Morgunblaðið - 22.02.1985, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Utþynnt
útvarpsfrumvarp
Virkjum fleira
en fallvötnin
Frumvarpið um afnám
einkaréttar ríkisins á
útvarpsrekstri var mótsagna-
kennt og lítt til þess fallið að
skapa heilbrigðan starfsvett-
vang fyrir frjálsar útvarps-
stöðvar. Morgunblaðið taldi
þó, að ekki væri ástæða til að
bregða fæti fyrir frumvarpið.
Vonir gætu staðið til þess að
það batnaði í meðförum þings-
ins og menn yrðu nokkuð á sig
að leggja fyrir afnám ríkisein-
okunarinnar.
Þetta frumvarp var lagt
fram með töluverðum þunga
af Ragnhildi Helgadóttur,
menntamálaráðherra, í haust.
Vegna hinna sérstæðu að-
stæðna sem sköpuðust við það
að starfsmenn Ríkisútvarps-
ins lögðu fyrirvaralaust niður
störf 1. október siðastliðinn og
reynslunnar af rekstri frjálsra
útvarpsstöðva í verkfalli
opinberra starfsmanna var
meiri hugur í menntamála-
ráðherra og ýmsum þing-
mönnum, einkum Sjálfstæðis-
flokksins, í þessu máli en áður.
Voru jafnvel uppi áform um
að afnema ríkiseinokunina
fyrir jólin.
Fljótlega kom þó í ljós, að
þau áform voru óraunhæf.
Sjálfstæðismenn urðu að ná
samkomulagi við framsókn-
armenn til að stjórnarflokk-
arnir gætu staðið að málinu.
Þegar útvarpsmálið komst á
dagskrá hjá þingflokki fram-
sóknar blasti það við, sem
menn gátu sagt sér allan tím-
ann, að afturhaldsmennirnir í
Framsóknarflokki töldu
brýnna að efla og styrkja
ríkisfjölmiðlana en opna gátt-
ir fyrir aðra til að stunda út-
varps- og sjónvarpsrekstur.
í fyrradag lagði meirihluti
menntamálanefndar neðri
deildar fram álit sitt á frum-
varpinu til útvarpslaga. Þenn-
an meirihluta mynda stjórn-
arliðarnir Halldór Blöndal,
Ólafur G. Einarsson og Birgir
ísl. Gunnarsson frá Sjálfstæð-
isflokki og Ólafur Þ. Þórðar-
son frá Framsóknarflokki. í
stuttu máli er óhætt að slá því
föstu, að þetta álit einkennist
af framsóknar-sjónarmiðum í
útvarpsmálum. Hið mótsagna-
kennda frumvarp sem nefndin
hafði til meðferðar er þynnt út
á kostnað frjálsra stöðva og
leitast við að gera hlut Ríkis-
útvarpsins sem mestan.
Sú spurning hlýtur að
vakna, hvort samkomulag hafi
tekist um það milli stjórnar-
flokkanna, að veita frumvarp-
inu í núverandi mynd braut-
argengi í báðum þingdeildum.
Friðrik Sophusson, varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins,
telur sig greinilega ekki bund-
inn að neinu slíku samkomu-
lagi. Hann hefur boðað breyt-
ingartillögu við frumvarpið.
Eins og áður sagði taldi
Morgunblaðið ekki ástæðu til
að mótmæla framgangi frum-
varpsins til útvarpslaga, þótt
blaðið hafi gert athugasemdir
við efni ýmissa greina þess og
bent á vankantana í því. Eftir
að meirihluti stjórnarliða í
menntamálanefnd hefur enn
aukið á þessa vankanta er
frumvarpið orðið enn minna
virði — ákvæði um endurskoð-
un þess eftir þrjú ár breyta
engu um það.
Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn ná
greinilega ekki samstöðu um
skynsamlega niðurstöðu í
þessu máli. Afturhaldsöflin
innan framsóknar ráða í þessu
eins og öðru þegar á reynir á
þeim bæ. Og sé litið á Alþingi
í heild virðist ljóst, að meiri-
hluti þeirra manna sem þar
situr sé afturhaldssamari og
ríkissinnaðri í útvarpsmálun-
um en sá hluti þjóðarinnar
sem ekki situr á þingi. Þetta er
hryggileg staðreynd.
Tungan og
myndefhi
*
Ahugi barna og unglinga á
hvers kyns myndefni er
mikill. Það verður æ auðveld-
ara að njóta slíks efnis bæði
vegna þess að sjónvarpið
sendir meirá út af þvj fyrir
þessa aldurshópa en áður og
einnig vegna vaxandi út-
breiðslu myndbandstækja og
víðtækrar dreifingar á spólum
í slík tæki. Flestar eru þessar
myndir með útlendu tali.
Björn S. Stefánsson bendir á
það í Morgunblaðsgrein á
þriðjudaginn, að íslensk tunga
eigi undir högg að sækja
vegna útbreiðslu myndefnis
með erlendu tali. Það er undir
hælinn lagt að myndbönd með
barnaefni hafi að geyma skýr-
ingartexta á íslensku. Hitt er
fágætt að þau séu með ís-
lensku tali. í sjónvarpinu er
allt efni með íslenskum texta,
oftast skrifuðum. í grein sinni
leggur Björn S. Stefánsson til
að íslenskt tal verði sett inn á
barnamyndir.
Morgunblaðið hvetur ein-
dregið til þess að þessi tillaga
verði ekki aðeins tekin til at-
hugunar heldur verði henni
hrundið í framkvæmd svo
fljótt sem verða má.
- eftir Hörð
Sigurgestsson
Undanfarin misseri hafa orðið
vaxandi umræður um, hvaða
möguleikar eru til nýsköpunar í
íslensku atvinnulífi. Þessar um-
ræður koma til af því, að fleiri og
fleiri gera sér það ljóst, að í ís-
lenskum þjóðarbúskap stöndum
við á tímamótum. Því er ekki leng-
ur að treysta, að vöxtur verði sótt-
ur i reksturinn í hinum hefð-
bundnu atvinnugreinum. Vöxtinn
þurfum við hins vegar til að halda
uppi og bæta þau lífskjör, sem við
höfum skapað okkur og eru ein-
hver hin bestu í heimi. Ef okkur
tekst ekki í harðnandi samkeppni
að halda til jafns við nágranna-
þjóðirnar í lífskjörum, er mikil
hætta á ferðum. Stutt verður þá i,
að menn freista gæfunnar í öðrum
löndum, og eðlilegt er að búast við,
að sá hópurinn, sem mest myndi
leggja fram til að skapa nýjan
vaxatarbrodd, yrði gjaldgengastur
á starfsvettvangi erlendis. Til þess
að tryggja áframhaldandi vöxt er
nýsköpun nauðsyn. Með nýsköpun
er þá átt við nýjar brautir,
sprottnar af meiði hefðbundinna
atvinnugreina, en einnig nýjan at-
vinnurekstur, byggðan á nýjum
grunni. Ekki er verið að tala um
að ieggja niður hinn hefðbundna
atvinnurekstur, sem við stundum f
dag, heldur gera betur og bæta
við.
Víða um heim er nýsköpun og
umbreyting til nýs atvinnurekstr-
ar á fleygiferð. í vaxandi mæli er
lögð áhersla á beitingu nýrrar og
meiri þekkingar og tækni. Rann-
sóknir og þróunarstarfsemi verður
kjarnaatriði. Umbreytingar í at-
vinnuháttum taka langan tfma.
Það er hins vegar ástæða til að
gera sér grein fyrir því, að þessar
umbreytingar gerast nú með meiri
hraða en fyrr. Úti f hinum stóra
heimi telja vísir menn. að þegar
megi marka þáttaskil. Við sjáum
þar að baki timabilinu, þar sem
þróun iðnaðarframleiðslu var
meginatriði, og upp er runnið
timabil upplýsingaþjóðfélagsins.
