Morgunblaðið - 23.04.1985, Blaðsíða 48

48_____________________________
fyrir að árangur hans fyrir mótið
hafi lofað góðu.
Það var raunar sama hvar Oliv-
er tók til hendinni, allstaðar stóð
hann upp úr. í félagsmálum var
hann iðulega í forsæti. Bókaútgáfa
hans *Skuggsjá“ var ein menning-
arlegasta útgáfa landsins, þjóðleg
og listræn. Ung skáld fengu þar
úrlausn. Verk eldri og virtra lista-
manna voru gefin út í bókaformi á
stórbrotinn hátt og þjóðlegar
bókmenntir voru snyrtilega vel
unnar samanber Saga Hafnar-
fjarðar.
Allstaðar þar sem Oliver kom
fram var sami stíllinn og reisnin
yfir honum. Okkur í FH er nú síð-
ast mjög minnisstætt, er hann
stjórnaði 55 ára afmælishófi FH
nú í haust með glæsibrag eins og
honum var einum lagið.
-«• Við FH-ingar erum þakklátir
fyrir störf og íþróttaferil Olivers
Steins. Hann sat í aðalstjórn FH í
mörg ár. Var í ótal nefndum og
störfum fyrir félagið. Sat í fyrstu
stjórn FRÍ og var fulltrúi í
íþróttanefnd Hafnarfjarðar um
tíma.
Við lútum höfði og kveðjum
okkar mikla íþróttakappa og vin
hinstu kveðju.
FH-ingar votta frú Sigríði og
fjölskyldu dýpstu samúð.
Blessuð sé minning Olivers
Steins Jóhannessonar.
Fimleikafélag Hafnarfjarðar
>Kveðja
Ætli það séu ekki í kringum
sautján ár síðan ég hitti vin minn
Oliver Stein í fyrsta sinn; ég var
eitthvað að erindast hjá honum
fyrir aðra, en af því að maðurinn
var svo glaðbeittur og hressilegur
og svo alls ólíkur þrúguðum bóka-
útgefanda og af því að ég var með
gamlan draum í farteskinu, þá
endaði ég á að stynja upp með
miklum andþyngsium einhverju
um smásagnasafn sem ég ætti
heima og „hvort nokkuð þýddi að
— hérna að“ og einhvers staðar
þar minnir mig að kjarkurinn hafi
bilað og botninn dottið úr ræð-
unni. En Oliver lét sér hvorki
bregða við stam né ræskingar
enda heimsmaður með sveita-
manninn á réttum stað og hann
hélt nú það og alveg endilega og
„blessuð komdu með það“ eins og
hann hefði aldrei heyrt neitt um
að smásögur væru óseljanlegar og
því síður um tapreksturinn á ís-
lenska höfundaflotanum eða of-
fjölgunina þar. Ég held ég hafi
aldrei orðið eins hissa á ævi
minni.
Mér varð maðurinn minnisstæð-
ur og þó ég teldi ruslakörfuna
lengi vel besta bókaútgefandann
fór það svo að ég laumaðist einn
góðan veðurdag suður í Hafnar-
fjörð með smásagnahandrit undir
hendinni til að athuga hvort þessi
maður væri raunverulegur. Hann
var það. Alveg jafn glaðbeittur og
mig minnti og alveg jafn kærulaus
gagnvart vandkvæðunum á að
gefa út íslenskar smásögur og
fyrr.
Okkur varð fljótt vel til vina
þótt við hefðum ólíkar skoðanir á
ýmsum málum. Kannski af því að
við vorum bæði dálítið sérvitur, og
af því við töldum bæði Bókina svo
mikilvæga og vildum veg hennar
sem mestan, og kannski síðast en
- ekki síst af því að við gátum verið
sammála um að vera ósammála þó
bæði værum ákafamanneskjur ef
því var að skipta. Þrjár bækur gaf
hann út eftir mig og á það sam-
starf bar aldrei skugga. Frá því á
ég ekkert nema góðar minningar.
