Morgunblaðið - 27.11.1985, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 27. NÓVEMBER1985
17
Listin að lifa
með krans-
æðasjúkdóm
Það sem þú og fjölskylda þín
þurfið að vita um hjartakveisu
- eftir Þórð
Harðarson
Þýðing: Anna Sigríður Indriðadóttir.
Uppsctning og útlit: Hafsteinn Guð-
mundsson.
Dreifing og umboð: Bókaútgáfan
Þjóðsaga.
Prentsmiðjan Oddi hf.
Bók þessi er nýlega komin út á
vegum Félags velunnara Borg-
arspítalans. Höfundar er ekki get-
ið en bókin mun hluti af banda-
rískri ritröð, sem nefnist „Medic-
ine in Public Interest". Hún er 96
blaðsíður í hentugri stærð og
geymir margvíslega vitneskju
handa hjartasjúklingum og fjöl-
skyldum þeirra. Formála rita
læknarnir Guðmundur Oddsson og
Gunnar Sigurðsson. Bókin skiptist
i átta kafla:
1. Hjartaogblóðrás
2. Kransæðasjúkdómur
Sjávarútvegurinn:
Aukin hagkvæmni í
olíunotkun getur spar-
að verulegar upphæðir
- bæklingur um orkunotkun og orku-
sparnað í sjávarútvegi kynntur
TÆKNIDEILD Fiskifélags íslands og orkusparnaðarnefnd sjávarútvegsráðu-
neytisins hafa nú sent frá sér vandaðan bækling um orkunotkun og orkusparnað
fiskiskípa. { bæklingnum eru kynntir helztu þættir orkunotkunar um borð í
skipum og hvernig draga megi hana saman. Á síðustu missenim hefur nokkrum
skipum verið breytt til aukins hagræðis og hefur olíunotkun minnkað um allt
að þriðjung hjá viðkomandi skipum miðað við sömu beitingu þeirra og áður.
Talið er að spara megi verulegar fjárhæðir með þessu móti.
Bæklingurinn og fleiri þættir
orkusparnaðar útvegsins voru
kynntir á blaðamannafundi í síðustu
viku. Þar kom fram, að orkusparnað-
arnefnd sjávarútvegsráðuneytisins
hafi starfað frá því í desember 1982.
Nefndinni hafi verið ráðstafaðar 5
milljónir króna af gengisfé 1982 og
10 milljónir árið eftir til að vinna
að orkusparnaði. Nefndin hefur veitt
útgerðarfyrirtækjum styrki og lán í
þessu skyni, veitt styrki til rann-
sókna og kynnt möguleika í orku-
sparnaði við fiskveiðar. Nálega 40
einstaklingar og fyrirtæki hafa nú
fengið lán vegna þessa. Fyrst í stað
voru flest lánin veitt vegna breyt-
inga skipa yfir til notkunar svart-
olíu, en í seinni tíð hefur mest verið
lánað til skrúfubreytinga. Upphæð
lánanna hefur takmarkazt af því fé,
sem til reiðu hefur verið hverju
sinni, yfirleitt numið 200.000 til
500.000 krónum, enda tilgangur lán-
veitinganna fyrst og fremst verið
að greiða fyrir og hvetja fyrirtæki
til orkusparnaðar. Lánin hafa verið
til allt að þriggja ára, bundin láns-
kjaravísitölu en vaxtalaus.
Veittir styrkir hafa að langmestu
leyti verið til kaupa á olíueyðslu-
mælum. 1983 var ákveðið að veita
útgerðarmönnum styrk, sem næmi
40% af andvirði mælisins eða að
hámarki 25.000 krónum. Ráðstöfun
þessi hefur orðið til þess, að styrkir
vegna kaupa á olíueyðslumælum eru
nú um 140 alls. Þá hefur lánareglum
Fiskveiðasjóðs íslands verið breytt
í þá veru, að nú eru veitt lán til
endurbóta og vélarkaupa er horfa
til orkusparnaðar. Lánshlutfall
vegna skrúfubreytinga var einnig
hækkað úr 50% í 80% kostnaðar.
