Morgunblaðið - 17.03.1985, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1985
Kjöt yfir íslandsála:
ÞINGBRÉF
Umboðslaun og
útflutningsbætur
Samband íslenzkra samvinnufélaga fékk 10,5 m.kr. 1 um-
boöslaun vegna útflutts kindakjöts á sl. ári, en alls vóru flutt
út um 4.370 tonn af sauðfjárafurðum verölagsáriö 1983—
1984, fyrir tæplega 21,4 m.kr., að því er fram kom í máli Jóns
Helgasonar, landbúnaðarráöherra, í Sameinuöu þingi sl. þriö-
judag. Útflutningur á kindakjöti var óvenju mikill árið 1984
vegna uppsafnaðra birgða frá árinu áöur. Sambandið, eða
fyrirtæki innan þess, fékk auk þess sinn skammt í slátur-,
geymslu- og flutningskostnaði kindakjötsins á erlendan
markað. Þingmenn deildu harðlega á það, að umboðslaun
SÍS væru ekki reiknuð af söluverði erlendis, heldur mun
hærra verði (innanlandsverði). Þannig tæki SÍS til sín drjúg-
an hluta útflutningsbóta, sem sóttar væru í skattpeninga
almennings.
Útflutningsbætur/
niðurgreiðslur
Áður en við gluggum nánar í
SÍS-þátt búvöruútflutnings er rétt
að fletta upp í fjárlögum líðandi
árs og virða fyrir okkur nokkrar
tölur — gjaldamegin fjárlaga-
dæmisins:
• Undir landbúnaðarráðuneyti er
gjaldaliður sem ber yfirskriftina
„Uppbætur á útfluttar landbúnað-
arafurðir" að fjárhæð 380 m.kr.
Þessi tala segir þó ekki alla sögu,
varðandi þennan gjaldalið, þvi
réttur til útflutningsbóta 1985
kann að standa til mun fleiri
milljóna — eða allt að 550—600
m.kr.
• Nokkru neðar á gjaldalista
þessa ráðuneytis stendur
„Lántökukostnaður vegna laga nr.
13/1981 og 13/1982“ að fjárhæð
81,5 m.kr. Hér er um að ræða af-
borgun og vexti af lánum, sem tek-
in vóru fyrr á árum til að standa
undir útflutningsbótum á búvöru,
umfram það sem lög stóðu til.
• Þá er i fjárlögum, gjaldamegin
hjá viðskiptaráðuneyti, liður sem
heitir „Niðurgreiðslur í vöruverði"
að fjárhæð 630 m.kr., sem kemur
inn i landbúnaðardæmið. Að visu
má allt eins skilgreina þessi niður-
greiðsluútgjöld i þágu neytenda,
þ.e. til þess að auka kaupmátt
launa. En þá er á hvorttveggja að
líta, að herkostnaðurinn er sóttur
í vasa almennings, m.a. i formi
hærra vöruverðs á öðrum nauð-
synjum (þ.e. í tollum/vöru-
gjaldi/söluskatti), — sem og að
niðurgreiðslurnar auðvelda mark-
aðsstöðu búvöru í samkeppni við
aðra neyzluvöru hér innanlands.
• Hér er þvi um 1.100 m.kr. ríkis-
sjóðsútgjöld að ræða, hið minnsta,
sem geta aukizt um 170—220
m.kr., ef útflutningsbætur ganga
eftir líkum. Öll eru þessi útgjöld
sótt til samfélagsins, þótt hins sé
skylt að geta, að þau skila sér í
einhverjum mæli aftur til baka.
Hlutur bænda — hlutur SÍS
Svo sem að framan greinir kom
það fram í svari Jóns Helgasonar,
landbúnaðarráðherra, að Sam-
band íslenzkra sveitarfélaga fékk
10,5 m.kr. i umboðslaun vegna út-
flutts kindakjöts á sl. ári. Auk
þess fékk SÍS kr. 465.000 í um-
boðslaun vegna útfluttra mjólkur-
afurða. SÍS og dótturfyrirtæki
koma og við sögu varðandi slátur-,
geymslu- og flutningskostnað bú-
vörunnar.
Þingmenn, sem þátt tóku í um-
ræðu um þetta mál sl. þriðjudag,
gagnrýndu m.a., að umboðslaun
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
„Sé ég eftir sauðunum ..