Og það segir kannski ekki svo lítið
um manninn Oliver Stein, því
fyrir honum var bókaútgáfa
ævintýri, spennandi og skemmti-
legt ævintýri sem hann gekk upp í
af lífi og sál, eins og reyndar öllu
sem hann gerði, en fyrir mér var
þetta þrautaganga, píslir sem
®*hann hjálpaði mér í gegnum með
fádæma þolinmæði, alltaf jafn
elskulegur, alltaf með spaugsyrði
á vör á hverju sem gekk. Og með
ákafa sínum og lífsfjöri var hann
stundum farinn að fá mig til að
trúa á ævintýrið sitt áður en ég
vissi af; ég tala nú ekki um ef
hann bætti eins og einni góðri
sögu við eða tveim, því hann var
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. APRÍL 1985
snjall sögumaður. Það er ekki lít-
ils virði óreyndum höfundi að
lenda hjá slíkum manni.
Hann sagði oft við mig að hann
hefði alltaf verið gæfumaður. Og
ég vissi að það var satt. Ekki af
því að ég vissi svo nákvæmlega um
ævi hans, þó ég heyrði af því
hvernig hann talaði um fjölskyldu
sína, um Sigríði konu sína, um líf
sitt og starf að hann hafði átt
gæfu að fagna, heldur kannski
frekar af hinu að gæfa fer ekki
eftir atburðum heldur því hvernig
atburðunum er tekið.
Gagnvart dauðanum getum við
ekkert sagt. Oliver hafði átt við
erfið veikindi að stríða nú um
nokkra hríð. Nú er hann allur. Ég
votta Sigríði konu hans og börn-
um, tengdabörnum og barnabörn-
um samúð mína í sorg þeirra.
Þrjár urðu þær ferðirnar okkar
Olivers í hringekju bókaútgáfunn-
ar. Ég vildi óska þess þær hefðu
orðið fleiri.
Fríða Á. Sigurðardóttir
Ég sat við skrifborð mitt að
starfi í ársbyrjun 1975. Varlega er
knúð dyra. Ég býð gestinn velkom-
inn og vísa til sætis andspænis
mér við skrifborðið. Gesturinn
kynnir sig: Oliver Steinn Jóhann-
esson. Nafnið þekkti ég, manninn
hafði ég ekki séð fyrr, en ég vissi
vel um hans gjörvileik í gamla
daga á vettvangi íþrótta, það svið
var mér hugleikið á yngri árum
mínum og starfssvið um skeið.
Fyrrum var viðmælandinn einatt í
fylkingarbroddi meðal ungmenna
þjóðarinnar á leikvangi. Nú var
hann í fararbroddi bókaútgefenda,
það vissi ég.
En erindið við mig? — Á vegum
bókaforlags síns kom hann strax
að efninu spyrjandi hvort ég væri
fáanlegur til að skrá æviferil minn
til útgáfu í bókarformi. Ég svaraði
um hæl, að það efni myndu fáir
telja þess virði að lesa og því
fjarri lagi að gera bók um það.
Það taldi hann sitt mál, en
óbein og bein kynni af frammi-
stöðu minni, sérlega í viðræðum
við fólk á víðum vettvangi, með
hljóðnema Ríkisútvarpsins, tjáði
hann tilefni að Ieita fanga um fer-
il minn allan til birtingar.
Viðræðurnar fóru fljótt inn á
aðrar leiðir og það varð að ráði, að
með okkur tækist samstarf á
vettvangi ritmennsku og útgáfu og
árangur af því varð strax. Sama
ár kom út bókin „Faðir min bónd-
inn“ og næstu árin hélst í horfi
með efnissöfnun og búning bóka
til útgáfu uns þrek mitt þvarr svo
að þau verkefni hlutu að liggja
kyrr, en árangurinn varð samtals
6 bækur.
