Morgunblaðið - 17.03.1985, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐID, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1985
Lára Jónsdóttir
Schram — Minning
Fædd 30. október 1896
Dáin 9. marz 1985
Herra Jesús láti oss lukku henda,
lífíö gott og langt, en beztan enda.
Með hverju ári fækkar nú hin-
um gömlu vesturbæingum af alda-
mótakynslóðinni svokölluðu, fólk-
inu sem setti svip á umhverfi sitt
á fyrra hluta og um miðbik þess-
ara aldar.
Einn hinn elzti úr þessum hópi,
Lára Jónsdóttir Schram, móður-
systir þess, er þetta ritar, kvaddi
þennan heim á sjúkradeild elli-
heimilisins Grundar, eftir langa
og oft stranga baráttu, að morgni
laugardags 9. marz síðastliðins á
89. aldursári.
Segja má, að enginn héraðs-
brestur verði, sizt hér í ys og þys
fjölmennisins, þótt háaldrað og
þreytt gamalmenni hverfi yfir
móðuna miklu. Hitt er þó engu að
síður satt, að öllum þeim mörgu,
sem þekktu hina látnu konu, muna
hana í blóma lífsins eða ekki sízt
ólust upp í skjóli hennar, er slíkur
atburður tímamót, jafnvel sem
aldahvörf, er vekja ótal góðar
minningar um liðna daga.
Lára Jónsdóttir fæddist 30.
október 1896 á heimili foreldra
sinna í litlu steinhúsi, Vesturgötu
36, sem nú er horfið fyrir rúmum
30 árum. í þá daga gerðist ekki
slíkur atburður sem barnsfæðing
á neinum sjúkrahúsum, heldur á
heimilum fólks, oft við erfiðar að-
stæður og fátæklegar, að því er nú
mundi þykja. Foreldrar hennar
voru hjónin Vigdís Magnúsdóttir,
Vigfússonar, útvegsbónda á Mið-
seli í Reykjavík, ættaður frá
Grund I Skorradal, og Jón Þórð-
arson frá Gróttu, af ætt Engeyj-
armanna. Jón var bæði sjósóknari
og skipasmiður, eins og þeir ætt-
ingjar fleiri og siðustu ár sín skip-
stjóri á fiskiskútunni Palmen.
Hafði sjósókn og útgerð verið að-
alstarf þessara ættmenna kyn-
slóðum saman og má um það geta
þess, að afi Vigdísar, Jón Þórðar-
son i Hlíðarhúsum, eignaðist
fyrsta þilskipið til fiskveiða frá
Reykjavík í félagi við Geir kaup-
mann Zoega.
Af Jóni, föður sínum, hafði Lára
heitin stutt kynni. Var hún aðeins
á þriðja ári, yngst fimm systkina,
er skip föður hennar kom í höfn
með skipstjórann látinn. Hafði
hann þá um skeið kennt sjúkdóms
og dauða hans borið að með svip-
legum hætti á hafi úti. Fóru nú í
hönd erfið ár hjá hinni ungu ekkju
með fimm börn í ómegð að við-
bættum tveimur ungum systkin-
um sínum, sem þá voru móðurlaus
orðin, en styrkir þá engir né líf-
tryggingar, ekkju- né barnabætur,
sem nú þykja sjálfsagðar. Er
raunar lítt skiljanlegt, hvernig
fólki tókst að framfleyta sér og
sínum í slíkum tilvikum. Hlut-
skipti ungra og gamalla varð
vinna og aftur vinna myrkranna á
milli við öll fáanleg störf, oft fyrir
kaup, sen nú þætti sultarlaun.
Varð fiskvinnan þar mörgum
drýgst. Og Vigdís Magnúsdóttir
lét ekki deigan síga. Hún tók nú að
sér fiskverkun fyrir útgerðar-
menn, þvoði, saltaði og þurrkaði
og á fjörukambinum, þar sem
Slippurinn er nú, varð hinn sól-
þurrkaði þorskur að fyrsta flokks
útflutningsvöru, eftirsóttur langt
suður í einhverjum fjarlægum sól-
arlöndum, sem fæstir þekktu þá
nema af óljósri afspurn. í öllu
þessu starfi tóku börnin þátt, þeg-
"ar er þau höfðu aldurinn til, og
með þeirri góðu samvinnu tókst að
halda fjölskyldunni saman og er
frá leið að vera jafnvel fremur
veitandi en þiggjandi, þótt með
ólíkindum kunni að þykja.
