Morgunblaðið - 17.03.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1985
37
NORSKIR HAGIR/Jóhannes Helgi Bergen 1
BJÖRGVIN
BERGEN
Quinque civitates: Fimm bæir —
eru meðfram strandlengju Noregs,
Bergen, Konghelle, Kaupangur
(Niðarós), Borg (Sarpsborg) og
Osló, reit Ordericus Vitalis í
klaustri í Normandí árið 1135. En
Túnsberg er sá sjötti, bætir munk-
urinn við. Hann virðist því sæmi-
lega upplýstur og hefur sennilega
stuðst við latneskt handrit, sem nú
er glatað. Ordericus greinir frá för
Magnúsar berfætts til írlands
1098 og fléttar inn í þá frásögn
stuttorðri lýsingu á Noregi og
Norðmönnum.
Þetta er í fyrsta sinn sem
Bergen er getið í samtímaheim-
ildum, svo vitað sé.
Sama ár og Ordericus reit
frásögn sína i klaustrinu dró
raunar til tíðinda í Bergen eitt
sinn sem oftar. Haraldur Gilli
kom með skipaher á þrettándan-
um til að herja á keppinaut sinn
um krúnuna, Magnús Sigurðs-
son, sem sat í Björgvin, Bergen.
Magnús girti af Voginn, þar sem
byggðin stóð og fylkti her sínum
í Kristskirkjugarðinum norð-
austanmegin við Voginn og hafði
áður girt hann af með skipasnör-
um. En Haraldur Gilli breytti
stefnu flotans í norðaustur og
tók land í Hegravík og kom land-
veginn með ofurefli liðs. Hlupu
menn þá undan merkjum Magn-
úsar til fjalls, í kirkjur og kjall-
ara. Magnús freistaði undan-
komu um Voginn, en festi skip
sitt í eigin snörum. Hann var
handtekinn og limlestur. Hét
uppfrá þvi Magnús blindi og lifði
án mannvirðinga. Ári seinna
drap svo Sigurður nokkur, auk-
nefndur slembir, Harald Gilli
staddan í herbergi hjá frillu
sinni í bænum. Og er þá margt
ósagt um krúnustríðið í Noregi á
tólftu öld.
íslendingar beindu löngum,
svo sem hvert mannsbarn veit,
sjónum sinum til Noregs, og að
vonum. Átökin í Björgvin bak
jólum 1135 eru skráð tæpum
hundrað árum síðar i þrem ís-
lenskum sagnabálkum um
norska konunga, Morkinskinnu,
Fagurskinnu og Heimskringlu
Snorra, og ber skýran svip sjón-
arvotta, manna þaulkunnugum
staðháttum, enda frumheimildin
talin vera glatað handrit íslend-
ingsins Eiriks Oddssonar, sem
dvaldi langdvölum í Noregi um
miðja tólftu ðld, m.a. i Björgvin,
og var þar öllum hnútum kunn-
ugur.
II
Skiptar skoðanir eru um hve
gamll bær Björgvin er. Við upp-
gröft eftir eldsvoða á vöggu stað-
arins 1955, Bryggen, Bryggjunni,
meðfram Voginum austanverð-
um, þar sem Hansaminjarnar
standa, var komið niður á bruna-
rústir og mannvistarleifar níu
bæja. Þvi er það svar Bergena,
þegar þeir eru spurðir hve gam-
all bær Bergen sé, að það ráðist
af þvi hve djúpt þeir grafi. Fæð-
ingarárið er þvi á huldu, enda
teygjanlegt hugtak hvenær
húsaþyrping nær því umfangi að
geta kaílast bær. Þarf því að
svipast um eftir ársettum lög-
gerningi. Og hann er til. Úr-
skurðaraðilinn er Snorri Sturlu-
son. Hann kveður bæinn stofn-
settan árið 1070.
„ólafr konungr (kyrri) setti
kaupstad í Bjorgyn," stendur
skýrum stöfum í einu helsta
handriti að Heimsjcringliv
Og þarf þá ekki frekar vitn-
anna við, enda lögðu Bergenar
ártal Snorra til grundvallar 900
ára afmælinu 1970.
Bergenar hófust handa við
undirbúning hátíðarhaldanna af
fáheyrðum stórhug og rausn,
enda stórtækir og rikir og borgin
þeim meira hjartans mál en al-
mennt gerist. Og ekki að undra.
Umgerðin er einhver sú fegursta
sem um getur á jarðarkringl-
unni, oft líkt við Kairo og Rio de
Janero, og umgengnin við nátt-
úruna og ræktarsemin við gaml-
ar minjar með fádæmum góð.
III
Bergenar gerðu sér lítið fyrir
og héldu uppá afmælið í 364
daga samfleytt.
Þarna er Bergenunum rétt
lýst. Þeir hafa aldrei verið með
öllum mjalla þegar Bergen er
annars vegar, kvað við um allan
Noreg.