Hitt er svo annað mál, og fyrir
mig miklu þyngra á metaskálun-
um, að hér var ég í samstarfi kom-
inn í náin tengsl við aðila, sem
með hverjum degi og hverjum
mánuði féll mér betur í geð og
fann andlega samstöðu á ýmsum
leiðum lífsviðhorfa, og ég hygg að
gagnkvæmt hafi verið frá hálfu
Olivers. Samstarfið færði okkur
inn á vegu vináttu, sem hjá mér
eiga svo djúpar rætur í vef minn-
inganna, að þær munu ekki visna
þótt vinurinn sé horfinn af vett-
vangi okkar jarðnesku tilveru.
Það skal hér sagt, að samstarf
okkar hafði frá upphafi slétt og
fágað yfirborð, og undir yfirborð-
inu fann ég fljótt hlýju streyma til
mín og ylja hug minn við hvert
tækifæri, er leiðir lágu saman til
umræðu eða ákvarðana.
Á of skömmum æviferli Olivers
Steins hafði hann unnið á ýmsum
sviðum, sem ég veit að aðrir rekja
nánar við brottför hans frá tilveru
þessa lífs, en sá skeiðvöllur lífsins,
sem leiðir okkar lágu um sam-
ferða, um fárra ára skeið, færðu
mér innsýn í víðan hugarheim
samferðamannsins og beindu
sjónum að veglegum verkefnum
samfélagsins.
Með orðum, en án málalenginga,
lyfti hann stundum tjaldi er faldi
fortíðina og öðru, er beindi sjón-
um inn á nýjar brautir. Það er
gott að eiga samferðamenn af því
tagi. Þannig get ég nú, að honum
horfnum, skyggnst inn á ýmis svið
um hóla og dali lands og þjóðar,
sem einatt voru umræðuefni.
Minn vettvangur á sviði útgáfu
með Oliver var frá víðum verk-
sviðum almennings. Þar fann ég í
fari útgefandans sterka viðleitni
til að koma á framfæri sérstak-
lega sögulegum atriðum og menn-
ingarþáttum af þjóðlegum upp-
runa og þá ekki síst af þeim akri
lífsins, sem uppruni okkar á
dýpstar rætur.
Hreinskipti í öllu samstarfi,
vinsamlegt, hlýtt og alúðlegt við-
mót, er mótaði sanna vináttu,
munu í mínum huga geymd og
aldrei gleymd. Miningin um sam-
ferðamanninn Oliver Stein Jó-
hannesson mun mér rík í huga svo
lengi sem hugurinn starfar.
A leikvelli íþróttanna kom hann
jafnan fyrstur að marki. Á skeið-
velli lífsins náði hann endamark-
inu of snemma.
Samúðarkveðjur mínar tjái ég
hér með allri fjölskyldu hins
horfna.
Og síðasta ávarp mitt við
brottför hans, er: „Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi. Hafðu þökk
fyrir allt og allt.“ (V. Briem.)
Gísli Kristjánsson
Fyrir um það bil 18 árum birtist
mynd ein í Morgunblaðinu, en
undir henni stóð m.a.: „Það var
fríður hópur frjálsíþróttafólks,
sem var mættur. 34 íþróttamenn
og 1 íþróttakona tóku á móti
garpsmerkinu svokallaða í 20 ára
afmælishófi Frjálsíþróttasam-
bands íslands." Þar á meðal var
Oliver Steinn Jóhannesson og sú,
sem þessar línur ritar. Við vorum
einu Hafnfirðingarnir, bæði úr
Fimleikafélagi Hafnarfjarðar.
Upp úr þessu varð skemmtilegt
samstarf okkar við formann
frjálsíþróttadeildar FH varðandi
unga fólkið.
Upp frá því lágu leiðir okkar
saman, m.a. í félagsmálum, og síð-
ar varð ég aðnjótandi vináttu fjöl-
skyldunnar.
Oliver Steinn var fæddur í ól-
afsvík 23. maí 1920, sonur Jóhann-
esar Magnússonar sjómanns og
konu hans, Guðbjargar Olivers-
dóttur. Þau hjón fluttu til Hafnar-
fjarðar árið 1933 ásamt fjórum
börnum sinum. En þremur árum
síðar verður fjölskyldan fyrir því
áfalli, að fyrirvinnan, faðirinn,
ferst ásamt elsta syninum með
línuveiðaranum Erninum. Eftir
stendur ekkja með þrjú börn.
