Morgunblaðið - 19.02.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR19. FEBRÚAR1986
Versti kosturinn er að
framleiða verðlausa vöru
~ segir Jón Helgason landbúnaðar
ráðherra í viðtali vegna gagnrýni
bænda á nýja mjólkurkvótann harðrar
„ÞAÐ KEMUR ekki á óvart að menn bregðist misjafnlega við því
að þurfa að draga mjólkurframleiðsluna saman frá því sem verið
hefur. En um leið er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir aðdraganda
stöðunnar,“ sagði Jón Helgason landbúnaðarráðherra, þegar hann
var spurður að því hvort hörð viðbrögð margra bænda við nýja
mjólkurkvótanum hefðu komið honum á óvart.
Nýlega gaf landbúnaðarráðherra
út reglugerð um stjóm mjólkur-
framleiðslunnar á yfirstandandi
verðlagsári (1. september til 31.
ágúst) og í framhaldi af því sendi
Framleiðsluráð landbúnaðarins
bændum tilkynningu um fram-
leiðslurétt þeirra á tímabilinu.
Reglugerðin er byggð á búvörulög-
unum sem tóku gildi í sumar og
búvörusamningunum frá því í
ágúst, þar sem bændur og ríkið
sömdu um að bændur fengju fullt
verð fyrir 107 milljónir lítra af
mjólk. Samdrátturinn virðist koma
misjafnlega illa við menn og hefur
gagmýni margra bænda verið hörð,
eins og fram hefur komið í Morgun-
blaðinu að undanfömu. Rætt var
við landbúnaðarráðherra um nýja
mjólkurkvótann, einkum um ýmis
þau gagnrýnisatriði sem fram hafa
komið.
Búmarkskerfi og
f óðurbætisskattur
„Síðustu árin hefur mjólkurfram-
leiðslan farið vaxandi þannig að það
magn mjólkur sem samið var um í
sumar, 107 milljónir lítra, er 4
milljónum meira en framleiðslan var
á síðasta verðlagsári, en nokkru
meira en framleiðslan var á árunum
1981 og 1982,“ sagði Jón. „Ef
gömlu Framleiðsluráðslögin væru
ennþá í gildi lægi það ekki ljóst
fyrir fyrr en næsta haust, að loknu
verðlagsárinu, hve mikil framleiðsla
fengist greidd fullu verði. Miðað við
þróunina að undanfömu virðist
augljóst að ekkert hefði fengist fyrir
mjög mikið af mjólkurafurðunum
og bændur því fengið miklu meiri
verðskerðingu við lokauppgjör en
líklegt er að verði þegar staðreynd-
imar liggja svo skýrt fyrir á fyrri
hluta verðlagsársins eins og nú.“
— Mjólkurframleiðslan hefur
aukist mjög síðustu árin, þrátt
fyrir búmarkskerfi og fóður-
bætisskatt. Er staðan nú ekki
afleiðing falskrar framleiðslu-
stjómunar?
„Það virðist vera að gömlu Fram-
leiðsluráðslögin hafi ekki nægt til
að koma í veg fyrir það ástand sem
nú er og að þörf hafí verið á að
breyta til, eins og gert var með nýju
búvörulögunum á síðasta ári.“
Sorgleg dæmi
— Þeirvirðastfaraverstútúr
kvótanum sem verið hafa að
byggja upp á jörðum sínum og
em til ýmis sorgleg dæmi um
slíkt. Nefna má dæmi um menn
sem fengið hafa samþykki „kerf-
isins“ til að byggja upp, fengið
búmark, lán úr Stofnlánadeild
landbúnaðarins og hvatningu
með jarðræktarstyrkjum, og nú
er sama kerfið að kippa gnind-
vellinum undan rekstri þeirra.
Dæmi er um menn sem em að
ljúka við að byggja upp en fá
engan framleiðslurétt. Hvað
segir þú sem landbúnaðarráð-
herra við þessa menn?
„í reglugerðinni er gert ráð fyrir
að tekið sé tillit til margra atriða
þegar aðstæður hafa breyst, svo
sem fjárfestinga, stofnunar félags-
búa, að menn hefji búskap og fleira.
Heimamenn eiga að gera tillögur
um úthlutun á því mjólkurmagni
sem til þessa á að fara. Staða
þessarra manna liggur ekki ljós
fyrir fyrr en tillögur hafa komið
frá heimamönnum og úthlutun
hefur farið fram. Hins vegar fínnst
mér að það sé erfitt að úthluta
nýjum aðilum framleiðslurétti þegar
það verður að taka frá þeim sem
fyrir eru. Það er tvímælalaust einn
af kostum svæðabúmarksins að
heimamenn verða að vega og meta
aðstæður heima fyrir áður en þeir
gera sínar tillögur."