Sé ég eftir sauöunum/ sem aö koma af fjöllunum/ og etnir eru i útlöndum. Svo segir í geymdum
hendingum frá löngu liöinni tíö. Nú sýnist eftirsjáin fremur vera í skattheimtu/meögjöf meö
útfluttum sauöfjárafurðum, sem eru í sölusamkeppni við niöurgreidda búvöru í verðbólgulausum
löndum (eöa svo til) handan íslandsála. Sú meögjöf og SÍS-þáttur hennar komu til umræöu á
Alþingi sl. þriöjudag. Þingbréf staldrar viö þetta mál i dag.
vegna útflutts kindakjöts, reikn-
ast ekki af söluverði þess erlendis,
heldur af heimaverði. Þessir þing-
menn létu að því liggja að SlS-
samsteypan, sem heldur um vissa
einokunarþætti i meðferð, vinnslu
og sölu búvörunnar, taki þannig í
reiknuðum umboðslaunum,
geymslu- og flutningskostnaði til
sín drjúgan hlut af útflutn-
ings-meðgjöf skattborgara — á
kostnað framieiðendanna, bænda.
Þannig sagði Ellert B. Schram í
umræðunni:
„Það gefur augaleið að það er
lítill hvati fyrir útflutningsaðila
að fá hagstæðara verð á erlendum
markaði, eða leita yfirleitt mark-
aða, þegar hann getur fengið um-
boðslaun af afurðinni af brúttó-
verði, áður en búið er að greiða
kjötið niður. Þetta er umtalsverð
upphæð og nánast furðulegt að
landbúnaðarstjórnvöld skuli ekki
hafa breytt þessu fyrirkomulagi
og látið greiða umboðslaun af
söluverði, sem er hin viðtekna
viðskiptaregla...“
Eiður Guðnason, fyrirspyrjand-
inn, gagnrýndi ekki síður þennan
umboðslaunaútreikning og bætti
við: „Mér segir svo hugur um að
þessum flutningum sé nú ekki
beinlinis skipt jafnt milli Skipa-
deildar SÍS, Hafskips og Eim-
skips...“ Hann kvaðst og „sann-
færður um það að hægt væri að
vinna stórvirki varðandi útflutn-
ing á íslenzkum landbúnaðaraf-
urðum af ýmsu tagi, ef viðskipta-
frelsi fengi þar að njóta sin í raun
og framtakssamir menn fengju að
beita sér að þvi að selja þessar
vörur".
Landbúnaðurinn og
verðbólgan
Afrakstur í landbúnaði fer að
sjálfsögðu mjög eftir tíðarfari. Af-
urðir í góðæri geta verið allt að
fjórðungi meiri en í slæmum ár-
um, veðurfarslega. Tæknin, sem
flestar atvinnugreinar hafa til-
einkað sér, veldur því og, að hægt
er að framleiða meira og meira
með færri og færri vinnandi ein-
staklingum, en bændum hefur
fækkað mjög siðustu áratugi.
Fram undir 1970 var fram-
leiðsla búvöru umfram eftirspurn
innanlands viðráðanlegt „vanda-
mál“, enda verðlag nokkuð stöðugt
hér á viðreisnarárum (1959—1971)
og verðsamkeppni íslenzkrar bú-
vöru á erlendum mörkuðum þar af
leiðandi ekki eins erfið og siðar
Einar Jóhannesson
klarinettleikari
á tónleikum í London
Flutningur á Reki Þorkels Sigurbjörnssonar
4. febrúar héldu Einar Jóhannesson klarínettleikari og Philip Jenkins píanó-
leikari tónleika í Wigmore Hall í London. Efnisskráin var sú sama og þeir fluttu
bér á þrennum tónleikum í janúar og fengu góða dóma fyrir. Þeir fluttu meðal
annars nýtt verk eftir Þorkel Sigurbjörnsson, Rek. Hér á eftir er snarað
gagnrýni um tónleikana úr tveimur enskum blöðum frá 6. febrúar.
Robert Hendersen segir í Daily
Telegraph: Á meðal nokkurra
stuttra verka á efnisskrá íslenzka
klarínettleikarans Einars Jóhann-
essonar í Wigmore Hall á mánu-
dagskvöldið var verk, kailað Rek,.
Drift á ensku, eftir landa hans
Þorkel Sigurbjörnsson. Það er ekki
allt sem sýnist, hefur á sér heill-
andi og sérlega kröftugan blæ.
Einar vakti tilfinningu af fljót-
andi hreyfingu úr áframhaldandi
„sekvensum", skarplega andstæð-
um, af einmanalegri, varla grein-
anlegri hreyfingu og hviðum af
harðstrengdri ákefð. Lýsandi,
skáldlegur blær verksins, studdur
afar vekjandi og hugmyndaríkum
píanóundirleik, virtist henta frá-
sagnarkenndum stíl Einars ein-
staklega vel.