Mikil einföldun, en umhugsunar-
efni.
Ársfundur
Rannsóknaráös
Hvar erum við stödd og hvaða
möguleika eigum við? Hér verður
ekki gerð nein tilraun til að gefa
FYRSTU greinargerðir starfshópa
um framtíðarhorfur á fslandi næsta
aldarfjórðunginn eiga að liggja fyrir
í vor, en starfshóparnir eru fimmtán
talsins. Þessar greinargerðir eiga að
mynda stofn að yfirlitsskýrslu um
könnunina, en fyrirhugað er að Ijúka
framtíðarkönnuninni um mitt næsta
ár.
Framkvæmdanefnd um fram-
tíðarkönnunina hefur sent frá sér
eftirfarandi:
„í árslok 1983 ákvað rfkisstjórn-
in að gera skyldi víðtæka könnun
á framtíðarhorfum á íslandi
næsta aldarfjórðung. f apríl 1984
skipaði forsætisráðherra ráðgjaf-
arnefnd fjörutíu manna til þess að
leggja á ráðin um könnunina. Sjö
menn úr ráðgjafarnefndinni
„Víða um heim er ný-
sköpun og umbreyting
til nýs atvinnurekstrar á
fleygiferð. í vaxandi
mæli er lögö áhersla á
beitingu nýrrar og meiri
þekkingar og tækni.
Kannsóknir og þróun-
arstarfsemi veröur
kjarnaatriöi.“
tæmandi svar við því. Tilgangur-
inn með þessum línum er hins veg-
ar sá, að vekja athygli á ágætum
ársfundi Rannsóknaráðs ríkisins,
sem haldinn var í Reykjavfk,
föstudag og laugardag 7. og 8.
febrúar sl. Á þeim fundi var f
reynd verið að nálgast þann
vanda, sem felst í nýsköpun at-
vinnulífs. Eins og ég sá umræðu-
efnið, þá var það þetta: hvernig má
efla rannsóknir og þróunarstarfsemi
hér á landi til nýsköpunar atvinnu-
lífs og aukins hagvaxtar?
Er skemmst frá því að segja að
þessi fundur var hinn ánægju-
legasti og markar að mínu mati
nokkur tfmamót. Fundinn sátu á
annað hundrað manns. Að meiri-
hluta voru það starfsmenn rann-
sóknastofnana og háskólakennar-
ar, en einnig tveir ráðherrar,
nokkrir embættismenn og alþing-
ismenn, en jafnframt hafði sér-
staklega verið boðið til fundarins
nokkrum hópi frá samtökum at-
vinnulífsins og fulltrúum nokk-
urra annarra samtaka. Fundurinn
hafði verið rækilega undirbúinn,
m.a. með starfsemi vinnuhópa,
sem undirbjuggu umræður fyrir
starfshópa, sem störfuðu á fundin-
um. Á fundinum voru flutt nokkur
greinargóð erindi, sem gáfu m.a.
yfirlit um stöðu rannsókna- og
þróunarstarfsemi hér á landi, og
hvert menn vilja beina henni.
Hver er þessi rannsókna- og
þróunarstarfsemi, sem þannig var
verið að fjalla um?
Fyrir henni er gerð ítarleg grein
í ársskýrslu Rannsóknaráðs rfkis-
ins 1982 og 1983, sem dreift var á
mynda framkvæmdanefnd. í
henni eru þessir menn: Jón Sig-
urðsson, forstjóri Þjóðhagsstofn-
unar, formaður, Davíð Scheving
Thorsteinsson, framkvæmda-
stjóri, Guðrún Jónsdóttir, arki-
tekt, Helga Jónsdóttir, lögfræð-
ingur, Ingjaldur Hannibalsson,
verkfræðingur, Tryggvi Gíslason,
skólameistari, og Vilhjálmur Lúð-
víksson, verkfræðingur. Hallgrím-
ur Snorrason, hagstofustjóri, er
ritari nefndarinnar.
