Morgunblaðið - 17.03.1985, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1985
31
A. Tarkovsky, M. Rostropovitsj, J. Ljúbimov og V. Maksimov.
Tarkovsky hefur þó aldrei feng-
ið neitt svar frá sovézkum yfir-
völdum við þessari umsókn sinni,
né heldur við sex öðrum áþekkum
bréfum, sem hann hefur skrifað á
éinu ári í þessu tilefni.
„Mér fór þá að skiljast," sagði
hann, „að ég væri einfaldlega ekki
til í þeirra augum, ekki mannleg
vera að þeirra áliti. Ég sveif ein-
hvern veginn í lausu lofti eins og
ský og sá mig tilneyddan til að
taka örlagaríkt skref til þess að
geta fengið á mig fast form og lög-
un. í einu af síðustu bréfum mín-
um til sovézkra yfirvalda lét ég í
það skína, að mér væri ómögulegt
að lifa áfram svona í lausu lofti,
og að eitthvað yrði óumflýjanlega
að gerast í mínum málum. En það
var daufheyrzt við öllum þessum
tilmælum. Og hér er ég svo kom-
inn, af því að við Larisa höfum
tekið þá ákvörðun að verða um
kyrrt hérna á Vesturlöndum og
reyna að fá til okkar hingað þá
meðlimi fjölskyldunnar, sem
þurfa á okkar hjálp að halda. Við
munum vinna að því máli á
grundvelli Helsinki-samkomu-
lagsins, sem felur í sér ákvæði um
sameiningu fjölskyldna við svip-
aðar kringumstæður. Sovétstjórn-
in skrifaði á sínum tíma undir
þetta samkomulag um mannrétt-
indi og veitti því fullgildingu af
sinni hálfu, og því eru sovésk
stjórnvöld tilneydd að framfylgja
ákvæðum þessa samkomulags."
„Það er augljóst," hélt Andrej
Tarkovsky áfram máli sínu, „að
sovézkum embættismönnum er
listsköpun engan veginn að skapi.
Ég hafði ásett mér að fást aðeins
við andleg og listræn viðfangsefni,
en það land, sem ég hef hingað til
unnið fyrir, hefur goldið mér
þessa viðleitni mína með piringi
og sultarlaunum; stjórnvöld þessa
lands hafa brugðizt mér og hunz-
að. Ég vildi feginn fá skilið, af
hverju þau ofsækja mig, en ég sé
enga ástæðu og veit ekki svarið."
Flokkurinn ákveður
hvað sé góð list
Næstur tók Júrí Ljúbímov til
máls og tók mjög ákveðið í sama
streng og Tarkovsky: „Þeir hafa
horn I síðu þinni þarna austur I
Moskvu, af því að þeir geta með
engu móti þolað að nokkur maður
sýni afburðahæfileika á einhverju
sviði og þeir þola ekki ósvikna list.
Sovézk yfirvöld eru á svo ótrúlega
lágu menningarstigi, að þau fá
alls ekki skilið neina þess háttar
listsköpun, sem talizt getur fram-
úrskarandi á einhverju sviði; og
það sem þeir ekki skilja, er þá að
þeirra áliti annað hvort vond list
og af hinu illa eða eitthvað ger-
samlega ómögulegt, óalandi og
óferjandi. Sovézkir valdhafar hafa
til að bera alveg furðulega næma
og virka fagurfræðilega skynjun:
Um leið og þeir skynja, að einhver
hafi til að bera afburðahæfileika á
sviði listsköpunar, þá bregðast
þeir skjótt við með ofsóknir á
hendur viðkomandi listamanni og
reyna allt, sem þeir geta, til að
kæfa slíka snilldargáfu. Hvernig
getur til dæmis tónlistarmaður
orðið sovézkum valdhöfum skeinu-
hættur í listsköpun, listamaður
sem alls ekki notar orð heldur
tóna, og ætti því vart að geta brot-
ið neitt af sér, sem styggt gæti
pólitíska valdhafa? En þeir gefa
honum líka ákveðin fyrirmæli
varðandi listsköpun, og sé hann
hæfileikamaður og vilji ekki hlíta
slíku pólitísku ofríki og spili eða
semji tónlist að sinni eigin beztu
yfirsýn, þá er honum voðinn vís.
Þá verða alls konar tálmanir lagð-
ar í götu hans og yfirvöld láta
skerast í odda við hann. Áður en
langt um líður er hann orðinn
svokallaður „óvinur ríkisins".
