Morgunblaðið - 26.01.1986, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANÚAR1986
PlnrguiM Útgefandi nHttfeÍfr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 40 kr. eintakiö.
Alþingi tekur
til starfa á ný
Alþingi kemur saman á ný
að loknu jólaleyfí á morg-
un. Ekki er ólíklegt, að þing-
haldið það sem eftir er vetrar
muni bera þess nokkur merki
að sveitastjómarkosningar fara
í hönd. Vonandi verður það þó
ekki til þess, að mikilvægum
úrlausnarefnum verði ýtt til
hliðar eða um þau fjallað af
því ábyrgðarleysi, sem því
miður einkennir oft málflutning
stjómmálamanna þegar
skammt er til kosninga. Kjara-
samningar em einnig framund-
an og vafalaust mun óvissan,
sem nú ríkir um horfur á vinnu-
markaði, setja svip á þingstörf-
in.
Fyrir þinginu liggja stjómar-
frumvörp til laga um sveita-
stjómir, Seðlabankann, Stjóm-
arráðið og verðbréfamiðlun,
svo nokkuð sé nefnt. Ef sam-
komulag verður í þingflokkum
stjómarliða má einnig vænta
fmmvarpa til laga um Lánasjóð
íslenskra námsmanna, virðis-
aukaskatt, fasteignasölu og
greiðslukort. Takist samningar
við fyrirtækið Rio Tinto Zink
um byggingu og rekstur kísil-
málmverksmiðju á Reyðarfirði
verða þeir lagðir fyrir þingið.
Þá er sennilegt, að málefni
viðskiptabanka ríkisins komi til
umræðu, enda þótt ekki þurfi
samþykki alþingis verði af
sameiningu einhverra ríkis-
banka, eins og rætt hefur verið
um. Loks er hugsanlegt, að
einhveijir þingmenn kjósi að
hreyfa „kjötmálinu“ svonefnda.
Jón Helgason, landbúnaðarráð-
herra, hefur lýst því yfír, að
hann útiloki ekki þann mögu-
leika að flytja frumvarp, er
miði að því að banna innflutn-
ing vamarliðsins á hráu kjöti.
Slíkt fmmvarp væri tvímæla-
laust brot á því samkomulagi,
sem gert hefur verið í ríkis-
stjóminni um málið, og yrði að
meðhöndlast í samræmi við
það.
I fmmvarpi til sveitastjóm-
arlaga er gert ráð fyrir því, að
almennar sveitastjómarkosn-
ingar fari fram annan laugar-
dag í júní. Samkvæmt fmm-
varpinu taka lögin gildi 1. júní,
þannig að kosningamar á þessu
ári fara væntanlega fram í
samræmi við núgildandi lög.
Þar segir, að kosningar í bæj-
um og þeim hreppum, þar sem
3/i íbúa em búsettir í kauptúni,
skuli fara fram síðasta laugar-
dag í maímánuði, en aðrar
sveitastjómarkosningar síðasta
laugardag í júnímánuði. Morg-
unblaðið sér hins vegar ekki
nein skynsamleg rök fýrir því,
að kjördagur verði framvegis
annar laugardagur í júní. Það
kann að henta einhverjum íbú-
um í sveitum landsins vegna
sauðburðar í maí, en varla
getur það talist frambærileg
ástæða þegar haft er í huga
að ferð á kjörstað er yfirleitt
fyrirhafnarlítil og kosningin
sjálf tekur stutta stund. Á hinn
bóginn er þessi kjördagur
óheppilegur fyrir hina fjöl-
mörgu, sem komnir em í sum-
arleyfí um þetta leyti og dvelj-
ast erlendis og kunna að eiga
erfítt með að fylgjast með
málflutningi frambjóðenda.
Menntamálaráðherra hefur
boðað fmmvarp til nýrra laga
um Lánasjóð íslenskra náms-
manna, þar sem m.a. er gert
ráð fyrir breyttum reglum um
endurgreiðslur námslána og að
tekjur námsmanna hafí ekki
áhrif á upphæð lánanna. Tví-
sýnt er um það hvort samkomu-
lag tekst um þetta mál milli
stjórnarflokkanna. Einstakir
þingmenn Framsóknarflokks-
ins hafa látið í ljós andstöðu
við það og hugsanlegt er, að
framsóknarmenn og stjómar-
andstæðingar taki höndum
saman og komi í veg fyrir að
ný lög um sjóðinn verði sett.
Það væri ákaflega bagalegt,
því skýr rök hafa verið leidd
að því að nauðsynlegt sé að
breyta reglum um námslán og
starfsháttum Lánasjóðsins.