„Kjörin settu á manninn mark,
meitluðu svip og stældu kjark."
Þessi reynsla markaði spor í sál
16 ára unglings. Hann hóf baráttu
við hlið móður sinnar og studdi
hana dyggilega.
Ekki skorti hann andlegt at-
gervi til að ljúka langskólanámi,
svo hörkugreindur og fljóthuga
sem hann var. En eftir gagn-
fræðapróf við Flensborg var stað-
ar numið. Hann sagði síðar á
ævinni: „Ég held að ég hefði ekki
orðið betur settur þó ég hefði lokið
langskólanámi."
Viljinn, ósérhlífnin og kröfu-
harkan við sjálfan sig var mikil.
Þessir eiginleikar í fari Olivers
skiluðu góðum arði og farsælu
starfi. Eins og kunnugt er rak
hann eigin bókaverslun og bóka-
forlag, Skuggsjá, í Hafnarfirði,
með miklum myndarbrag.
í sjón var hann hinn vörpu-
legasti, hár og spengilegur og létt-
ur í spori. Ákveðinn í framkomu,
hispurslaus og sló oft á létta
strengi með hnitmiðuðum spaugs-
yrðum. En á bak við sló hjarta
alvörumannsins.
Vorið 1967 var Sálarrannsókn-
arfélagið í Hafnarfirði stofnað.
Oliver Steinn var einn af forvígis-
mönnum þess. Hann var í fyrstu
stjórn og gjaldkeri í 10 ár. Auk
þess hefur félagið vissa aðstöðu í
bókaversluninni. Sem núverandi
formaður Sálarrannsóknarfélags-
ins í Hafnarfirði, flyt ég alúðar-
þakkir fyrir þau störf.
Á vegum Skuggsjár hafa komið
út margar bækur um dulræn efni.
Fyrir stuttu sagði Oliver mér frá
bók, sem væntanlega kemur út í
haust. Sú bók verður um frú Guð-
rúnu Sigurðardóttur, miðil frá
Akureyri, sem lést á sl. ári. Þeirri
ágætu konu kynntist Oliver og
mat mikils. Hann sagði við mig:
„Mundu það, að þú átt eitt eintak,
hvort sem ég verð til að afhenda
þér það eða annar í fjölskyldunni.
Titill bókarinnar er ákveðinn
„Birtan að handan".
Þegar sá sjúkdómur, sem lagði
vin minn að velli, hafði gert vart
við sig, kom hann að máli við mig
og sagðist vera á förum til lækn-
inga erlendis. Sárafáir vissu þá
hvers kyns var. Hann var hóflega
bjartsýnn. Orð hans voru á þessa
leið: „Þú veist mín viðhorf. Ég er
því viðbúinn og ég er sáttur við
lífið. Ég hef verið lukkunnar
pamfíll."
Oliver gekk að eiga yndislega
konu, Sigríði Þórdísi Bergsdóttur,
sem svo sannarlega hefur staðið
við hlið manns síns I blíðu og
stríðu. Þau eignuðust þrju mann-
vænleg börn, Jóhannes, sem býr í
foreldrahúsum, Guðbjörgu Lilju
og Berg, sem eru gift og búsett í
Hafnarfirði. Sigríður sýndi manni
sínum umhyggju og umvafði hann
kærleika í trúarvissu. Ég veit að
þetta var gagnkvæmt.
Nú er leiðir skilja að sinni vil ég
þakka Oliver góð kynni og vináttu,
og bið honum blessunar á þeirri
vegferð sem nú er hafin. Ég mun
ávallt sakna vörpulega mannsins
með léttu tilsvörin.