En þótt mikið væri unnið, var
góð fræðsla engan veginn van-
rækt. Magnús á Miðseli, faðir
Vigdísar, hafði sent hana og síðan
tvær yngri systur hennar til náms
i I nýstofnuðum Kvennaskóla I
Reykjavík og greitt skólagjald
allra þriggja, um leið og hin fyrsta
hóf þar nám. Slíka rausn gat fá-
tæk ekkja að vísu ekki sýnt, en
tvær dætur kostaði hún þó i sömu
menntastofnun, Guðrúnu, hina
elztu, og síðar Láru, systur henn-
ar. Synina tvo, Guðmund, síðar
aflakóng á bv. Skalla-Grími og
Reykjaborg, og Jón Otta á togur-
unum Walpole og Max Pemberton,
studdi hún einnig eftir mætti, er
þeir hófu nám sitt í Sjómanna-
skólanum, ungir að árum, en þá
þegar vel þjálfaðir í sjómennsku
allt frá fermingaraidri. 1 lengst
skólanám þessara systkina komst
þó næstyngsta dóttirin, Ásta, síð-
ar kona Bjarna Ásgeirssonar, al-
þingismanns á Reykjum í Mos-
fellssveit. Var hún ung í fóstri
góðra granna við Vesturgötuna, er
kostuðu hana til náms í Hinum
almenna menntaskóla í Reykjavík
allt til stúdentsprófs.
Á unglingsárum var Lára nokk-
ur sumur við sveitastörf á Stóra-
Kroppi í Borgarfirði hjá frænku
sinni, Snjáfríði húsfreyju, og
manni hennar, Kristleifi Þoreins-
syni, hinum kunna fræðimanni
Borgfirðinga. Átti hið fagra hérað
og vinafólkið þar alla tið siðan ást
hennar og tryggð og hún vináttu
þess.
En nú voru skammt undan
tímamótin miklu í lífi Láru Jóns-
dóttur, ævintýrið, sem entist í
rúm 62 ár. Á Stýrimannastíg 8,
upp af Vesturgötu, ólst upp ungur
myndarpiltur hjá foreldrum sín-
um, Magdalenu Árnadóttur og
Ellert K. Schram, skipstjóra.
Kristján hét hann og var réttu ári
eldri en Lára. Fór hann þegar um
fermingu að stunda sjó með föður
sínum og beygðist þar fljótt krók-
urinn til þess, sem verða vildi. Er
ekki að orðlengja það, að brátt
hneigðust saman hugir þessara
ungmenna, og 3. október 1921
hófst það samlff, sem dauðinn
einn fékk rofið með andláti Krist-
jáns 8. febrúar á síðastliðnu ári.
Var sú hamingjusaga að nokkru
rakin hér í blaðinu við fráfall hans
og skal því ekki endurtekin að
neinu ráði hér. En fullyrða má
það, að allan búskap þessara
ágætu hjóna féll aldrei skuggi á
sambúð þeirra.
Á þessum fyrstu áratugum ís-
lenzks sjálfstæðis tók efnahagur
landsmanna að vænkast mjög frá
því, sem áður var. Meðal annars
efldist staða fiskimanna, einkum
togaramanna, með stórauknum
afla. Varð nú mörgum það kleift,
sem áður hafði verið draumur
einn. Hófst þá að marki öld
steinhúsa á íslandi. Eftir þriggja
ára sambýli með tengdamóður
sinni og fjölskyldu Guðrúnar,
mágkonu sinnar, réðst Kristján í
það stórvirki að reisa tveggja
hæða íbúðarhús með dyggilegum
stuðningi konu sinnar. Sá hún að
mestu um allt eftirlit með þeim
framkvæmdum, en bóndinn á
skipi sínum úti á miðum að afla
fjár til útgjaldanna. Átti Lára
jafnvel hugmyndina að ytra útliti
sem innri gerð hússins og hefur
því væntanlega létt húsameistar-
anum starf hans. Fluttust ungu
hjónin í hin nýju og glæsilegu hí-
býli sin haustið 1925 með dóttur á
þriðja ári, Jóníu Vigdísi. Ári síðar
fæddist þeim síðara barnið, dóttir,
er hlaut nafn Magdalenu, ömmu
sinnar. Mátti hin unga húsfreyja
nú muna tímana tvenna sem
margir fleiri á þessum uppgangs-
árum. Hitt verður ekki með nein-
um sanni sagt, að velgengnin stigi
þeim hjónum til höfuðs, og alla
ævi létu þau aðra njóta góðs af,
ekki síður vandalaus en ættingja
og vini. Hef ég ekki kynnzt heim-
ili, sem fremur mætti um hafa
hina fornu lýsingu, að reist væri
um þjóðbraut þvera, ævinlega opið
gestum og gangandi.