Þannig er málum háttað á öllum
sviðum innan Sovétríkjanna."
„Já, þannig er þessu varið í einu
og öllu,“ ítrekaði Vladimir Max-
imov, sem næstur tók til máls, er
Ljúbímov hafði lokið máli sínu.
„Ég get nefnt hér enn eitt dæmi
þessa ástands, sem fljótt á litið
virðist kannski ekki tengjast beint
því tilviki, sem hér hefur verið til
umræðu, en þetta dæmi skýrir
hins vegar ágætlega allt innra
samhengi mála. Velþekktur sov-
ézkur leikari, Lév Krúglýj, er núna
búsettur í París. Hann naut mik-
illa vinsælda sem leikari í Sov-
étríkjunum, var vel settur sem
listamaður og yfirvöld létu hann
að mestu í friði, enda skipti hann
sér ekki af stjórnmálum. Svo
fluttist hann úr landi og átti i
fyrstu við mikla erfiðleika að
stríða erlendis. Hann lifði við bág
kjör og vann hverja þá vinnu, sem
honum bauðst. Sjálfur sagðist
hann hafa séð það fyrir, að hans
biðu margvíslegir erfiðleikar eftir
að hann hefði flutzt frá Sovétríkj-
unum. Ég spurði hann þvi eitt
sinn: „Hvernig þorðir þú að taka
svona erfitt og örlagaríkt skref?“
Hann svaraði þegar í stað: „Ég
gerði þetta af þeirri ástæðu, að ég
fann, að ég myndi annars einfald-
lega kafna bráðlega í Sovétríkjun-
um. Þar í landi nær maður ekki að
anda. Þeir listamenn, sem samt
eru að reyna að finna einhverja
leið til þess að anda, þeir eru þá
annað hvort gerðir brottrækir úr
landi eða það er hreinlega gert út
af við þá.“
LisLsköpun sprettur af
trúarlegum rótum
Eftir að Maximov hafði lokið
máli sínu var viðstöddum blaða-
og fréttamönnum gefinn kostur á
að leggja spurningar fyrir Tark-
ovsky, og var miklum fjölda
spurninga beint til hans, svo að
hann mátti heita algjörlega um-
setinn. Hann svaraði þá spurning-
um varðandi listsköpun sína og
ýmis grundvallaratriði í afstöðu
sinni til listarinnar. Af svörum
hans mátti smátt og smátt greina
Ijóslega svarið við þeirri spurn-
ingu, sem hann hafði áður sjálfur
varpað fram — nefnilega „af
hvaða sökum og hvers vegna so-
vézk stjórnvöld höfðu svo mjög
horn f síðu hans og reyndu að
bregða fyrir hann fæti?“: Þegar
Tarkovsky ræddi um list sína kom
einkar skýrt fram, hversu hugs-
anaferill hans og listsköpun voru
nátengd fornum sögulegum hefð-
um, einlægri trúartilfinningu
hans, svo og dýpstu rótum manns-
ins, sem binda hann órjúfanlegum
böndum við fortíð þjóðar sinnar
og menningararfleifð. Þá kom og
fram hjá honum, hversu ríka
áherzlu hann leggur á fulla ábyrgð
hvers og eins á öllu því, sem er að
gerast í heiminum. Það er einmitt
þessi afstaða Tarkovskys — sem
fengin er beint úr kristindóminum
— er verða mun uppistaðan í
næstu kvikmynd hans, en þá mynd
ætlar hann sér að taka í Svíþjóð:
„Myndin á að fjalla um mann, sem
fórnar þeim örlögum, er honum
voru ásköpuð, til þess að bjarga
öðrum mönnum frá glötun.“
„Án trúar á ódauðlega sál
mannsins getur engin raunveruleg
listsköpun átt sér stað ... Ég finn
innst inni, að ég er maður, sem
skapaður er í Guðs mynd; skap-
andi vinna veitir listamanninum
þá tilfinningu, að hann sé að sfnu
leyti að feta í fótspor Guðs. En ef
til vill erum við þó aðeins að reyna
að róa okkar innri mann með þess
háttar hugleiðingum og hugarsýn-
um ... Það er auðvitað til sýndar-
list, alveg eins og líka er til list,
sem endurspeglar áform Guðs ...“
Blaöamennirnir hlustuðu hug-
fangnir á tal Tarkovskys um list-
ræna sköpun og um köllun lista-
mannsins. Hann talaði lágri röddu
og virtist velja orð sín af gaum-
gæfni. Öllum þeim viðstöddum,
sem kunnugir eru sovézkum veru-
leika, varð fyllilega ljóst, að örlög
Tarkovskys hefðu fyrr eða síðar
hlotið að taka þá stefnu, sem þau
hafa gert, nema því aðeins, að
listamaðurinn hefði fallizt á að
selja sannfæringu sína og ljúga.