Ástvinum hans sendi ég alúð-
arkveðjur og minni á orðin úr
heilagri ritningu: „Trú, von og
kærleikur, þetta þrennt, en þeirra
er kærleikurinn mestur. — Hann
breiðir yfir allt, trúir öllu, vonar
allt, umber allt.“
Guðlaug Elísa Kristinsdóttir
Hinn 15. þ.m. andaðist vinur
minn og samstarfsmaður Oliver
Steinn Jóhannesson, bóksali og
bókaútgefandi í Hafnarfirði, eftir
langan aðdraganda þess sem nú er
skeð, en hetjulega baráttu við
ofureflissjúkdóminn er fáir máttu
merkja í daglegum viðskiptum,
hvert stefndi með líkamiegt heil-
brigði hans. Nú er þessi náni og
góði félagi horfinn úr samstarfinu
og þeim mannlegu tengslum er
gerast manna I milli við dagleg
áhugamál samkvæmt „ferðaáætl-
uninni“ eða amstri daganna. Þótt
Oliver hafi átt sína „trú“ gagnar
hún fæstum til þess að halda hinu
hefðbundna sambandi manna í
milli. Þótt trúin sé ómetanleg er
„vissan“ hin trausta undirstaða.
Þetta hvorttveggja átti hann í far-
teski sínu. Það veit ég.
Fyrstu kynni okkar Olla urðu
við brauðstritið í ísafoldar-
prentsmiðju, en hann gerðist
starfsmaður bókaverslunar fyrir-
tækisins í Austurstræti, miðsum-
ars árið 1942. Fljótlega setti hann
svipmót sitt á starfsemi þessarar
verslunar með þeim dugnaði og
því kappi er alla tíð einkenndi alit
það er hann lagði hönd að.
Þessum höfuðþáttum í fari Oliv-
ers auðnaðist mér að kynnast náið
er fram liðu stundir. Kom þar til
fjöldi þátta í samvinnu okkar,
bæði á hinu faglega sviði og hinu
félagslega. Mér er vandi á höndum
að skilgreina svo margþætt efni í
þesum fáu kveðjuhugleiðingum
mínum, við hið alltof snögga frá-
fall þessa góða vinar og hugþekka
samstarfsmanns. Mér flaug í hug
á þeirri stund, að það þyrfti stund-
um hetjur til þess að lifa samfé-
lagi sínu, vinum og fjölskyldu til
gagns. Það getur einnig verið dáð
að hafa hin síðustu vistaskipti við
lífið „að deyja".
Mér hefði átt að vera það ljóst
að hverju fór með heilsu Olivers.
Ég hygg að fátt lýsi betur mannin-
um, að honum tókst með hugar-
jafnvægi hetjunnar, að villa okkur
samferðamönnunum sýn, með
hinu ótrúlega jafnvægi I allri
framkomu og daglegri breytni.
Enginn efaöist þó um hina sterku
skaphöfn Olivers.
Þegar ég nú I þessari andrá lít
til baka um nokkuð á fjórða tug
ára samskipta og kynna er það
mér ekki svo mikið undrunarefni
hver þróunin hefur orðið í lífi og
athöfnum Olivers Steins. Sem
ungur maður varð hann heillaður
af íþróttum, svo sem gerist um
ungt fólk og hefur gerst á öllum
tímum.
Hann var óvenjulega glæsilegur
ungur maður, hávaxinn, vilja-
sterkur og þróttmikill, enda stóð
hann til afreka á þessu sviði sem
öðru. Kannski var það einmitt
þess vegna er kynni okkar urðu
nánari, að hann kom mér fyrir
sjónir sem persóna er eygði tak-
mark og tilgang með lífi sínu og
umhverfi, hann fyndi sig ef til vill
sem fyrirbúinn þátt í ákveðnu lífs-
mynstri.
Ég held að óhætt sé að taka svo
til orða eins og stundum er gert,
að lífsframi þessa vinar míns hafi
verið hraður og litríkur. Frá því
að Oliver lýkur námi í Flensborg-
arskólanum í hafnarfirði árið 1936
stundar hann verslunarstörf hjá
KRON í Hafnarfirði og Reykjavík
hjá ísafold sem verzlunarstjóri,
sem fyrr er getiö, til 1957. Stofnar
hann þá eigin bókaverslun, sem
ber nafn hans sem kunnugt er.