í bæklingnum er rakin þróun flot-
ans, sóknar, olíunotkunar og afla.
Þar kemur meðal annars fram, að
minnst hefur þurft um 150 kíló af
þorski til að borga hverja lest af
gasolíu á tíma olíusjóðs 1976. Árið
eftir þurfti rúmlega 400 kíló af
þorski til hins sama og í dag þarf
tæp 600 kíló af þorski til að borga
fyrir olíulestina. Hæst fór þetta
hlutfall árið 1982, en þá kostaði olíu-
lestin tæp 800 kíló af þorski. Olíu-
notkun fiskiskipaflotans er talin
tæpar 220 milljónir lítra. Þar af er
svartolía 60 milljónir lítra. Togara-
flotinn er eyðslufrekastur og notaði
64% olíunnar 1983 en var þá með
48% aflaverðmæta. Við botnvörpu-
veiðar eru notaðir að meðaltali 340
lítrar af olíu á hverja lest afla, á
netaveiðum 176 lítrar og á loðnuveið-
um 21 lítri. Helztu leiðir, sem taldar
eru til orkusparnaðar, eru hagkvæm
skrúfa, skrúfuhringur, lögun stefnis,
botnhreisnun, hrein skrúfa, góð
stýring, olíumælar, siglingartími,
samspil skrúfu og vélar (snúnings-
hraði) og nýting afgangsvarma.
Samkvæmt upplýsingum tækni-
deildar Fiskifélagsins hefur skrúfu
og fleiri þáttúm í átt til orkusparn-
aðar verið breytt í 8 skuttogurum
lengri en 40 metrar. Deildin hefur
mælt orkunotkun tveggja skipa fyrir
og eftir breytingar, Júlíusar Geir-
mundssonar og Júní. f Júlíusi gefa
niðurstöður mælinga til kynna 35%
minni orkunotkun eftir breytingar,
sem kostuðu 11,4 milljónir króna.
Breytingarnar lækka olíukostnaðinn
um 4,6 milljónir króna á ári og þvi
tekur rúm 3 ár að borga breytinguna
miðað við algengustu lánakjör. I
Júní gefa niðurstöður til kynna 20%
minni olíunotkun. Breytingar kost-
uðu 2,2 til 2,5 milljónir króna og
lækka olíukostnað á ári um 2,7 millj-
ónir króna.
Breytingar þessar felast aðallega
í skrúfustærð og snúningshraða
hennar. Mjög mikil hluti flotans er
með óhagkvæma skrúfu, enda samið
um smíði flestra togara fyrir fyrstu
orkukreppuna 1973, en þá þurfti um
200 kíló af þorski til að borga hverja
olíulest og því ekki lögð mikil
áherzla á hagkvæma skrúfu. Hlut-
fall þetta lækkar svo fram til ársins
1976 með tilkomu olíusjóðs, en siðan
hækkar það ört. í kjölfar orkukrepp-
unnar miðaðist olíusparnaður fyrst
og fremst við breytingar véla yfir i
svartolíunotkun, enda verð á svart-
olíu mun lægra en á gasolíu. Síðan
hefur verðmunur minnkað verulega
og því horfa menn enn meira til
aukinnar hagkvæmni í rekstri eftir
fyrrgreindum leiðum.
Talið er að með þessu móti megi
spara tugmilljónir króna og segir
sjávarútvegsráðherra, að afkoma
fiskiskipaflotans ráðist af fleiru en
aflabrögðum. Lækkun tilkostnaðar
við veiðarnar skipti afar miklu máli.