— Þetta á ef til vill meira við
um framtíðina, en hvað um þá
sem komnir eru af stað og lenda
í þessari breytingu? Þessi 5% sem
til jöfnunar eru heima fyrir virð-
ast hvergi nærri duga til.
„Spumingin er um hvað mikið
eigi að taka af þeim sem fyrir eru
og úthluta til nýrra. Það var niður-
staðan af viðræðum Stéttarsam-
bandsins og landbúnaðarráðuneyt-
isins að taka frá 5% til jöfnunar
heima fyrir. Þessi reglugerð er
aðeins til eins árs og ég hef lagt
áherslu á það að menn hljóti að
læra af reynslunni og noti hana við
ákvörðun á reglugerð til lengri
tíma. Það em líka takmörk fyrir
því hversu mikla skerðingu er hægt
að hafa á einu ári til að færa á
milli rnanna."
— Er ekki búið að festa þessar
reglur meira og minna þó þær
eigi í fyrstu að vera til eins árs?
Verður nokkuð aftur snúið til
fyrra búmarkskerfis?
„Ég tel ekki að búið sé að festa
þetta til framtíðar. Mér virðist á
þér að innan reglugerðarinnar rúm-
ist ekki miklar breytingar. Þetta
festist ekkert þó skerðing til jöfnun-
ar á milli bænda sé tekin í fleiri
en einum áfanga, ef mönnum_ líst
svo á að lengra eigi að ganga. Ymis
sjónarmið voru tekin til skoðunar
við undirbúning reglugerðarinnar
nú, en ljóst er að margt fleira þarf
að taka til frekari athugunar þegar
settar verða reglur til lengri tíma.“
Gagnrýni á seinagang
— Bændur fengu ekki tilkynn-
ingu um framieiðslurétt sinn
fyrr en nær fimm mánuðir voru
liðnir af verðlagsárinu eftir að
boltanum hafði verið kastað oft
á milli Stéttarsambands og land-
búnaðarráðuneytis. Það virðist
hafa komið mörgum á óvart hvað
samdráttur einstakra bænda
reyndist mikill þegar til kom,
miklu meiri en heildarsamdrátt-
urinn gaf til kynna. Menn lögðu
drög að framleiðslunni sl. haust,
hafa greitt stóran hluta kostnað-
arins og kvarta sáran. Hver ber
ábyrgðina á því hvað menn fengu
seint upplýsingar um fram-
leiðslurétt sinn?
„Ég veit ekki hvort hægt sé að
segja að boltanum hafí verið kastað
þama á milli. Það hafa verið stöðug-
ar viðræður um þetta mál alveg
frá því í sumar að ég óskaði eftir
að Stéttarsambandið kæmi með
tillögur um skiptingu á mjólkur-
framleiðslunni. Ýmis atriði sem í
ljós komu og taka varð tillit til
leiddu til þess að svo langur tími
fór í undirbúning reglnanna. Hins
vegar lá það strax ljóst fyrir að
draga yrði framleiðsluna saman.
Það var kynnt bændum bæði af
mér og Stéttarsambandinu.
Tillögur Stéttarsambandsins
voru þannig að þeir sem dregið
hafa framleiðslu sína saman, miðað
við núgildandi búmark, niður fyrir
fullvirðismark svæðisins, fá enga
Jón Helgason landbúnaðarráð-
herra frá Seglbúðum ávarpar
fulltrúa bænda á fundi hjá Stétt-
arsambandinu.
skerðingu miðað við framleiðslu síð-
asta árs og geta sótt um allt að
10% aukningu. Er þá jafnframt
augljóst að skerðing hjá þeim sem
eru með framleiðslu nær búmarki
verður þeim mun meiri."
— Getur þú ekki viðurkennt
réttmæti gagnrýni á seinagang
málsins?
„Ég tel að út af fyrir sig sé hún
ekki óeðlileg. Menn verða hinsvegar
að hafa það í huga að ef nýju bú-
vörulögin og þessar reglur hefðu
ekki komið til nú hefði ekki verið
vitað fyrr en nokkrum mánuðum
eftir að verðlagsárinu lýkur hversu
mikil skerðingin þyrfti að vera. Og
ef engar tölur hefðu verið gefnar út
nú, gildistökunni frestað eins og
imprað hefur verið á, óttast ég að
tap bænda hefði orðið miklu meira
en þó verður."
— Hvað eiga þeir menn að
gera sem þegar eru búnir með
kvótann eða klára hann á næstu
mánuðum?