Fjármálaráðherra hefur lagt
mikla áherslu á, að virðisauka-
skattur verði tekinn upp í stað
söluskatts, sem hann telur að
hafí gengið sér til húðar. Nokk-
ur andstaða er hins vegar við
þessa hugmynd í báðum stjóm-
arflokkunum og jafnvel innan
ríkisstjómarinnar. Það er því
óljóst, hvort frumvarp þar að
lútandi kemur fram og fær
nægilegt fylgi á alþingi.
Fyrir jól voru samþykkt 27
lög og 4 þingsályktanir, en það
voru ekki umræður um efni
þeirra, sem mestan svip settu
á þann þátt þingstarfa, er
almenningur getur fylgst með.
Upphlaup af ýmsu tagi voru
áberandi og sýnilegt að ein-
stakir þingmenn voru stundum
að setja á svið leikþætti fyrir
fjölmiðla. Alþingi á hins vegar
ekki að vera vettvangur fyrir
lýðskrum og látalæti, og er
vonandi að þingmenn beri nú
almennt gæfu til að flytja mál
sitt í áheym þjóðarinnar af
meiri ábyrgð og rökfestu, en
þeir hafa tíðkað á stundum.
Lækkun olíuverðs
Aundanfömum dögum
og vikum hefur heims-
markaðsverð á olíu
lækkað dag frá degi. í
Morgunblaðinu í gær,
föstudag, var skýrt frá
því, að tunnan af Norð-
ursjávarolíu hefði tveimur dögum áður verið
seld á rúmlega 20 Bandaríkjadali en verðið
á hverri tunnu af olíu til afgreiðslu í febrúar
væri komið niður fyrir 19 dali og marzverð
í 18,35 dali. Jafnframt kom það fram, að
Yamani, olíuráðherra Saudi-Arabíu, sem
varð heimsfrægur á árinu 1973, þegar olíu-
verð margfaldaðist á skömmum tíma, hefði
spáð því að olíuverðið myndi fara niður í
lSdaliátunnu.
Þetta eru mikil umskipti frá þeim árum,
þegar olíuverðið margfaldaðist. Þá tókst
olíuframleiðsluríkjum á mjög skömmum
tíma að gjörbreyta efnahag sínum og iðn-
ríkja Vesturlanda og Suðaustur-Asíu og
sópuðu til sín gífurlegum fjármunum úr
vösum Vesturlandabúa. Sú oh'uverðshækk-
un átti mikinn þátt í þeirri verðbólguöldu,
sem gekk yfír Vestur-Evrópu og Bandarík-
in. Fyrst skall hún yfír á árinu 1973 en
ný olíuhækkun og verðbólga reið yfír á
árinu 1979.
Tvennt gerði Vesturlandabúum kleift að
búa við þá miklu skerðingu á auðæfum
þeirra, sem leiddi af olíuhækkuninni. Ann-
ars vegar áttu olíuframleiðsluríkin ekki
betri kost en að ávaxta nýfenginn auð í
bönkum á Vesturlöndum og hins vegar
naut atvinnulíf iðnríkjanna góðs af gífurleg-
um framkvæmdum, sem fylgdu í kjölfar
peningastreymis frá iðnríkjunum til olíu-
framleiðsluríkja. Samtökum olíufram-
leiðsluríkjanna, OPEC, tókst árum saman
að halda uppi hinu háa verði á olíu en
iðnríkin gerðu víðtækar ráðstafanir til þess
að verða ekki jafn háð olíu og þau voru
orðin, þegar hækkunaraldan gekk yfir.
Þannig má segja, að verðhækkanir á olíu
hafí á margan hátt orðið til góðs og stuðlað
að jákvæðum breytingum á lífsháttum fólks
í iðnríkjunum. Nærtækast fyrir almenning
er að sjálfsögðu að fylgjast með þeim breyt-
ingum, sem orðið hafa í bílaframleiðslu, þar
sem bílar eru orðnir minni, léttari og spar-
neytnari.
Seinni árin hefur orðið æ erfíðara fyrir
olíuframleiðsluríkin að halda hinu háa verði
á framleiðsluvöru sinni. Olíuframleiðsla
annars staðar hefur aukizt, svo sem í
Norðursjó og í Bandaríkjunum. Olíunotkun
hefur minnkað og framboð á olíu þar með
aukizt. Lengi héldu Saudi-Arabar olíuverð-
inu uppi með því að draga svo mjög úr
framleiðslu sinni, að hún fór úr 9 milljónum
olíufata á dag niður í 2 milljónir fata. Þá
var hún komin svo langt niður, að fíárhagur
Saudi-Araba þoldi ekki svo litla framleiðslu,
þrátt fyrir mikið ríkidæmi. Þeir hafa því
að undanfömu tvöfaldað framleiðslu sína,
sem er komin í um 4 milljónir olíufata á
dag. Þeir voru heldur ekki tilbúnir til þess
endalaust að draga úr framleiðslu sinni á
sama tíma og ýmis bandalagsríki þeirra í
OPEC juku framleiðslu sína á laun þrátt
fyrir samkomulag um annað, að sjálfsögðu
vegna fíárskorts.
