Morgunblaðið - 17.03.1985, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1985
Esperanto
Vetrarbrautarinnar
Fyrir nokkru birtist hér í
bíaðinu grein um leit vís-
indamanna að vitsmunalífi í
Vetrarbrautinni. í rösklega
tvo áratugi hafa vísinda-
menn beitt útvarpssjónauk-
um í því skyni að freista þess
að nema einhver boð utan úr
geimnum, sem væru þess
eðlis að þau hlytu að rekja
uppsprettu sína til viti bor-
inna vera. Fram að þessu
hefur þessi leit verið smá í
sniðum og skipulagslaus, en
nýlega voru þessi mál tekin
traustum tökum af geim-
ferðastofnun Bandaríkjanna,
NASA, sem hefur gert víð-
feðma áætlun um tilhögun
leitarinnar næstu 15 árin.
Leit af þessu tagi vekur
auðvitað þá spurningu
hvort og þá hvernig
hægt sé að eiga sam-
skipti við fjarlæg menn-
ingarsamfélög. Því það er eitt að
túlka reglubundin boð sem verk
vitsmunavera, og annað að ráða í
merkingu boðanna og hefja ein-
hvers konar samræður við þessar
verur. Hvernig er unnt að skilja
mál sem engin mannleg vera hef-
ur nokkru sinni talað og er sprott-
ið upp úr gjörólíkum reynslu-
heimi?
f grein, sem maður að nafni
Archie Roy skrifar í tímaritið The
Unexplained, er reynt að svara
þessari spurningu og rök færð
fyrir því hvernig hægt sé að þróa
nk. alstjörnu-Esperanto með því
að leggja til grundvallar hið al-
gilda mál stærðfræðinnar og und-
irstöðusannindi eðlis- og efna-
fræðinnar:
Hugum fyrst að því, hefur Roy
mál sitt, hvernig við jarðarbúar
myndum gera okkar boð úr garði
til að tryggja að þau skiljist sem
verk vitsmunavera. Við gætum til
dæmis látið öflugan útvarpssjón-
auka senda út eftirfarandi runu:
Eitt tif, hlé, tvö tif, hlé, þrjú tif,
hlé, fjögur tif, langt hlé, sex tif.
Eftir rununni kæmi langt hlé, en
sfðan væru boðin endurtekin aftur
og aftur.
Við verðum að reikna með að
vitsmunaverur, hvar í geimnum
sem þær eru niður komnar, kunni
að telja, segir Roy. Annars bera
þær varla nafn með rentu. Það
skiptir engu máli hvaða talnakerfi
þær notast við, þær hljóta að vita
að tveir eru meira en einn, þrír
meira en tveir o.s.frv. Þessar ver-
ur munu þvi skilja að boðið sem
þær hafa tekið á móti saman-
stendur af fyrstu sex tölunum. Og
væntanlega munu þær átta sig á
hvernig ætlast er til að boðinu sé
svarað, nefnilega með því að senda
til baka töluna „fimm“ sem vantar
i röðina.
Segjum nú að tekist hafi að ná
sambandi við fjarlægt menning-
arsamfélag með þessum hætti,

■ / -
• Xéðjpi'
*
• Éð
fbSt’ *
**} V
r\ n, rs n*
4 \J \J
Hugsanlegt væri að senda fjarvinum okkar í Vetrarbrautinni
mynd í töluformi, til dæmis með því að nota aðeins tvær tölur, 0
og I. Hvert tákn stæði fyrir einn reit í myndinni, 0 fyrir hvítan
reit og 1 fyrir svartan. Vandinn er að koma pennavinum okkar í
skilning um að táknaröðina eigi að túlka sem mynd. Einhverja
vísbendingu yrði að gefa. Snjöll hugmynd væri að senda út 253
tákn, en stærðfræðilega sinnaðar verur kynnu að koma auga á
að sú tala er einungis margfeldi af 11 og 23. Kannski það komi
þeim á sporið, og fái þær til að stilla boðunum upp í ferhyrning,
11x23 reita. Útkoman úr þvígæti til dæmis verið tvær meðfylgj-
andi myndir, og vonandi reynist það ekki
of flókið mál fyrir kunningja okkar að
velja réttu myndina!
y , -/ ;*
fyrstu tvö
„bréfin" hafa komist
á leiðarenda. Hvert
yrði þá næsta skrefið?
Er einhver grundvöllur
fyrir frekari „bréfaskiftum" milli
þessara fjarlægu pennavina?
Vandamálið er auðvitað að
byggja upp sameiginlegan forða
útvarpsboða, sem hægt væri að
nota sem undirstöðu i samræðun-
um. Fyrsta skrefið væri að komast
að samkomulagi um tákn fyrir

....