Á þessum tímum tíðkaðist að
vísu útivinna húsmæðra við ýmis
störf, en að sönnu ekki í sama
mæli sem nú á dögum. Einkum
virðast mér hinar betur stæðu
húsfreyjur hafa þá haft meiri
tíma aflögu en oft nú. En Lára
heitin var kona bæði starfsfús og
félagslynd og auk þess þeirrar
gerðar, að hún mátti ekkert aumt
sjá. Leiddi þetta til þess, að hún
hóf snemma ævinnar þátttöku i
ýmsu mannúðarstarfi. Gekk hún
ung í Thorvaldsensfélagið og vann
því margt gagnið um áratugi. Al-
þingishátíðarárið 1930 stofnuðu
nokkrar konur Kvennadeild Slysa-
varnafélags Islands. Var Lára í
stjórn þess fyrstu 25 árin, en heið-
ursfélagi frá 1966 fyrir margvisleg
störf i félagsins þágu. Þá var hún
formaður sérstakrar fjáröflunar-
nefndar félagsins um árabil. Má
gjarnan rifja það upp nú að henni
látinni, hve einstakt lag hún hafði
á að virkja ólíkasta fólk til lið-
veizlu við hin góðu málefni á
stefnuskrá þeirra slysavarna-
kvenna. Sjálf átti hún lengi eigin-
mann og tvo bræður við hættuleg
sjómannsstörf, og var þvi engin
furða, að einmitt slikar konur
hefðu forystu í slysavörnum. Eftir
nokkurra ára fjársöfnun kvenna-
deildarinnar voru fyrstu skip-
brotsmannaskýlin reist árið 1944
á eyðisöndum hinnar hafnlausu
suðurstrandar landsins. Mun von-
andi á engan hallað, þótt ég leyfi
mér að halda því fram, að þar hafi
meira um hana munað en flesta.
Og ekki gerði hún endasleppt við
þetta hugsjónamál sitt, heldur
lauk verkinu með því að leggja til
á eigin kostnað allt efni og sauma
siðan úr því allan sængurfatnað í
fyrra skýlið, það sem reist var á
Mýrdalssandi.
Það, sem mér er þó minnisstæð-
ast og mun ævinlega þykja að-
dáunarverðast í fari frænku minn-
ar, er frábært minni hennar, ljúf
og létt lund og jákvætt hugarfar
til allra manna. I minni sér fannst
mér hún oft varðveita hafsjó fróð-
leiks um menn og ættir og hvers
konar málefni, og það ekki einung-
is liðins tíma, því að allt fram
undir hið síðasta hafði hún, svo
háöldruð, furðumikinn áhuga á at-
burðum líðandi stundar og var
minnug á allt, sem í tal barst.
Gestrisni hennar átti sér ef til vill
einhver takmörk, þótt aldrei yrði
ég slíks var. Ber þar hæst í minn-
ingunni öll jólakvöldin, er þau
hjónin söfnuðu til sín ættingjum
og vinum og gerðu ekki sízt börn-
unum hina miklu hátíð ógleym-
anlega. Við eitt slíkt tækifæri
gerðist atburður einn, sem lýsir
hinni látnu húsfreyju vel, þótt
fleiri dæmi mætti nefna. Hún
hafði brugðið sér fram i eldhús að
sækja gestum slnum eitthvert
góðgæti, er bjöllu var hringt bak-
dyramegin. Uti í myrkrinu stóð
ungur og að henni virtist eitthvað
umkomulaus maður. Spurðist
hann fyrir um stúlku ofan úr
sveit, sem Lára kannaðist við, að
dveldist þennan vetur i nálægu
húsi. Varð hún nú að segja hinum
unga manni sem var, að stúlka
þessi væri nýfarin heim í sveit
sína til þess að vera með fjöl-
skyldu sinni um jólin. En eitthvað
hefur ilmurinn úr eldhúsinu verið
lokkandi, því að ungi maðurinn
virtist óráðinn, hvað gera skyldi.
