Morgunblaðið - 16.04.1986, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR16. APRlL 1986
Minning:
Guðrún Sigiirðardótt
ir, Halldórsstöðum
Fædd 27. júlí 1914
Dáin 25. mars 1986
Frænka mín, Guðrún Sigurðar-
dóttir, er horfín á vit feðranna. Með
nokkrum fátæklegum orðum viljum
við minnast hennar. Fráfall kom
óvænt, þó lasleika hefði gætt um
nokkurt skeið. Við bjuggumst satt
að segja við að hafa hana enn um
sinn á meðal okkar. Guðrún var
hvorki ung né gömul þegar kallið
kom, þjáðist ekki mikið og hélt sínu
andlega atgervi allt til loka.
Frænka mín var Dalabam af
góðu fólki komin og ólst upp hjá
foreldrum sínum í Hvammi í Svart-
árdal. Snemma árs 1937 lá leið
hennar vestur yfír fjallið í víðan
faðm SkagaQarðar, sem hún tók
svo miklu ástfóstri við. Hún settist
að í miðju héraði, að Halldórsstöð-
um á Langholti. Þar beið hennar
mannsefnið og fyrr en varði var
hún orðin húsfreyja á bænum. Það
hélst með mikilli reisn í næstum
fímmtíu ár. Sambúð þeirra Halldórs
Gíslasonar var sérstaklega ham-
ingjurík. Eins og gengur skiptust á
skin og skúrir á sameiginlegri lífs-
göngu. Aldrei bar þó skugga á
ástríkið og tiliitssemina, sem þau
hjónin sýndu hvort öðru.
Vorið 1941 fluttust móðir mín
og amma í Halldórsstaði eftir fráfail
Sigurðar Guðmundssonar í
Hvammi, afa míns.
Elín Pétursdóttir, amma mín, var
síðan allt til dauðadags, 1954, á
Halldórsstöðum. Hún var heimilinu
ákaflega mikils virði og mikil bless-
un fylgdi öllum hennar störfum.
Mjög kært var ætíð með henni og
tengdasyninum. Halldór á Halldórs-
stöðum var því mikill gæfumaður
með konu sinni og tengdamóður.
Bamaláni áttu þau að fagna,
frænka mín og Halidór. Þau urðu
átta, en elsta bamið, Sigurður; dó
í bemsku. Þau eru nefnd í aldurs-
röð: Ingibjörg, gift Þorvaldi Áma-
syni, Sigrún, gift Sverri Svavars-
syni, Bjöm, kvæntur Hrefnu Gunn-
steinsdóttur, búandi að Ketu. Sig-
urður bóndi á Halldórsstöðum,
Efemía, gift Bimi Jóhannssyni,
Erla, gift Jóni Alexanderssyni og
Skúli, kvæntur Emu Hauksdóttur.
Systkinin búa öll á Sauðarkróki
að Bimi og Sigurði undanskildum.
Foreldrar mínir áttu sitt heimili á
Halldórsstöðum er ég fyrst leit
þennan heim í gömlu framstofunni
í gamla bænum. Bærinn var rismik-
ill og tígulegur og vel byggður og
var búið í honum allt fram til 1957,
er flutt var í nýtt steinhús. Fram
um fermingu var ég meira og minna
einn af heimilisfólkinu í gamla
bænum, þó ég flyttist á „mölina"
með foreldrum mínum tæplega 2ja
ára gamall. Samband mitt og
frænku var sérlega ástúðlegt. Hjá
henni var ég eins og eitt bama
hennar. Samband ol^kar hélst
óbreytt alla tíð. Faðmiög frænku
voru alltaf jafn hlý hvenær sem
mann bar að garði. Það voru nota-
legar stundir í eldhúsinu hjá
frænku, þegar rifjaðir voru upp
löngu liðnir dagar bemskunnar.
Við bræðumir nutum alls hins
sama hjá frænku. Henni var það
eðlislægt að hafa hjartaiými fyrir
allt sitt samferðafólk.
Bamabömum og bamabama-
bömum sýndipún slíkt hið sama,
engum var ofaukið og engum var
mismunað.
Heimiiið á Halldórsstöðum var
ætíð mannmargt og mikil gesta-
koma og frænka hafði alltaf nógan
tíma til að sinna sínum gestum, af
þeirri rausn sem ætíð fylgdi heimil-
inu. Hvort það vom bændur af
næstu bæjum sem þáðu giftingu á
leið í göngur eða kirkjukórinn með
Jón á Hafsteinsstöðum í broddi
fylkingar. Það skiptir litlu. Húsrým-
ið var ætíð nóg og viðurgjömingur
góður. Stundum komu menn úr
öðmm sveitum með fjöldann allan
af hestum og jámað var daglangt.