3. Hjartakveisaogbrjóstverkur
4. Greining hjartakveisu og
kransæðasj úkdóms
5. Meðferðogstjórnáhættuþátta
6. Lyf oglyfjameðferð
7. Skurðaðgerð, meðferð
8. Að lifa með hjartakveisu.
Skemmst er frá því að segja, að
þetta er hið ágætasta rit, sem
bætir úr augljósri þörf. Bókin er
mjög alþýðleg og orðalag er auð-
skilið. Stöðugt er skotið inn í text-
ann tilvitnunum í orð sjúklinga,
alþekktum og algengum athuga-
semdum, sem hljóma flestum
læknum kunnuglega. Talsvert er
um endurtekningar, en þær eru
augljóslega ekki af tilviljun eða
vangá, heldur til að auðvelda skiln-
ing og undirstrika aðalatriði. Bók-
in ber því nokkur vitni uppruna
síns í Bandaríkjunum. Sumir
hefðu kannski kosið ögn metnaðar-
fyllri texta með meiri, samfelldari
og nákvæmari vitneskju. Sú aðferð
hefði hins vegar líklega fælt frá
annan og stærri lesendahóp, sem
kýs fremur að grípa í bóklestur
af þessu tagi stutta stund í senn
eftir því hvaða spurningar leita á
hugann hverju sinni og krefjast
svars. Hins vegar hefur einföld
framsetning ekki orðið til þess að
slakað sé á fræðakröfum. Dómar
bókarinnar í fræðilegum vafaat-
riðum eru hófsamir og öfgakenn-
ingar lítt virtar viðlits. Bókin ber
engin ellimerki, geymir t.d. kafla
um útvíkkun á kransæðum og nýj-
ustu hjartalyfin, t.d. kalsíum
blokkara.
Bækur sem þessi eru vandþýdd-
ar, þar sem stundum skortir heppi-
leg íslensk orð um læknisfræðileg
hugtök. Þýðanda hefur tekist starf
sitt með ágætum, þótt áhöld séu
um einstaka orð. Til dæmis er
orðið hjartaáfall ónákvæmt og
tíðkast lítið í daglegu tali sjúklinga
og lækna. Betra hefði líklega verið
að nota orðin kransæðastífla eða
hjartadrep.
Alltaf má deila um innbyrðis
efnishlutföll í fræðsluefni. Helst
má gagnrýna að kaflinn um
reykingar er fullstuttur, en flestir
telja að sjúklingum sé mikilvæg-
ara að hætta reykingum en nokkuð
annað sem þeim er í sjálfsvald
sett. Engin ein ráðstöfun kemst í'
hálfkvisti við þetta. Umræða um
reykingar fær aðeins eina og hálfa
síðu í bókinni, sem er helmingi
minna en kaflinn um streitu, en
það er allsendis óvíst að streita
eigi umtalsverðan þátt í kransæða-
sjúkdómi. Loks hefði það verið
mikill kostur á góðri bók, ef krans-
æðastíflu hefði verið gerð ítarlegri
skil, þótt slíkt hefði verið dálítið
utan ramma bókartitils.
„Listin að lifa með kransæða-
sjúkdóm" svarar án efa flestum
spurningum, sem leita á sjúklinga
og aðstandendur þeirra. Svörin eru
skýr og skiljanleg. Stöðugt er hvatt
til raunsærrar og bjartsýnnar
afstöðu í baráttunni við sjúk-
dóminn. Það er undirstrikað, að
flestir geta gert ýmislegt til að
bæta horfur sínar og flestir geta
stundað algenga líkamshreyfingu
og atvinnu sína óhræddir, ef það
veldur ekki sjúkdómseinkennum.
Til að sigra óvininn þarf að kynn-
ast honum. Óhætt er að hvetja
alla til nánari fræðilegra kynna
við kransæðasjúkdóma með því að
eignast þessa bók.
Vart þarf að taka fram, að
uppsetning og útlit bera Hafsteini
Guðmundssyni fagurt vitni.
Höíundur er prótessor og ytirhekn-
ir Lytlækningadeildar Landspítal-
ans.
Klingjandi kristall-kærkomin gjöf
kosta! í boda
Bankastræti 10. SÍmi 13122 — 621812.