En það gat hann ekki: „Ég get ekki
annað en verið sjálfum mér trúr,
jafnvel þótt ég vildi brjóta gegn
sannfæringu minni. Þessi innri af-
staða hefur sína galla, stundum
hefði það verið nauðsynlegt að
geta breytt út af þeirri lffsafstöðu
að geta snúið öllu við, en ég gat
það bókstaflega ekki.“
Tarkovsky varð tíðrætt um
endurvakningu trúhneigðar meðal
Rússa, sem tekin væri að gera vart
við sig um allt land. Hann ræddi
þá þróun mála, að fólk væri í vax-
andi mæli tekið að snúa sér aftur
að trúariðkunum og leitaði aftur
til kirkjunnar.
„Og hvað um yðar eigin trú —
hafið þér tekið hana að erfðum frá
fjölskyldunni eða sjálfur fundið
leiðina til lifandi trúar?“ spurði
frönsk blaðakona hann. „Hjá
okkur, þar sem hinir trúuðu og
kirkjan hafa verið og eru enn
ofsótt, þar verður það að teljast
mjög sjaldgæft, að menn taki orð-
ið trúna í arf eins og tíðkast svo
mjög á Vesturlöndum. Nei, maður
verður sjálfur að finna sfna leið til
lifandi trúar og þannig öðlaðist ég
mína trú. Og einmitt þetta fyrir-
brigði er stöðugt aö verða algeng-
ara meðal Rússa og breiðist ört
út.“
„Hvers munið þér svo sakna
mest af því, sem þér áttuð heima í
Rússlandi, en eigið ekki kost á
framar?“
— „Alls. Þess auðuga andlega
lífs, sem svo margir eiga hlutdeild
í af því fólki, sem ég þekkti og
umgekkst. Ég mun sakna alls þess,
sem þetta andlega líf veitti mér,
sakna þess styrks, sem það gaf
mér. Ég sakna áhorfenda minna í
Sovétríkjunum, sem ásamt mér
voru alla tíð sjálfir höfundar
kvikmynda minna. Ég man, þegar
kvikmyndin „Spegill“ var sýnd í
Sovétríkjunum, hve mörg bréf
mér bárust í sambandi við þá
mynd, þar sem fólk skrifaði:
„Hvernig fóruð þér að því að lýsa
örlögum mínum svona nákvæml-
ega
?“
„Ég mun sakna alls, alls.“
Italskur blaðamaður frá sósial-
íska málgagninu „Avanti" gengur
til Larisu, tekur í hönd hennar og
segir: „Við stöndum með ykkur af
öllu hjarta. Fjölskylda ykkar verð-
ur að fá að sameinast á ný og það
sem fyrst; þau sem eftir urðu
verða að fá brottfararleyfi, því
annars yrði þetta ómannúðlegt
hlutskipti að búa við. Við skulum
öll berjast fyrir ykkar málstað."
KVENNADEILD
REYKJAVÍKURD. R.K.Í.
+
AÐALFUNDUR
KVENNADEILDARINNAR
VERÐUR
HALDINN MANUDAGINN 25. MARS KL.
19.30 AÐ HÓTEL SÖGU, ÁTTHAGASAL.
DAGSKRÁ
1. Venjuleg aöalfundarstörf.
2. Önnur mál.
Veitingar. stjórnin.
sölu
Seren Jenssen flygill órg. 1930. Flygillinn er
Sommerfugl Model, einnig er flygillinn vel
meö farinn og mjög falleg mubla.
Uppl. gefur Matthías Ægisson í síma 25155
og 23227.
Canon
NP-150
KR. 94.500 STGR.
NP-155
KR. 128.400 STGR.
Erlendis er NP-155 kölluö The Winner. NP-155 er ekki
aðeins sigurvegari í veröi því aö Zoom linsan (stækkun
og minnkun í öllu sviöinu 65%—142%) og Ijósritun í
þremur litum, auk lítils viöhalds, hafa gert þessa Ijósrit-
unarvél aö athyglisveröustu Ijósritunarvélinni.
Shrifvélin hf
Suöurlandsbraut 12.
Símar 685277 og 685275.
L