Kvaðst hann vera nýkominn frá
námi í Svíþjóð og vera einn síns
liðs í bænum. Hafði þá Lára engin
umsvif, heldur bauð manninum til
stofu, og var hann þar með öðrum
gestum í góðum fagnaði fram á
nótt. Nokkru síðar gat ein vin-
kvenna hennar frætt hana á því,
kankvís á svip, að þarna hefði hún,
þessi eindregni kjósandi Sjálf-
stæðisflokksins, boðið á heimili
eitt „eldrauðum" róttæklingi frá
Svíþjóð. En ekki varð hún hið
minnsta uppnæm við þessi tíðindi.
Svar hennar var aðeins þetta:
„Hvaða máli skiptir það? Aum-
ingja maðurinn stóð þarna svo
einmana og uppburðarlaus. Var
ekki sjálfsagt að reyna að gera
honum blessuð jólin hátíðleg?"
Þurfti svo ekki fleiri orð um það
að hafa.
Síðast verður að nefna það, sem
ég hygg hafa verið henni hvað
dýrmætast I lífinu. Það var einlæg
og fölskvalaus trú, sem aldrei
brást henni. Sjálf kallaði hún
þennan trúarstyrk, að sér hefði
aðeins auðnazt að varðveita
barnstrú sína. Má það vel vera
rétt, svo langt sem sú skýring nær,
enda mun víst enginn koma fyrir
föðurinn á himnum nema sem
barn. En hér var áreiðanlega um
meira að ræða. Henni auðnaðist
einnig það, sem svo mörgum brezt,
því er verr, að sýna ævinlega trú
sína bæði í huga og verki, orðum
og athöfnum. Og er mest á reyndi,
varð ljóst, hvert gildi slík trúar-
vissa hefur. Hér er ekki einungis
átt við eigin erfiðleika, margra
ára tæpa heilsu og sjúkrahúsleg-
ur, heldur einkum mestu sorg
hennar við missi ástkærrar yngri
dóttur fyrir þrettán árum.
Það er því, þrátt fyrir allt, gott
að hafa lifað svo langan dag og
orðið svo mörgum til gæfu og
fyrirmyndar. Nú að ævilokum
hennar þökkum við systkinin og
fjölskyldur okkar henni allt hið
góða, sem hún hefur okkur gert,
allar samverustundirnar, hjálp-
semi hennar og kærleika. Afkom-
endum þeirra hjóna á ég ekki til
handa betri ósk en þá, að minning-
in um þau verði þeim ævina á
enda leiðarljós á lífsins vegum.
Megi hinni góðu konu nú verða
að göfugri trú sinni.
Jón S. Guðmundsson
Er samferðamaður kveður,
hvarflar hugur manns jafnan að
fyrstu kynnum. Það er svo mis-
jafnt hve samferðamaðurinn hefir
verið gjöfull við umhverfi sitt.
1 dag kveðjum við hugljúfa,
gjöfula höfðingskonu. Heimili
hennar hefur yfir 60 ár staðið á
bernskuslóðum að Vesturgötu 36b
við hliðina á litla húsinu, þar sem
hún ólst upp, en nú er það horfið.
Það eru yfir 40 ár, síðan ég fyrst
kynntist þessari elskulegu konu og
eiginmanni hennar, Kristjáni
Schram, er lést á síðasta ári. Frá
okkar fyrstu kynnum hefur mér
og börnum mínum æfinlega verið
tekið sem foreldrahús væru og
þökkum við að leiðarlokum alla
umhyggjuna og vináttuna.
Heimili þeirra hefir staðið um
þjóðbraut þvera í orðsins fyllstu
merkingu öll þessi ár, því frænd-
garðurinn og vinahópurinn var
stór. Ein var sú vöggugjöf er
henni hlotnaðist, glaðværðin og
þýðleikinn, þetta milda geð, sem
allt græddi og lífgaði við svo von-
leysið hopaði og brautin varð
greiðari.
Lára og Kristján, vart var hægt
að nefna annað þeirra, án þess að
hins væri getið, eru nú bæði horfin
til feðra sinna. Þau skilja eftir sig
djúp og merk spor í lífssögu sinni,
þessi elskulegu hjón, þeim fylgdi
svo mikið traust og hlýja og allra
vanda vildu þau leysa.
Þau eignuðust tvær dætur, Jón-
ínu Vigdísi og Magdalenu. Jónina
Vigdis er ekkja Ragnars T. Árna-
sonar er lést fyrir ári og Magda-
lena er var gift Ara Gíslasyni, en
hún lést langt um aldur fram frá
eiginmanni og þremur börnum og
var hún mjög hörmuð af allri fjöl-
skyldunni.
Barnabörn þeirra Láru og
Kristjáns eru 8 á lífi og barna-
barnabörnin eru glæsilegur hópur.