Þar að auki stofnar hann bókaút-
gáfuna Skuggsjá. Bæði þessi fyrir-
tæki hefur hann starfrækt fram á
þennan dag af frábærum dugnaði
og hagsýni. Þessi fyrirtæki eru
rekin í eigin húsnæði, stórhýsi við
Strandgötu 31 i Hafnarfirði, sem
tekið var í notkun árið 1968. Bygg-
ing þessi er með fallegustu stór-
hýsum í Hafnarfirði.
Gjarnan mætti ég rekja öll þau
félags- og trúnaðarstörf Olivers,
en vona að því verði gerð fyllri skil
af öðrum. Það yrði fyrir mér löng
saga í þessum kveðjudraumi,
vegna þess að á tímabili vináttu
okkar skipta þau tugum, allt frá
íþróttafélögum til Bæjarstjórnar
Hafnarfjarðarbæjar, er hann unni
heitt, að mér fannst. Þó mun ég
ekki alveg leiða hjá mér þau félög
og stjórnir er mest snertu sam-
starf okkar og náin kynni.
í stjórn Félags íslenskra bóka-
verslana mun hann hafa verið
1953—1955 og stjórn Bóksalafé-
lags íslands er núna heitir Félag
íslenskra bókaútgefenda frá árinu
1959 og formaður þess frá 1964 til
1969 og frá 1980 til 1984. Með
starfi Olivers I þessum hóp sem
hvað mest tengist bókaútgáfu,
bókaverslun og bókagerðinni allri.
Hann var auk þess um stutt skeið
rekandi prentverks, en hvarf frá
því eftir stuttan tíma. Hygg ég að
það hafi orðið honum nokkur
lærdómur um tengslin milli prent-
verks og útgerð forlagsstarfsemi
ásamt sölu prentaðs máls.
Ég kynntist Oliver Steini og
hans innsta manni og manndómi
einmitt í gegnum starf hans í
þágu samtaka þessara félaga. Ég
mun ávallt líta til hans með
þakklæti og aðdáun fyrir það
hvernig honum með einstakri
lagni og fórnfýsi tókst að hnýta og
samtengja skoðanir sem stundum
virtust vera ósamrýmanlegar. Til
þess þurfti mannkosti og framar
öllu vit og skilning á mjög óiíkum
hagsmunum og viðhorfum. Að
kunna skil á slíku hefði einhvern
tímann verið skilgreint sem afrek,
ekki síst þar sem hann var þá orð-
inn helsjúkur maður en fæstir átt-
uðu sig á, sem ég hefi áður getið.
Kannski hefur eitt atriði orðið
til þess að við áttum mjög auðvelt
með að skynja hvers annars skoð-
anir. Það kom í minn hlut að að-
stoða Olla við frágang nokkurra
verka, en honum var annt um að
útlit samsvaraði efni verksins. t
því samstarfi bar okkur aldrei
nokkuð á milli og er mér ekki
kunnugt um að ég hafi þurft að
bera skoðanir hans ofurliði í einu
eða neinu.
Við kynni svo náin sem vinátta
okkar Olivers Steins voru fer ekki
hjá því að maður einstöku sinnum
rekist á viðkvæmustu þætti i lífi
manna. Fjölskyidu sína held ég að
hann hafi haft oftar i huga en
hann kærði sig um að flíka við
nokkurn nema sína nánustu.
Hamingja hans var fólgin I velferð
fjölskyldunnar.
Árið 1946 kvæntist Oliver
Steinn eftirlifandi konu sinni Sig-
ríði Þórdísi Bergsdóttur, bæjar-
fógeta í Hafnarfirði. Þau eignuð-
ust þrjú börn, Guðbjörgu Lilju, Jó-
hannes Örn og Berg Sigurð.
Um leið og ég þakka Oliver
Stein samfylgdina og vináttu hans
alla við mig og hugðarefni mín, er
það heitasta ósk mín að blessun