Þessi mikla lækkun olíuverðs hefur auð-
vitað mjög jákvæð áhrif á efnahag iðnríkj-
anna á Vesturlöndum og í Suðaustur-Asíu.
En þó eru fleiri hliðar á því máli. Stór-
bankamir á Vesturlöndum hafa lánað gífur-
lega fíármuni til olíuframleiðsluríkja á borð
við Mexíkó, sem ætluðu að taka stóra stökk-
ið frá fátækt til bjargálna í einu vetfangi.
Minnkandi tekjur af olíuframleiðslu valda
því, að bæði Mexicó og önnur olfuríki í
svipaðri stöðu eiga erfítt með að standa í
skilum með lánin og hafa orðið að endur-
semja um þau hvað eftir annað. Verðhmnið
á olíu nú mun enn auka á þessa erfiðleika
og jafnframt vekja upp spumingar um það,
hvort þessir bankar þoli svona þung áföll
helztu viðskiptavina sinna. Á hinn bóginn
er líka ljóst, að olíulækkunin kemur fátæk-
um ríkjum þriðja heimsins til góða og þau
munu eiga auðveldar með að standa í skilum
með sínar skuldbindingar.
Olíuverðslækkunin
+
og Island
Verðhækkunin á olíu fyrir 13 ámm og
aftur fyrir um 7 ámm var að sjálfsögðu
þungt áfall fyrir íslenzkt efnahagslíf.
Þegar þessi hækkun skall á var skuttog-
aravæðingin komin í fullan gang og ljóst,
að olíueyðsla skuttogaranna nýju var mun
meiri en bátanna, sem höfðu verið uppi-
staðan í fiskveiðiflota okkar á Viðreisnar-
ámnum. Við stóðum sem sé frammi fyrir
því, að við vomm að kaupa tæki til físk-
veiða, sem notuðu mikla olíu, þannig að
olíukostnaðurinn við að sækja fískinn í
sjóinn margfaldaðist. Þá var enn mikill
hluti húsa utan Reykjavíkursvæðisins hit-
aður upp með olíu og hitunarkostnaður
fólks margfaldaðist um leið og mismunur-
inn á • hitunarkostnaði milli þeirra, sem
bjuggu við hitaveitu og hinna, sem það
gerðu ekki varð gífurlegur. Það gefur
svolitla hugmynd um hvað verðlag á olíu
skiptir miklu máli, að líklega er upphitun-
arkostnaður með olíu nú komin niður fyrir
verðlag hitaveitna á sumum stöðum hér á
landi, ef miðað er við heimsmarkaðsverðið
ídag.
Þessi olíuhækkun varð þeim mun erfíð-
ari vegna þess að vinstri stjómin, sem
tekið hafði við völdum á árinu 1971 hafði
eytt og sóað þeim fjármunum, sem Við-
reisnarstjómin skildi eftir sig og verð-
bólgan hafði þegar magnast og marg-
faldast, þegar komið var fram á árið 1973
en um leið og olían hækkaði svona gífur-
lega í verði hófst tími óðaverðbólgu á ís-
landi, sem staðið hefur linnulaust síðan.
Hækkun olíuverðs á sínum tíma kom
strax fram í hækkuðu verði til neytenda
hér á íslandi. En það hefur hins vegar
jafnan verið svo að lækkun olíuverðs hefur
verið lengur á leiðinni. Þessa dagana spyr
fólk að vonum, hvenær verðhrunið, sem
nú er að verða á oiíu muni sjást á benzín-
dælum olíufélaganna. Svör forstjóra olíufé-
laganna og ráðamanna þjóðarinnar eru
þau, að þar sem nýlega hafí verið keypt
mikið af olíubirgðum á hærra verði til
landsins megi menn ekki búast við þessum
lækkunum fyrr en eftir nokkra mánuði.
Sumir olíuforstjóramir segja jafnvel, að
þessa lækkun eigi að nota til þess að jafna
hallarekstur olíufélaganna á undanfömum
misserum.
Fyrir nokkrum árum gerðist það, að
verðhrun varð á sykri á heimsmarkaði.