Þetta síðasta ár var þessari
elskulegu konu erfitt, en margt
gerði henni lífið léttara, sú um-
hyggja sem dóttir þeirra veitti
foreldrum sínum síðustu árin og
elskusemi og ástúð barnabarn-
anna mun geymast með okkur sem
eftir stöndum.
„Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þðkk fyrir allt og allt.“
(V. Briem.)
Unnur
Á mánudaginn, 18. mars, verður
gerð útför hinnar öldnu heiðurs-
konu Láru Jónsdóttur Schram,
sem lést í Reykjavík aðfaranótt
hins 9. mars sl. rúmlega 88 ára að
aldri.
Hún fæddist í Reykjavík 30.
október 18% á Vesturgötu 36 og á
Vesturgötunni var hún búsett alla
sína löngu og farsælu ævi, að sið-
asta ári undanteknu er heilsan var
svo farin að hún gat ekki lengur
hugsað um sitt eigið heimili sjálf.
Arið 1921,3. október, giftist hún
þeim ágæta manni Kristjáni
Schram skipstjóra og bjuggu þau
saman I einstaklega ástúðlegu
hjónabandi þar til hann lést fyrir
rúmu ári, þá einnig 88 ára að
aldri.
Lára, móðursystir mín, var af
gömlum og góðum reykvfskum
ættum komin í báðar ættir. Faðir
hennar var Jón Þórðarson skip-
stjóri frá Gróttu og ættaður frá
Engey og fleiri jörðum í Reykjavík
og nágrenni. Móðir hennar var
Vigdís Magnúsdóttir frá Miðseli í
Reykjavík og var hún einnig ættuð
frá fleiri gömlum útgerðarbýlum í
Reykjavík og nágrenni. Móðir
Vígdísar var í föðurætt frá Grund
í Skorradal og lengra aftur m.a. af
Víkingslækjarætt, er móðurætt
Vigdísar m.a. frá Ráðagerði á
Seltjarnarnesi og Hlfðarhúsum í
Reykjavík.
Lára var mjög ættrækin og vel
að sér í ættfræði okkar og var
hægt að leita til hennar ef upplýs-
ingar vantaði og þau mál bar á
góma. í þeim efnum sem öðrum
var minni hennar einstakt, alveg
fram til síðustu daga. Undraðist
ég mjög minni hennar sem ég gat
ekki merkt að væri farið að dofna
er ég heimsótti hana síðast, aðeins
nokkrum dögum fyrir andlát
hennar, enda þótt þá ætti hún orð-
ið frekar erfitt með mál. Þó var
ljóst að hún fylgdist vel með því
sem við hana var sagt og það sem
á góma bar í herbergi hennar, þar
sem hún lá rúmföst og veikburða.
Miklir kærleikar voru með þeim
systrum, Ástu móður minni og
Láru, og heimilum beggja á allan
hátt. Er mér Lára minnisstæð frá
því ég fyrst man eftir mér. Til
Láru og Kristjáns var alltaf gott
að koma. Heimili þeirra stóð alla
tíð á sömu lóð við Vesturgötuna
þar sem Lára fæddist. Skömmu
eftir að þau giftust reistu þau sér
fallegt og myndarlegt steinhús á
lóðinni og hlaut það númerið Vest-
urgata 36b.
Þessi reitur við Vesturgötu 36
var mikill ættarreitur á þeim ár-
um er ég var að alast upp og sam-
komustaður ættingja og vina.
Lára og Kristján eignuðust tvær
dætur, Jónínu Vigdísi, fædda 1923,
og Magdalenu, fædda 1926, en hún
er látin fyrir nokkrum árum.
Afkomendur Láru og Kristjáns
eru orðnir margir, allt hið mesta
afbragðs fólk, sem alltaf átti ör-
uggt skjól hjá þeim á Vesturgöt-
unni þegar á þurfti að halda. Hélst
Ifka mikil tryggð afkomendanna
við gömlu hjónin alla tfð meðan
þau lifðu og sýndi það hve vel þeir
kunnu aö meta þau.
Á þessari kveðjustund minnist
ég ótal ánægjustunda með Láru,
Kristjáni og fjölskyldum þeirra.
Fyrir þær vil ég þakka af heilum
hug og veit ég að þar mæli ég
einnig fyrir munn systkina minna
og maka okkar. Tel ég að Lára og
Kristján hafi verið gæfumann-
eskjur sem fengu að lifa langa og
góða ævi og að síðustu aðeins að