Það var víst jámað fyrir flesta
nærliggjandi bæi í sveitinni og því
fylgdi ekki lítil mannaferð. Þetta
þótti okkur krökkunum skemmti-
legar heimsóknir. Miklar hafa annir
frænku verið við allar þessar heim-
sóknir til viðbótar öllum þeim þörf-
um, sem fylgja stóra heimili, og
mikið hefur þurft til heimilisins að
leggja. Aldrei heyrði ég það nefnt,
að þetta kostaði svo sem nokkum
skapaðan hlut.
Söngurinn er mikill gleðigjafi og
á Halldórsstöðum var mikið sungið.
Þeir bræður Bjöm og Halldór Gísla-
synir voru þekktir söngmenn með
karlakómum Heimi og í kirkjukóm-
um við Glaumbæjarkirkju. Frænka
söng í áratugi í kirkjukómum og
lengi annaðist hún þrif og annað í
kirkjunni, fórst henni þetta vel úr
hendi. Kirkjan í Giaumbæ var henni
mjög kær.
Frænka gerði ekki víðreist í
ferðalögum, t.a.m. kom hún aldrei
til Reykjavíkur, sem telst til tíðinda
nú á dögum.
Frænka var ætíð á vísum stað á
sínu heimili og þangað sóttum við
skyldulið hennar, ættingjar og vinir.
Þar vomm við ætíð velkomin og
þangað var mikið að sækja. Sælla
er að gefa en þiggja, stendur skrif-
að. Þau Halldórsstaðahjónin vom
ætíð veitendur. Þá reikninga reynd-
ist mér og mörgum öðmm vonlaust
aðjafna.
Frænka fór til Akureyrar
skömmu fyrir páska til læknismeð-
ferðar. Það hafa orðið fyrstu pásk-
amir, sem hún var ekki heima að
taka á móti öllu sínu fólki. Á fyrsta
degi einmánaðar með vorið í nánd
lést frænka og vafalaust hefur það
verið hennar fyrsta verk að huga
að öllu heima, páskar að fara í hönd.
Alla tíð kallaði ég Guðrúnu, móð-
ursystur mína, frænku.
Að leiðarlokum og á kveðju-
stundu kaus ég að halda mig við
þann kæra vana.
Við bræðumir, fjölskyldur okkar
og foreldrar mínir sendum okkar
hinstu kveðjur.
Mikið eigum við frænku að þakka
og heimili hennar og öllu hennar
fólki.
Mikil húsmóðir og manngæsku-
kona er gengin.
Það er orðið fámennt á Halldórs-
stöðum, nýir tímar gengnir í garð
eins og svo víða í sveitum.
Halldór minn, þér og bömum
þínum, venslafólki og öllu frænd-
fólkinu, sendum við okkar dýpstu
samúðarkveðjur.
Guð blessi minningu Guðrúnar á
Halldórsstöðum. Hún var jarðsett
5. apríl sl. í Glaumbæ.
Hörður Ingimarsson
Minning:
Einar Guðmunds-
son, Brattholti
Fæddur 2. nóvember 1904
Dáinn 25. september 1985
Þeim fækkar óðum er fremstir
stóðu hefi ég einhverstaðar séð, lík-
lega í minningarkvæði, þeim fækk-
ar líka, sem ýmsum sást yfír, en
vom þó til. Og skólabræðram mín-
um frá Hólum árin 1930—1932 er
tekið að fækka. En þegar ég heyrði
lát Einars í Brattholti ásetti ég mér
að minnast hans þó stutt væm
kynnin og meira en hálf öld liðin.
En svo sérstæður maður var Einar
í Brattholti. Hann kom í bændadeild
Hólaskóla haustið 1930. Sú deild
var til náms einn vetur og ásamt
Einari vom þar þennan vetur Jón
Daníelsson frá Sellandi í Fnjóskadal
og Sigtiyggur Jóhannesson frá
Sandá í Svarfðardal. Þessir þre-
menningar urðu miklir vinir mínir
þennan vetur, þótt ég væri þá í
yngri deild. Einar var þá 26 ára
og fullorðinn í útliti og innri maður
hans enginn eftirbátur. Fas allt og
framkoma með mikilli festu og hinn
hýrlegi svipur hans geislaði af
áhuga og guðmóði. Það orð eitt
fínnst mér duga til að segja allt er
ég er að kynna. Fluggreindur,
þroskaður, sérstæður og brann af
' áhuga.