Svo illa vildi til fyrir innflytjendur sykurs
hér að þeir höfðu skömmu áður fest kaup
á miklu magni af sykri á hærra verði.
Neytendur hér vildu hins vegar fá fram
lækkun á sykurverði strax. Innflytjendur
sykurs tóku þá ákvörðun að lækka verðið
á sykri strax og taka á sig tapið af röngum
innkaupum. Þetta voru nokkur gamalgróin
fyrirtæki, sem tóku þessa ákvörðun og
öxluðu þær miklu byrðar, sem fylgdu því
að lækka sykurverðið umsvifalaust til
samræmis við heimsmarkaðsverð.
Það er erfítt að skilja, hvers vegna ís-
lenzku olíufélögin gera ekki það sama.
Þetta eru fyrirtæki í áhættusömum rekstri.
Þau verða að vera viðbúin því að tapa
stundum eins og öll önnur fyrirtæki. Þau
hafa bersýnilega tekið rangar ákvarðanir
um innkaup á olíu vegna þess, að mánuð-
um saman hefur þeim sem fylgzt hafa
með verið ljóst, að olían var að lækka í
verði og það er því ekkert annað en sof-
andaháttur og skrifstofumennska en ekki
eðlileg viðskiptastarfsemi að kaupa miklar
birgðir af olíu, þegar allt stefnir til lækkun-
ar. Ef olíufélögin sjá sér ekki fært að
lækka verðið strax, getur auðvitað komið
til þess að aðrir aðilar sjái sér hag í því
að flytja inn olíu á hinu lægra verði. Nú
þegar er vitað, að á einstaka stöðum hafa
útgerðarmenn sent skip sín til útlanda,
þar sem þeir hafa fyllt þau af ódýrri olíu,
sem þeir hafa svo notað á önnur skip.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1986
33
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 25. janúar
Hver ætlar að banna íslenzkum fískiskip-
um að kaupa ódýra olíu ef hingað kemur
tankskip með slíka olíu? Það er ekki einfalt
mál fyrir olíuforstjórana og Matthías
Bjamason, viðskiptaráðherra, að gefa það
hefðbundna svar við spumingum um þetta
efni, að svo miklar birgðir séu til í landinu
á háu verði, að verðlækkun geti ekki komið
strax. Eru olíuforstjóramir einhvers konar
ríkisstarfsmenn eða stunda þeir raun-
veruleg viðskipti með þeim áhættum, sem
því fylgja?
Svo er auðvitað til allt annar flötur á
þessu máli, sem er sá, að ríkisstjóm og
Alþingi taki einfaldlega ákvörðun um það
að olíuverð lækki ekki til neytenda heldur
verði því haldið óbreyttu og mismunurinn
verði tekinn sem ný skattlagning til þess
að greiða niður skuldir þjóðarinnar við
erlenda lánardrottna. En það er auðvitað
stefnumörkun, sem verður að fara fram
með öðrum hætti en þeim, að gefa kerfís-
leg svör um miklar olíubirgðir á háu verði.
Betri tímar í vændum?
Olíulækkun er stórmál fyrir okkur ís-
lendinga, eins og nú standa sakir, þótt
enginn geti að sjálfsögðu spáð nokkru um
það, hversu lengi hún mun standa. Hún
Morgunblaðið/Kr. Ólafsson
þýðir í fyrsta lagi mikla lækkun á útgjöld-
um okkar til olíukaupa. í annan stað geta
áhrif hennar orðið þau á alþjóðleg efna-
hagsmál að stuðla að lækkun vaxta á
alþjóðlegum lánamörkuðum. Slík vaxta-
lækkun myndi draga mjög úr vaxtakostn-
aði þjóðarbúsins, svo mjög, að hvert pró-
sentustig í vöxtum sparar okkur mörg
hundruð milljónir króna. í þriðja lagi hefur
þessi olíuverðslækkun nú þegar þýðingu
fyrir þær ákvarðanir, sem teknar verða á
næstunni í efnahagsmálum. Þess vegna
er ekki út í hött að varpa fram þeirri
spumingu, hvort betri tímar séu í vændum
hér.
