið í
París, eða um 90%. Flest hinna
hafa verið skráð í Marseilles,
Bordeaux og ýmsum öðrum
minni borgum landsins.
Að sögn heilbrigðisyfirvalda
hefur sjúkdómurinn kallað
fram svipuð einkenni á þeim
sýktu í Frakklandi og vitað er
um frá öðrum löndum. Alls
hafa 44 þeirra 107, sem vitað er
að hafi smitast af AIDS í
Frakklandi, látið lífið.
Eins og í öðrum löndum, þar
sem sjúkdómsins hefur orðið
vart, er meirihluti sjúkl-
inganna kynvillingar. í 63 til-
vikum hafa kynvillingar átt í
hlut í AIDS-tilfellum í Frakk-
landi. Einn hir.na 44, sem smit-
ast höfðu af sjúkdómnum en
voru ekki kynvilltir, var
dreyrasjúkur en ógerningur var
að skýra sýkingu 30 fórnar-
lamba.
Keppni um
veggspjöld í
„andófi gegn
eiturlyfjum“
SAMKEPPNIN um gerð plakats
undir kjörorðinu „Andóf gegn eitur-
lyfjum", sem kynnt var í Stundinni
okkar sunnudaginn 29. janúar sl„
stendur enn yfir. Skilafrestur er til
1. mars. Úrslitin verða kynnt í
Stundinni okkar 11. mars. Besta
plakatið verður svo hengt upp í
strætisvögnum borgarinnar og víðar.
JC Vík, Reykjavík, eina JC-fé-
lagið á landinu eingöngu skipað
konum, stendur fyrir þessari sam-
keppni, sem er þáttur félagsins í
landsverkefni JC-hreyfingarinnar
þetta starfsár, „Andóf gegn eitur-
lyfjum“.
Félagið hefur unnið að undir-
búningi verkefnisins með marg-
víslegum hætti, m.a. með viðtölum
við fjölda aðila, bæði börn og full-
orðna og reynt að fá sem gleggsta
mynd af ástandinu, sérstaklega
um sniff unglinga.