Morgunblaðið - 16.04.1986, Side 51

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL1986
51

fl WJI
VELVAKANDI
SVARAR í SÍMA
10100 KL. 14—15
FRÁ MÁNUDEGI
TIL FÖSTUDAGS
Góupáskar ávallt ef pásk-
ar eru 24. mars eða fyrr
Síðastliðinn föstudag birtist i
Velvakanda fyrirspum um það,
hvenær næst sé von á góupáskum.
Spyrjandi telur, að góupáskar séu
„á því ári sem fullt tungl er á jafn-
dægrum á vori og sunnudagur
tveimur dögum seinna". Rétt er að
vísu, að góupáskar geta orðið við
þessar kringumstæður, en það er
engin regla. Reglan er, að góupásk-
ar verða ávallt þegar páskar eru
24. marz eða fyrr, þ.e. einhvem
daganna 22., 23. eða 24. mars, sem
em fyrstu hugsanlegu dagsetningar
páska. Þetta gerist að meðaltali á
35 ára fresti, en bilið er æði
misjafnt, getur farið niður í 11 ár
og upp í 152 ár. Góupáskar hafa
orðið tvisvar á þessari öld, árin
1913 og 1940. Næst verða góu-
páskar árið 2008, en síðan ekki
fyrren árið 2160.
Spyrjandi vitnar í bréf um tíma-
tal, sem birtist í Velvakanda hinn
2. apríl. Þetta er alllangt bréf, ritað
af lofsverðum áhuga, en því miður
er þar ýmsilegt athugavert.
I fyrsta lagi segir, að páskar séu
haldnir „fyrsta sunnudag, eftir að
tungl er fullt í fyrsta sinn eftir
jafndægur á vori". Hið rétta er, að
páskadagur er fyrsti sunnudagur
eftir fyrsta tunglfyllingardag frá
og með 21. mars. Þótt reglan taki
mið af voijafndægmm, er hún ekki
bundin við þau, því að voijafndægr-
in geta verið ýmist 19., 20. eða 21.
mars. Enn fremur verður að gæta
þess, að páskatunglið reiknast eftir
tungltöflum kirkjunnar, sem miðast
við meðalgang tungls, og skakkar
stundum degi á töflunum og réttri
tunglfyllingu.
Þá segir í bréfinu, að páskar séu
haldnir „á mismunandi tfma, svo
að næstum mánuði getur skeikað".
Hið rétta er, að páskamir geta leikið
á 35 dagsetningum, frá 22. mars
til 25. aprfl.
Þá er fjallað um sumarsólstöður,
Niðurlag
vísunnar
Velvakanda barst niðurlag vís-
unnar sem beðið var um í dálkunum
fyrir skömmu. Það er svona:
Maríusonur mér er kalt
mjöllina af skjánum taktu
yfir méreinnigvaktu.
Lífið bæði og lánið er valt
ljós og skuggi vega salt.
Við lágan sess á ljóstýrunni haltu
Vísan er þjóðvísa en birtist á
prenti í sögu Guðmundar Friðjóns-
sonar „Fífukveikur", sem kvöldbæn
er ung stúlka biður. Þess má einnig
geta að Hjálmar Ragnarsson tón-
skáld hefur samið fallegt lag við
þennan texta.
og segir bréfritari: „Þann sólar-
hring skartar miðnætursólin við
hafsbrún á heimskautsbaugi
nyrðra. Hann var einmitt settur
þar, sem einn sólarhringur er slík-
ur .. .“ Þetta væri nokkum veginn
rétt, ef sólin væri sem punktur á
himni, og ljósbrot ekkert í andrúms-
loftinu, en vegna stærðar sólkringl-
unnar og ljósbrotsins, lætur nærri
að sól sjáist í heilan mánuð sam-
fleytt við heimskautsbauginn, ef
athugandinn er við sjavarmál og
fjöll skyggja ekki á.
Bréfritari segir eftirtektarvert,
„að mánuðimir með gömlu, nor-
rænu nöfnunum falla að heita má
nákvæmlega á sama tíma og
stjömumerkin, sem byggð em á
fornri stjörnuspeki". Vel má ímynda
sér, að þarna séu tengsl á milli, en
af elstu heimildum (Rímbeglu, sem
að hluta til er frá 12. öld) verður
ekki séð, að menn hafi hugsað sér
beint samband milli upphafsdaga
gömlu mánaðanna og stjömuspá-
merkjanna. Svo að dæmi sé tekið,
taldist einmánuður byija á tímabil-
inu 10.—16. mars eftir tímatali
Rímbeglu, en í sömu heimild er
þess getið að sól gangi í hrútsmerki
hinn 18. mars (að almanna tali,
eins og það er reyndar orðað).
Svipað frávik verður í öðmm mán-
uðum. Ljóst er, að mánaðaskipting,
sem fellur að árstíðunum, þannig
að mánaðaskipti verða nálægt jafn-
dægmm og sólstöðum, hlýtur að
samræmast nokkum veginn skipt-
ingu ársins eftir stjömuspámerkj-
um, hvort sem menn hafa haft það
sérstaklega í huga eða eki.
Bréfritari gefur skýringar á
nöfnum núgildandi mánaða og full-
yrðir sums staðar meira en óhætt
er. Þannig em skýringar á nöfnun-
um apríl, maí og júní mjög umdeild-
ar og verður að telja að uppmni
þeirra sé óviss. Sama er að segja
um gömlu mánaðamöfnin sem til
umræðu vom í þætti um íslenskt
mál í Morgunblaðinu fyrir skömmu,
að þar er mikið um tilgátur, en lítið
vitað með vissu.
Þá segir bréfritari: „Síðan 1582
höfum við, vestrænar þjóðir, búið
við svokallað gregoríanskt tíma-
tal...“ Það er að vísu rétt, að þetta
tímatal var tekið upp í rómversk-
kaþólskum löndum árið 1582, en
þessi nýjung var lengi að breiðast
til annarra landa. I Danaveldi, þar
á meðal á fslandi, var hún ekki
tekin upp fyrr en árið 1700, og í
Bretaveldi ekki fyrr en 1752, svo
að dæmi séu nefnd.
Loks segir í bréfínu: „Hlaupár
er fjórða hvert ár, þegar ártalið er
deilanlegt með fjómm ... Þó em
aldamótaár óbreytt." Hið rétta er,
að aldamótaárin em hlaupár, ef
ártalið er deilanlegt með 400.
Þorsteinn Sæmundsson,
Raunvisindastofnun Háskólans.
Gullarmband
tapaðist
Kona í Vesturbænum skrifar:
Síðatliðinn nóvember tapaði ég
armbandi sem er gullkeðja, senni-
lega í Vesturbænum. Armbandið
er minjagripur og mér ákaflega
kært. Þessar línur em síðasta von
mín til að fá armbandið, ef ég væri
svo heppin að skilvís finnandi lesi
þær. Upplýsingar em veittar í síma
15823.
Varnaðarorð
til vegfarenda
Kæri Velvakandi.
Mig langar að biðja þig fyrir
nokkur orð. Ég ætla að segja frá
atviki sem gerðist í Vesturbænum
nánar tiltekið á Bræðraborgarstíg
í vikunni fyrir páska. Þar réðust
tveir ungir menn á eldri konu, hentu
henni í götuna, rifu af henni hand-
tösku og hlupu með á brott. í tösk-
unni vom fleiri þúsund í peningum,
margir lyklar og fleira dót. Lögregl-
an hefur leitað strákanna án árang-
urs.
Ég vona að fólk vari sig á því
að ganga ekki með mikið af verð-
mæti á sér úti á götu.
KMP
HEILRÆÐI
Verkstjórar - verkamenn
Notkun hjálma við hvers konar störf hefur
komið í veg fyrir hina alvarlegustu höfuðáverka.
Því er notkun þeirra sjálfsögð.