Um jólin 1930 fómm við þrír
saman, en Sigtryggur var þá lasinn
og varð eftir, Einar, Jón Daníelsson
og ég, um Heljardalsheiði og Svarf-
aðardal til Eyjaíjarðar. Einar fór
með mér í Hranastaði og var þar
jólanóttina. Daginn eftir fór hann
með föður mínum að messu á Gmnd
og þaðan fór svo Einar austur í
Laugaskóla í Reykjadal. Hafði
þessa ferð í huga með Hóladvöl
sinni að koma á þetta þingeyska
menntasetur oggekk allt að áætlun.
Og við þrír fylgdumst svo að í
byijun janúar, gangandi um Öxna-
dalsheiði að Hólum. Var Einar mjög
ánægður með þá þekkingu er hann
öðlaðist á skyndiferð um þessar
norðlensku byggðir, og hyggindin
komu í hag.
Um sumarmálin hvarf Einar á
braut frá Hólum. Og langir tímar
liðu svo að engin samskipti vom.
En 1950, er ég var orðinn bústjóri
á Skriðuklaustri, var sumarmaður
hjá mér Eiríkur frá Helludal í Bisk-
upstungum. Þau kynni áttu þátt í
því að snemma í nóvember 1955
fór ég ásamt Jörgen bónda á Víði-
völlum í Fljótsdal í fylgd Kristins
Jónssonar frá Þverspymu um
Tungur og Hreppa. Þá bjuggu í
Brattholti Eiríkur frá Helludal
(systursonur Sigríðar í Brattholti)
með konu sinni og Einar Guð-
mundsson, en hann giftist aldrei.
Hjá þeim gistum við eina nótt og
um morguninn fór Einar svo með
okkur að Gullfossi. Vetrarsvipur var
þá að færast yfír láð og lög og
vötn mjög minnkandi. Eftir Gull-
fossi man ég all ljóslega, enda held
ég að öðm sinni hafí ég ekki komið
þar. Mér er ljóst nú að mjög mikil
hraðferð hefír verið á ferðalagi
okkar, svo mjög hafði fymst yfír
það í fómm mínum. En með hjálp
Eiríks og svo dagbókar minnar tók
myndin að skýrast.
Eftir þetta var mikil eyða milli
okkar Einars. Fundum okkar bar
svo snöggvast saman í Hveragerði
1981 og í 100 ára afmæli Hólaskóla
1982. En lítið tóm gafst til að rifja
upp Hólavemna eða annað er á
daga hafði drifíð. En eitt var mér
ljóst, Einar í Brattholti var enn hinn
sami Einar, eldskarpur íslendingur,
með fullar töskur þeirrar speki er
lífið færði honum ofan á hinn góða
heimanmund vits og vilja. Án er flls
gengis nema heiman hafí. Einar var
svo sannarlega án ílls gengis, svo
sem mér kemur fyrir sjónir.
En kynni mín vom ekki mikil.
En í seinni tíð var önnur persóna
að grípa fastar í athygli mína,
Sigríður í Brattholti. Ég las í NT
laugardag 5. okt. nokkuð ítarlega
minningu um Einar eftir Eyvind
Erlendsson, sem er systursonur
hans. Foreldrar Einars vom Jónína
Bárðardóttir og Guðmundur Hjart-
arson og giftust þau ekki. Þriggja
nát.ta fór Einar til fósturs í Bratt-
holt hjá þeim hjónum Margréti og
Tómasi „því fræga þrekmenni". En

meðal bama Tómasar var Sigríður
í Brattholti. Þama ólst Einar upp
og er Tómas féll frá tók Einar við
búi Tómasar með Sigríði og keyptu
svo að Einar tók við jarðeign, en
Sigríður varð hans bústýra. Hélst
svo meðan hún lifði. Eftir fráfall
Sigríðar bjó Einar einn. Leitaðist
við að festa við búskap í Brattholti
yngri hjón og nú búa þar systurson-
ur hans Njörður og Lára kona hans.
Framseldi hann þeim jörðina,
„nema náttúmgersemina Gullfoss,
ásamt landinu umhverfís hann og
gljúfrin niður undan, ráðstafaði
Einar alþjóð til eignar, að þar skyldi
vera fólkvangur, friðlýstur". .
Minningarorð Eyvinds Erlends-
sonar um Einar í Brattholti em
hrein perla að ég fæ séð. Skýra svo
ágætlega og festa í vitund þá e.t.v.