Eftir umræður á fundum ráð-
gjafarnefndarinnar vorið 1984
voru skilgreind fimmtán verkefni
eða verkþættir, sem nú er unnið
að. Um hvert þessara verkefna var
myndaður sérstakur starfshópur.
Að fyrirlagi forsætisráðherra er
fundinum, og ber sú skýrsla undir-
titilinn Rannsóknastarfsemi á ís-
landi. Þá var einnig dreift á fund-
inum greinargerðinni Rannsóknir
við verkfræði- og raunvísindadeild
Háskóla íslands, langtímaáætlun
1984—1989, drög, sem er nýútkom-
in. Vísast til þessara gagna.
Fjölbreytt rannsókna-
og þróunarstarfsemi
Það þjónar hins vegar tilgangi
þessa greinakorns að draga fram
nokkrar meginlínur. Það vil ég
gera vegna þess að rannsókna- og
þróunarstarfsemi er umsvifameiri
og fjölbreyttari en utangarðsmað-
ur hafði áttað sig á, og einnig
vegna þess, að skipulag þessarar
starfsemi eða staðsetning og einn-
ig fjármögnun hefur breyst eða er
að breytast.
Á árinu 1981 voru unnin 744
ársverk í rannsókna- og þróun-
arstarfsemi hér á landi. Er það
129 ársverkum eða 21% fleiri en
tveimur árum áður. Síðan mun
hins vegar ekki hafa orðið mark-
tæk aukning. Á árinu 1981 var
varið 160 millj. kr. á þáverandi
verðlagi til rannsókna- og þróun-
arstarfsemi eða um 0,78% af
vergri þjóðarframleiðslu það ár.
Þetta hlutfall var 0,76% árið 1979,
en 0,46% árið 1971. Athyglisvert
er að bera þetta saman við ná-
grannalöndin. Þá kemur í ljós, að
fjöldi ársverka hér á landi við
rannsóknir er svipaður og I ná-
grannalöndunum. Verður það að
teljast umtalsverður árangur. Á
hinn bóginn eru heildarfjárfram-
lög hér enn lægri en í nágranna-
löndunum, og er þá gjarnan miðað
við að framlög til rannsókna- og
þróunarstarfsemi nái a.m.k. 1% af
vergri þjóðarframleiðslu. Er því
m.a. haldið fram, að það sem á
vanti hér á landi sé aukin þátttaka
atvinnufyri rtækj a.
Fjármögnun og
hlutdeild
Hver greiddt áöurnefnda upp-
hæð til rannsókna árið 1981? Áf
því má draga einfalda mynd í
hlutfallstölum:
Atvinnufyrirtæki 20%
Ríkissjóður 76%
Erlendir aðilar 4%
Fyrir mér er það athyglisvert,
að hlutur atvinnurekstrarins er þó
20%, og hefur hlutur hans aukist
verulega undanfarin ár. Árið 1971
var hann t.d. aðeins 7%. Skiptar
skoðanir eru um aðferðir til að
til þess ætlast, að opinberar stofn-
anir aðstoði við verkið hver á sfn-
um starfsvettvangi, og eru valdir
menn frá þeim í hópana, eftir því
sem við á, auk annarra, sem kunn-
ugleika hafa á hverju sviði. í
hverjum hópi eru yfirleitt 5—10
menn.
í nóvemberlok 1984 var haldinn
fundur í ráðgjafarnefndinni
ásamt forsvarsmönnum starfs-
hópanna til þess að ræða áform og
framvindu verksins. Fyrir þeim
fundi lágu verkáætlanir hópanna.
Áformað er, að í vor verði lokið
fyr9tu greinargerðum starfshóp-
anna, sem mynda munu stofn að
yfirlitsskýrslu um framtíðarkönn-
unina. Verkefnin fimmtán mynda
ekki endanlega verkefnaskrá. Þeg-
Fimmtán starfshópar
um framtíðarhorfurnar