Bergenarnir, sem líta á borg
sína sem drottningu meðal
norskra borga og telja Noreg
hafa sett ofan með flutningi
konungsseturs til Osló, svöruðu
því til, snöggir uppá lagið, að
ógerningur væri að dagsetja af-
mælið og því ekki um annað að
gera en halda uppá það i 364
daga samfleytt. Var ekki líka
margs að minnast, bættu þeir
við og hlakkaði í þeim. Hvar var
það nema i Skútuvfkinni i Berg-
en sem Sverrir konungur bauð
Róm birgin og neyddi þrjá bisk-
upa til að krýna sig. Og það sem
allra best var: Hann gerði Berg-
en að höfuðstað Noregs. Og var
það ekki hér sem Ibsen, Holberg,
Björnstjerne Björnsson og Grieg
gengu um garða. Og var það ekki
einmitt hér sem Hákon konung-
ur Hákonarson eftir járnburðinn
settist í hásætið og hélt hátíð-
legt brúðkaup sonarins með
slíkri promp og prakt að sjálfur
sendimaður páfa fékk glýju í
augun. f stuttu máli: Bergenar
vorkenna þeim hluta mannkyns-
ins sem ekki er svo lánsamur að
vera barnfæddur í Bergen.
IV
1299 deyr Eiríkur konungur
Magnússon í Bergen. Arftakinn
er bróðir hans, og fljotlega eftir
erfðahyllinguna flytur konungur
sig um set, nær Danmörku, til
Osló, sem þá verður sjálfkrafa
höfuðborg. Enn þann dag i dag
hefur enginn Bergeni sætt sig
við þá ráðstöfun og enn siður
skilið hana, enda er hún höfð til
marks um að uppfrá því seig á
ógæfuhliðina fyrir Noregi. 400
ára nótt sameiningarinnar við
Danmörk fór brátt á Noreg.
Á ævafornu skjaldarmerki
Bergen er þessi áletrun:
Dant Bergis Dignum Mons
Urbs Navis Mare Signum.
Fjallið, borgin, skipið, sjórinn.
Skreiðin er ekki nefnd á nafn.
ólafur konungur stofnsetti
Bergen, segir Snorri, en allir
Bergenar vita að það var skreið-
in frá Lófóten sem í raun stofn-
aði borgina, og spruttu þar
skjótt upp, að sögn Snorra,
margir ríkismenn, sem öldum
saman hafa guði sé lof óhikað
látið auð sinn snúa út engu siður
en inná við, sjálfum sér til vegs-
emdar meðan þeir voru á dögum
og niðjum sínum og borgarbúum
til ánægju og eftirbreytni. Enn
þann dag í dag verður hvergi
vart ósættis milli náttúrufars og
bygginga; gömul hús sem ný eru
snar þáttur náttúrunnar og
náttúran snar þáttur húsanna.
V
Það hefur löngum verið lenska
í sveitum og við sjávarsíðuna að
væna borgarbúa um að þeir
væru ómagar á undirstöðuat-
vinnuvegunum. Nokkuð grunn-
færin skilgreining það. Henni
var vísað til föðurhúsanna hér í
borg, nánar tiltekið í fylkisfull-
trúarveislu sumarkvöld eitt.
Norðanmaður kvaddi sér hljóðs
og vændi Bergen um að hafa
féflett norðanmenn. Að Bergen
skyldi vera rík og voldug, það
væri vegna þess að norðurhéruð-
in hefðu verið hlunnfarin í háa
herrans tíð.
Það dimmdi yfir veisluborðinu
og mönnum varð nokkuð and-
þungt, uns sunnanmaður bað um
orðið og sagði sögu sem hann
kvað líkjast mjög samskiptum
Bergen og þeirra landsvæða sem
borgin þjónaði. Stúlka nokkur
fór á rall með strák, sagði sunn-
anmaður, og þar kom þeirra
samskiptum að herrann hnupl-
aði hundraðkrónuseðli frá döm-
unni. Málið kom fyrir rétt og
dómarinn spurði stúlkukindina
hvar hún hefði varðveitt seðil-
inn.
Undir sokkabandinu á lærinu,
sagði stúlkan.
En þá hljótið þér að hafa veitt
því athygli þegar herrann fjar-
lægði seðilinn, sagði dómarinn.
Já, en herra dómari, æpti
stúlkan hneyksluð. Ég hélt að
maðurinn hefði heiðarlegar
fyrirætlanir á prjónunum.
Veislunni í Bergen var borgið.
Heimildir: Heimskringla; Knut
Tjönneland: Tale for Bergen;
Knut Helle: Bergen Bys Higtqrie.
eldu vandaðan millivegg!
Pantaðu millivréggjaplötumar
í síma (91)685006
Steinavcrksmiðja
Breiðhöfða 3, 110 Reykjavík
B.M.VALLÁ
H
F
*
AÐALFUNDUR
Hf. Eimskipafélags íslands verður haldinn
í Súlnasal Hótel Sögu,
fimmtudaginn 18. apríl 1985, kl. 14:00.
---------- DAGSKRÁ -------------
1. Aðalfundarstörf samkvæmt 14.gr.
samþykkta félagsins.
2. Önnur mál, löglega upp borin.
TiUögur frá hluthöfum, sem bera á fram
á aðalfundi, skulu vera komnar skriflega
í hendur stjórnarinnar eigi síðar
en sjö dögum fyrir aðalfund.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir
hluthöfum og umboðsmönnum hluthafa
á skrifstofu félagsins í Reykjavík frá 12. apríl.
Reykjavík, 16. mars 1985
STJÓRNIN
EIMSKIP