' TV
,r..y
samlagningu, frádrátt, margföld-
un, deilingu og jöfnuð. Ennfremur
þyrfti að létta samskiptin með þvi
að gera styttri tákn fyrir tölur og
kæmi þá vel til greina að kenna
pennavinunum tugakerfið, og
fækka þannig tölutáknunum i tíu.
Það væri tiltölulega einfalt mál, i
kjölfarið á sex tifum væri sent
jöfnunarmerki og siðan sérstakt
merki fyrir töluna sex. Og svo
framvegis. Á svipaðan hátt kenn-
um við börnum tölurnar, við skrif-
um gjarnan sex strik á blað og
tðluna „sex“ við hliðina á og segj-
um þetta tvennt sé jafngilt. Með
þessu móti væri smám saman
hægt að byggja upp umfangsmikið
safn stærðfræðilegra tákna, sem
gerði mögulegt að skiptast á
stærðfræðilegum upplýsingum.
Nú kynnu menn að halda að
hingað og ekki lengra næðu sam-
skiptamöguleikar þessara tveggja
menningarsamfélaga. Stærðfræð-
in er algild, 2 + 2 eru 4 hvar sem er
í alheiminum, og þvi er skiljanlegt
að hægt sé að halda uppi samræð-
um á grundvelli hennar. En lík-
lega eru reynsluheimar okkar og
hinna nýju félaga gjörólíkir og
skynfærin allt önnur, sem vekur
efasemdir um að kostur sé á að
koma til skila og meðtaka boð um
önnur efni.
En þessar efasemdir eru ekki á
rökum reistar, segir Roy. Margir
kannast við Rósettusteininn svo-
kallaða, sem fannst við mynni Níl-
ar árið 1799, og reyndist geyma
lykilinn að ráðningu fornegypsks
myndleturs (híeróglýfurs). Á
steininn var sami textinn ritaður
á grisku, hinu forna myndletri, og
yngra egypsku letri. Með saman-
burði á þessum textum var hægt
að ráða í merkingu myndletursins.
Greinarhöfundur telur að hægt sé
að auka sameiginlegan táknforða
okkar og hinna fjarlægu vina með
þvi að finna slíkan „Rósettustein",
sem gæti verið lykill að túlkun út-
varpsboðanna.
Lotukerfið er slíkur steinn. Vís-
indin kenna að alheimurinn sé
byggður upp af sömu frumefnun-
um og að þau séu alls staðar í
mjög svipuðum hlutföllum. Um 70
af hundraði eru vetni og 27 af
hundraði helíum. Kolefni, nitur,
súrefni og neon eru samanlagt um
tveir af hundraði, natríum, magn-
esium, ál, silikon, kalk og járn eru
rétt innan við einn af hundraði, en
restin er blanda af 80 frumefnum.
Hvert frumefni hefur sína sér-
stöku eiginleika, ákveðinn fjölda
rafeinda, róteinda og nifteinda
auk annarra sérkenna. Samfélag
sem hefur náð því stigi að geta
sent út og móttekið útvarpsboð
hlýtur auðvitað að búa yfir þekk-
ingu á frumefnunum og því er
lotukerfið, sem er skipuleg flokk-
un frumefnanna, kjörinn lykill
sem samfélögin geta notað til að
skiptast á upplýsingum og byggja
upp yfirgripsmikið tungumál.
Vegna þeirra miklu upplýsinga
sem lotukerfið býr yfir er hægt að
nota það til að skilgreina marg-
vísleg hugtök, svo sem fjarlægð,
massa, rafmagn og tíma. Og vegna
hins gagnkvæma skilnings á
stærðfræði væri hugsanlegt að
senda myndir á svipaðan hátt og
geimför senda myndir til jarðar i
töluformi.
Þegar þessu stigi er náð hafa
menn látið sér detta í hug að tíma-
bært væri að senda hinum fram-
andi verum alfræðirit til að gefa
sem gleggsta mynd af lífi okkar og
sögu. Þvi fylgir auðvitað sú hætta
að kunningjum okkar lítist ekki á
blikuna þegar sjá hvers lags lffi
við höfum lifað og slíti öllu sam-
bandi við okkur. En við verðum að
taka þá áhættu, segir greinarhöf-
undur.
Hvað sem öllu þessu lfður er
ljóst að samskipti af þessu tagi
eru illilega takmörkuð af hraða
útvarpsbylgna. Það tekur nefni-
lega tímann sinn fyrir hvert boð
að komast á leiðarenda. Grund-
vallarspurningin er þvf kannski
sú, hvort tíminn útiloki ekki
markviss samskipti af þessu tagi,
jafnvel þótt svo ólfklega vildi til
að við næmum einhvern tíma boð
frá fjarlægu samfélagi.
- GPA