í frétt í Morgunblaðinu í gær, föstudag,
var vakin athygli á því, að lækkun olíu-
verðs bætti mjög stöðu fískiskipaflotans
og auðveldaði útgerðinni að komast af án
þess að fískverð hækkaði að nokkm ráði
um næstu mánaðamót, en þá á nýtt físk-
verð að taka gildi. Raunar sagði útgerðar-
maður við höfund þessa Reykjavíkurbréfs
fyrir nokkrum dögum, að ákvörðun um
fískverð skipti útgerðina mun minna máli
en áður. Ástæðan er einfaldlega sú, að
auknar siglingar fískiskipa og gámaút-
flutningur á físki hefur hækkað fískverðið
svo mjög til skipanna, að einhveijar.krónur
eða aurar til eða frá, sem nefnd í Reykja-
vík ákveður, skipta sáralitlu máli, sagði
þessi útgerðarmaður. Annar viðmælandi
benti á, að úti á landi mætti sjá þá þróun
í rekstri frystihúsa, að þau tækju einungis
ákveðið lágmarksmagn til vinnslu í hverri
viku, en annað væri sett í gáma og flutt
til útlanda. Auðvitað þýða þessar miklu
ferskfísksölur erlendis, að auk olíuverðs-
lækkunar býr útgerðin nú við mun hærra
fiskverð en hún hefur kynnzt um langt
skeið. Hvort tveggja stuðlar því að því að
fískverðið þurfí ekki að hreyfast mikið.
Jafnhliða hefur verðlag heldur hækkað
á mörkuðum okkar fyrir frystan físk og
þannig komið á móti þeirri verðlækkun
Bandaríkjadals, sem að sjálfsögðu hefur
komið sér illa fyrir útflytjendur. Verðlag
á ýmsu öðru sjávarfangi virðist einnig á
uppleið eins og t.d. á rækju og skiptir það
auðvitað máli eins og bezt sést á því, að
við Djúpið eitt munu um 1.000 manns
byggja afkomu sína á rækjuveiðum og
vinnslu.
Þá má gera ráð fyrir að vaxtalækkun
á alþjóðlegum mörkuðum í kjölfar olíu-
verðslækkunar muni ýta undir lækkun
vaxta hér og dregur það einnig verulega
úr kostnaði útgerðar og fískvinnslu, bæði
af innlendum og erlendum lánum.
Kjarasamningar í ljósi
breyttra aðstæðna
Það er við þessar aðstæður, sem aðilar
vinnumarkaðarins sitja nú við samninga-
borðið og ræða nýja kjarasamninga. Sumt
af því, sem hér hefur verið sagt liggur
nú þegar fyrir, annað ekki, þótt færa
megi rök að því að það sé í vændum. Fróð-
ir menn telja, að þessi nýju skilyrði, veiti
okkur einstakt tækifæri til að ná tökum
á stjóm efnahagsmála okkar á þessu ári
og hinu næsta, ef við höfum vit til og
berum gæfu til að hagnýta okkur þau.
Síðustu mánuði hefur ekki gætt mikillar
bjartsýni um verðbólguþróunina á þessu
ári og sumir jafnvel talið, að hún mundi
jfara úr böndum. Nú eru viðhorfin önnur.
Ef rétt er á haldið má jafnvel búast við
að hægt væri að ná verðbólgunni verulega
niður. Meiri kjarabót væri ekki hægt að
færa launþegum á þessu ári eða Dagsbrún
í afmælisgjöf á áttræðisafmælinu, svo
vitnað sé til orða Guðmundar J. Guð-
mundssonar í sjónvarpsþætti á dögunum
um afmæli þess merka verkalýðsfélags.
Ekki er ólíklegt að einhver segi sem
svo: úr því að aðstæður hafa batnað svo
mjög er auðvelt að stórbæta kjör launþega
í landinu. Þeir, sem þannig kunna að tala
mundu þá leggja til að strax væri skipt
upp ávinningi, sem við hugsanlega munum
fá á þessu ári en erum alls ekki komnir
með í vasann. Þá væri ekki vel að verki
staðið. Hyggilegra er að fara að öllu með
gát en hafa augun opin fyrir þeim tækifær-
um, sem við höfum til þess að bæta stöðu
þjóðarheildarinnar á þessu ári. Takist það
yerður svigrúm til þess að veita þeim ábata
að einhveiju leyti út í þjóðlífíð, þegar þar
að kemur.
Eins og fyrri daginn ríður á miklu hver
þróun mála verður við samningaborðið.
Það verður að segjast eins og er, að miðað
við það, sem áður hefur gerzt er ekki tiltak-
anlega mikil ástæða til bjartsýni. En hver
vill taka ábyrgð á því, að við getum ekki
hagnýtt okkur þau tækifæri, sem nú kunna
að bjóðast?
„Fróðir menn
telja, að þessi nýju
skilyrði, veiti
okkur einstakt
tækifæri til að ná
tökum á stjórn
efnahagfsmála
okkar á þessu ári
og hinu næsta, ef
viðhöfum vittil
og berum gæfu til
að hagnýta okkur
þau.“

■■m