„Mér fínnst satt að segja ótrúlegt
að einhveijir séu búnir að fullnýta
framleiðslurétt sinn, miðað við þær
forsendur sem lágu fyrir f haust.
Heimamenn munu meta það hversu
langt er hægt að koma til móts við
þessa bændur. En að öðru leyti vil
ég segja það sama og ég hef sagt
allt frá því að ég tók við þessu
starfí, það er að hvetja menn til
að draga eins og kostur úr kaupum
á aðfengnum rekstrarvörum."
— Er ekki hætta á að mjólkur-
skortur verði í haust ef bændur
kippa fóðurbætinum af kúnum
nú?
„Mér er sagt að kaup á fóðurbæti
hafí verið allmikil það sem af er
vetri. Ætti því að vera nokkurt bil
á milli þess að draga úr fóður-
bætiskaupum og hætta þeim alveg.
A fundi sem ég var á í félags-
heimilinu Heimalandi undir Eyja-
fjöllum í síðustu viku sagði Eggert
Olafsson, formaður stjórnar Mjólk-
urbús Flóamanna, að miðað við
kenningar fóðurfræðinga ætti 200
kílóa samdráttur í fóðurbætisgjöf á
hveija kú á Suðurlandi að minnka
mjólkina um 4,8 milljónir lítra. Það
er margfalt það magn sem Sunn-
lendingar þurfa að draga saman.
Framleiðendum hefur líka farið
fækkandi á Suðurlandi og nokkrir
þeirra sem fengu úthlutað fullvirð-
isrétti hafa nú þegar hætt fram-
leiðslu. Það mjólkurmagn mun að
nokkru vega upp skerðingu ann-
arra.“
Búmarksrétturinn
— Ákveðin stefnubreyting
felst í hinum nýju reglum um
stjórnun mjólkurframleiðslunn-
ar, þar sem framleiðsla síðasta
árs er látin vega þungt i útdeil-
ingunni og þannig útbúið nýtt
búmark jarðanna. Bændur hafa
treyst því að jarðir þeirra haldi
búmarksrétti sínum þó hann
væri ekki alltaf nýttur til fulls.
Nú virðist þessi réttur vera
þurrkaður út, eða allavega skert-
ur verulega. Menn hafa kallað
þetta rán og stuld og að verið
sé að hegna þeim sem orðið hafa
við tilmælum um að draga saman
framleiðsluna. Ottast þú ekki
afleiðingar þessa á traust manna
á framleiðslustjórnun í land-
búnaði og á jarðaverð, svo dæmi
sé tekið?
„Það er mikill misskilningfur að
hætt sé að nota búmarkið, það er
áfram aðalviðmiðunin. Á undan-
fömum árum hefur gildi búmarks-
ins sem viðmiðunar stöðugt verið
að rýrna vegna þess að það hefur
verið að stækka með því að stöðugt
hefur bæst við það án þess að
nokkuð hafi fallið út í staðinn. Bú-
markið er því orðið óraunhæft
miðað við framleiðslumöguleikana.
Það er rétt að hlutur þeirra sem
í fyrra vom innan við fullvirðis-
markið er bundinn við þá fram-
leiðslu, þó með möguleikum til
aukningar um 10%. Það er því ekki
rétt að framleiðslan sé algjörlega
bundin við framleiðslu síðasta árs
hjá þeim sem hafa dregið þetta
mikið saman.
Það ber að hafa í huga að reglu-
gerðin er aðeins notuð í ár og er
ekki nein viðmiðun til framtíðarinn-
ar. Samdar verða nýjar reglur fyrir
næsta verðlagsár og hef ég ekki
séð neinar tillögur um að fullvirðis-
rétturinn verði notaður sem gmnd-
völlur á næsta ári.
Ástæðan fyrir því að ég taldi
brýnt að taka nokkuð tillit til fram-
leiðslunnar á síðasta ári var sú að
ég vildi ekki láta sveiflur vegna
nýrrar reglugerðar raska allt of
mikið stöðu manna miðað við und-
anfarin ár.
Ég veit ekki um hvaða áhrif þetta
hefur á verð einstakra jarða. Auð-
vitað má búast við því að erfíðleikar
í atvinnugreininni í heild hafí áhrif
á jarðaverð en ákvarðanir um stefn-
una í framtíðinni með tilliti til ein-
stakra jarða færist nú meira til
heimamanna.“
Mildandi aðgerðir
— Hvenær geta bændur
á að fá tilkynningar
von
átt
um
framleiðslurétt fyrir næsta verð-
lagsár, bæði i sauðfjár- og mjólk-
urf ramleiðslunni?
„Ég vonast til að það geti orðið
fljótlega. Ég hef lagt á það áherslu
við Stéttarsambandið að það verði
að móta reglur síðla vetrar eða í
vor og ítreka það með bréfi núna.