Sama er að segja um þrjú önnur
verk. Þar var líðandi, hálfaust-
urlenzkt einleiksverk fyrir klarínett
eftir Bandaríkjamanninn Alan
Hovhaness, ballöðukenndur megin-
kafli og stuttaralegur niðurlags-
kafli í stuttu Fantasistykke eftir
Carl Nielsen, sem Einar flutti
ásamt pianóleikaranum Philip
Jenkins, og svo sónatína Honegg-
ers. Það verk er stundum hreint og
beint, stundum rykkjótt sýnkóper-
uð músík á nýklassíska vísu tón-
skáldsins. Þó tónn Einars sé ekki
alltaf nægilega fágaður né blæ-
brigðin mjúk, þá sýndu geðfelldur,
hreinn og beinn leikur og vel mótuð,
skýr lína hans í sónötu op. 167 eftir
Saint-Saéns hreint, vel skólað vald
á klassískum stíl þess, þar sem þó
örlar á viðkvæmni. Þar gaf einnig
að heyra sama vald á glæsilegum
snillingsbrag fjörlegs lokakafla
með fljúgandi fingrafimi. Flutning-
ur hans á fyrstu Brahms-sónötunni
op. 120 var ekki eins fullnægjandi.
Það verk virtist fremur undirstrika
veikleika en styrk leiks hans.
Meirion Bowen segir í The Guard-
ian: Á tónleikum Einars Jóhannes-
sonar voru sýndir hefðbundnir,
túlkandi eiginleikar klarínettsins.
Það heyrðist t.d. í því í öilum sínum
einfaldleika í Lament, eftir Alan
Hovhannes, einleikslagi, sem sveig-
ist og vindur sig áfram. Það er
strax auðþekkjanlegt sem slöngu-
temjaralag.
Það var meira af þessari seið-
kenndu dulúð í upphafskafla sónötu
Honeggers fyrr klarínett og píanó,
þar sem Kiingsor Wagners lagði
enn einu sinni álög sín. f lokakafl-
anum leitar Honegger þó til ný-
tízkulegri og jazzkenndari ímyndar
fyrir klarínetttið og bæði Einar og
undirleikari hans, Philip Jenkins,
fóru á kostum í villtum takti og
„glissandi“, sem ríkulegt er af.
í Fantasistykke Carls Nielsen og
* *;
Einar Jóhannesson
sónötu op. 167 eftir Saint-Saéns er
lögð aðaláherzla á mjúkfljótandi
eiginleika klarinettsins. f síðast-
nefnda verkinu eru öll registur not-
uð á áhrifamikinn hátt, einkum það
neðsta í hæga kaflanum. Sónata
Saint-Saéns var byggð upp á hefð-
bundinn en sannfærandi hátt og
sýndi áhuga á margliða formum,
þannig að allegretto úr upphafs-
kaflanum batt endahnútinn á loka-
kaflann.
í verki sem kallast Rek, Drift á
ensku, eftir íslenska tónskáldið
Þorkel Sigurbjörnsson mátti greina
formtilraun. Tónlistin var sett fram
eins og röð andstæðra brota, en
sameiginlegur háttur þeirra fékk
þau til að sýnast þétt riðin. En það
var f-moll-sónata Brahms sem dró
að sér athygli sem stórbrotin sin-
fónísk hugsun og sem í túlkun
krefst bæði dirfsku í flutningi og
samhæfingar flytjenda. Þar sýndu
þeir með ágætum hvað í þeim býr.
Það er forvitnilegt að bera saman
þessa tvo dóma innbyrðis og svo
tónlistargagnrýni hér. Bókmennta-
og leiklistargagnrýni hefur verið
rædd nokkuð, en lítið heyrist um
tónlistargagnrýni, sem er þó svo
sannarlega umhugsunarefni.
En það er fleira forvitnilegt að
huga að hér. Það er ekki allt sem
sýnist þegar farið er milli landa og
spilað. Píanó eru t.d. mun lægra
stillt i Englandi en tíðkast hér.
Konsert-a, tónninn sem stillt er eft-
ir, er lægra þar en hér. Það er fátt
afdráttarlaust í tónlist frekar en
öðru. Árið 1939 var samþykkt á
ráðstefnu hvar konsert-a ætti að
liggja, en í framkvæmd er það mis-
munandi eftir löndum. Mismunur-
inn ljær m.a. hinum ýmsu hljóm-
sveitum sinn sérstaka blæ. Til-
hneiging hefur verið til að hækka
þennan tón undanfarin ár. Mismun-
urinn getur verið til óþæginda fyrir
þá sem leika á blásturshljóðfæri,
því þau eru ekki eins sveigjanleg að
þessu leyti ogýmis önnur hljóðfæri.
Góðir dómar um Einar þurfa
varla að koma á óvart hér, eins vel
og hann hefur oft spilað fyrir
okkur. Gagnrýnendur hér hafa ekki
verið sparir á lofið við hann. Lof-
samleg ummæli um verk Þorkels
eru ekki síður ánægjuleg. Við höf-
um löngum kunnað að meta góða
frammistöðu landa erlendis...
— Sigrún Davíðsdóttir