óljósu mynd er fyrir var. Og þegar
í senn er huga rennt yfír þessar
tvær persónur í Brattholti býr í
þeim frábært þrek, mikið en furðu
tamið geð, þrautseigja og þolin-
mæði, framsýni, vitsmunir. En það,
sem mig langar að segja í lokin og
það skyggir ekki á nokkum hátt á
Einar Guðmundsson — að tvær
persónur koma mér einna fyrst í
hug athyglisverðar fyrir framsýni
og velgjörðir í Islandssögunni: Ein-
ar Þveræingur og Sigríður í Bratt-
holti. Langt er í milli en líkindi með
að vissum hætti. „Huldar landsins
vemdarvættir" standa enn vörð um
Gullfoss og Brattholt. Sú sýn er
mér ljós.
Jónas Pétursson
Minning:
Pálmi Einarsson
Landnámsstjóri
Fæddur 22. ágúst 1897
Dáinn 19. september 1985
Kynni okkar Pálma Einarssonar
vom löng. I fyrstu álengdar vegna
hneigðar minnar til búskapar og
þá hafði ég mikinn áhuga á búnað-
arráðunautum, síðar í persónuleg-
um kynnum og samskiptum. Þau
hófust er ég var ráðunautur hjá
Búnaðarsambandi Eyjafjarðar, síð-
ar í bústjóm og tilraunastarfi á
Skriðuklaustri og í félagsstörfum á
sviði búnaðarmála. Fyrztu kynnin,
sem em mér í ljós í minni, em frá
bændanámskeiðum í Eyjafírði um
miðan fjórða áratug. Þær samkom-
ur vom þá mikið sóttar af bændum
og fólki úr sveitum. Þar vom til
að flytja erindi og fræða miklir
skömngar á búnaðarsviði, auk
Pálma Einarssonar. Man ég Ólaf
Jónsson, Pál Zohponíasson, Ragnar
Ásgeirsson, Gunnar Bjamason.
Kynni okkar Pálma héldust. Og á
vordögum 1947 er ég ræddi við
hann mæltist hann til þess að ég
tæki, til að byija með, að mér for-
stöðu tilraunabúsins á Hafursá, sem
þá var að byija, en Pálmi þá for-
maður jarðræktar. Með því vom
ráðin þau umskipti í mínu lífí og ég
yfirgaf Eyjafjörðinn og hefí frá
þeim tíma verið Austfirðingur. Mér
féll Pálmi Einarsson mjög vel og
breyttist það alls ekki við mikil og
allnáin kynni upp frá þessu. Hann
var þýður í viðmóti, fremur hlé-
drægur, mikill starfsmaður, traust-
ur og tillögugóður. Samningamaður
viðurkenndur, réttsýnn, enda mjög
til kvaddur í alls konar matsgerðir,
einkum«á löndum. Hin prýðilega
greind og fjölbreyttir hæfíleikar og
þekking leiddu til þess, hve mjög
var til hans leitað er leiða þurfti
deilumál til lykta með friðsömum
hætti. Pálmi var jafnaðarmaður að
skapgerð. Spaugsamur gat hann
verið, þótt hið þýða fas hans og
dagfarsprýði gæfí það ekki mjög
til kynna.
Hann kom til starfa upp úr setn-
ingu jarðræktarlaganna. í bókinni
Islenzkir búfræðikandidatar segir
svo um Pálma: „Hann er meðal
fremstu brautryðjenda um fram-
ræslu hér á landi og aukinnar tún-
ræktar í kjölfar Jarðræktarlaganna
frá 1923.“ Sem landnámsstjóri síð-
ar átti hann mikinn þátt í fjölgun
býla víðsvegar um land. Pálmi skildi
innsta eðli allrar búsýslu í samskipt-
um við náttúmna: Það er sjálfs-
bjargarviðleitni fjölskyldna bænda,
þar sem saman fer atorka, útsjón
og fullnæging eigin þarfa í litlu ríki
heimilisins, með heimanotum og
litlum aðföngum. Menn skildu þetta
á mestu athafnaámm Pálma. Utan-
aðkomandi áróður og gyllingar síð-
ari ára freistuðu of margra bænda
að leitast við að þræða veginn
meðfram, þar sem gleymist að ná-
grannamir em líka í för, að sjálfs-
bjargarviðleitni alls búskapar er
órofaþáttur í heild, sem horfir til
heilla. Þessar hugleiðingar leituðu
á mig við ritun á þessum minningar-
brotum.
Kona Pálma var Soffía Sigur-
hjartardóttir frá Urðum í Svarfað-
ardal. Ein úr hópi systkina er mér
segir hugur að marki spor, er síðar
skýrast betur. Við lítil kynni varir
hjá mér þýður öryggisblær yfir
heimili þeirra. Ég sendi fjölskyld-
unni kveðjur.
Jónas Pétursson