Mér sýnist að það sé nauðsynlegt
að Stéttarsambandsfundur ræði
viðhorfin í ljósi þeirrar reynslu sem
þegar hefur fengist, áður en endan-
leg ákvörðun verður tekin. Það má
augljóslega ekki dragast til Stéttar-
sambandsfundarins í haust, þannig
að ég tel líklegt að aukafundur
verði kallaður saman.“
— Óskir um aukningu fram-
leiðsluréttarins hafa komið fram.
Er um það að ræða að skellurinn
á þessu ári verði mildaður á
einhvern hátt, til dæmis með
því að leyfa mönnum að fram-
leiða upp í kvóta næsta árs?
„Ég hef sagt það að sjálfsagt sé
að skoða allar tillögur og hug-
myndir sem bætt gætu stöðu bænda
við þessar aðstæður og legg á það
áherslu að við hljótum að leita allra
færra leiða til að bæta tekjuskerð-
ingu þeirra. Hins vegar er augljóst
að það verður erfiðara eftir því sem
meira er lagt í kostnað við aukna
mjólkurframleiðslu, þar sem launa-
liðurinn er aðeins rúmlega þriðjugur
af gjaldahlið verðlagsgrundvallar-
ins en útflutningsverðið skilar litlu
eða engu upp í verðlagsgrundvallar-
verðið til bóndans.
Ég tel að mjög hæpið sé að fram-
leiða upp í kvóta næsta árs, með
því er verið að fresta vandanum.
Þær aðgerðir sem gripið verður til
til að milda áhrif samdráttarins
verða að miðast við að bæta nokkuð
tekjutapið, en þær mega ekki undir
nokkrum kringumstæðum verða til
þess að auka framleiðsluna. í bú-
vörulögunum eru ákvæði sem heim-
ila að fjármagni Framleiðnisjóðs
verði varið til hagræðingar í bú-
rekstri og aðlögunar að þeirri bú-
háttabreytingu sem nauðsynleg er.
Þegar búvörusamningarnir voru
gerðir í fyrra var gert ráð fyrir
því að fjármagni Framleiðnisjóðs
yrði varið til samdráttar í fram-
leiðslunni með kaupum og leigu á
búmarki. Hvað miklu lengra verður
hægt að ganga, veit ég ekki, en
sjálfsagt er að athuga allar leiðir.“
Hvar á að framleiða
mjólkina?
— í sambandi við þessar sam-
dráttaraðgerðir hefur nokkuð
verið rætt um hvar eigi að fram-
leiða mjólkina, hverjir eigi að
gera það og um stærð búa. Hver
er þín skoðun á þessu? Hvernig
sérð þú þróunina á næstunni
fyrirþér?
„Þetta er mál sem menn verða
að ræða nú í ljósl þeirrar stöðu sem
komin er upp. Reyndar er þegar
hafínn undirbúningur að vinnu til
að auðvelda slíka stefnumótun. Það
er mín skoðun að mörg atriði eigi
að ráða þessu svo sem framleiðslu-
skilyrði, markaðsaðstaða og aðrir
atvinnumöguleikar á svæðinu.“
— Ottast þú ekki að þegar
framleiðslu búanna er þrýst
svona niður verði framleiðslan
óhagkvæmari og varan dýrari,
fyrir utan tekjutap bændanna
sem mest hefur verið rætt um?
„Ég tel að með nýju búvörulög-
unum sé verið að hverfa frá því sem
leiddi af ákvæðum eldri laga, það
Alþýðuleikhúsið á Kjarvalsstöðum:
Kannast ekki við neina
óánægju myndlistarmanna
— segir Einar Hákonarson formaður stjórnar Kjarvalsstaða
„ÉG KANNAST ekki við neina
óánægju,“ sagði Einar Hákonar-
son, formaður stjórnar Kjarvals-
staða, í samtali við Morgunblað-
ið, er hann var inntur eftir því
hveiju stjórnin hygðist svara
óánægjuröddum úr hópi mynd-
listarmanna vegna þess að Al-
þýðuleikhúsinu hafa verið fengin
afnot af einum sal Kjarvalsstaða.
„Ég sá reyndar tvær greinar í
Morgunblaðinu, eftir Braga Ás-
geirsson og Gísla Sigurðsson, þar
sem þessu var hreyft, en það hefur
enginn orðað óánægju við mig,“
sagði Einar. Hann bætti því við,
að Alþýðuleikhúsið hefði aðeins
fengið salinn til ákveðins tíma, „og
það hleypur hvort eð er enginn inn
með málverkasýningu fyrirvara-
laust", sagði Einar Hákonarson.