ÉÍMfci
' .
éj|j|gÉg!$Cj

(Sdnabœ
í kvöld kl. 19.30.
netssM vinmngur ao veromœti Kr. 4b.UUU,-
Heildarverömœti vinninga ekki undir kr. 180.000,-
Óvœntir hlutir gerast eins og venjulega.
Hústö opnar kl. 18.30.
Þeir sem óska eftir að taka miða við innganginn, eru beðnir um
að hringja á skrifstofu Iðju (s. 12537/ 13082) og láta taka frá fyrir
sig miða.
NEMENDASAMBAND MENNTASKÓLANS Á AKUREYRI
Vorfagnaður Nemenda-
sambandsM.A.
Vorfagnaður Nemendasambands Menntaskólans á
Akureyri verður haldinn í Lækjarhvammi, Hótel Sögu,
föstudaginn 18. apríl næstkomandi og hefst kl.
19.30.
Veislustjóri verður Guðmundur Benediktsson.
Ræðumaður kvöldsins veröurdr. Broddi Jóhannesson.
Miðar verða seldir i anddyri Lækjarhvamms milli kl. 16.00
og 18.00 miðvikudaginn 16. og fimmtudaginn 17. april.
Upplýsingar veittar á sama tima isíma 26927. stjómln
KAFFIBOÐ!
fyrir Iðjufélaga 65 ára og eldri
verður á Hótel sögu, Súlnasal,
sunnudaginn 20. apríl 1986 kl. 3
síðdegis.
Aðgöngumiðar verða afhentir á skrif-
stofu félagsins, frá þriðjudeginum 15.
apríl nk. og við innganginn.