Morgunblaðið - 01.05.1986, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR1. MAÍ1986
„Hér lifir það
gamla í þeim ungu“
Hugleiðingar um iðju og iðnað
eftir Aðalstein
Jóhannsson
Tækniframfarir hafa verið stöð-
ugar hér á landi sem annars staðar
á undanfömum áratugum, en þó
líklega aldrei eins og nú, síðan
tölvuöld gekk í garð. Tölvumar em
þegar famar að hafa mikil áhrif á
líf okkar og fj'árhagsgmndvöll. Við
íslendingar emm yfirleitt fljótir að
tileinka okkur tækninýjungar, en
gæta verður þess að einstaklingur-
inn haldi sjálfstæði sinu, þrátt fyrir
hin margbreytilegu og fullkomnu
tæki, sem við sögu koma. Muna
má, að maðurinn stjómar tækjun-
um, og þau aðhafast ekki annað
en það, sem hugur og hönd manns-
ins ætlar þeim. Þessi tæki létta
undir í lífsbaráttunni, sé rétt að
staðið. Það hefur komið í ljós, að
hugsuðir okkar á tæknisviðinu em
ekki eftirbátar annarra. Þannig
hafa verið fundnar upp tölvuvogir
og smíðaðar á ísafirði, og svo vel
hefur tekizt til, að fyrir þær hefur
opnast markaður í Bandaríkjunum
og Kanada.
Þjóðinni Qölgar, svo að nauðsyn-
legt er að atvinnulífið verði æ fjöl-
breyttara. íslenzkir iðnaðarmenn
hafa getið sér góðan orðstír fyrir
framfaravilja og hagleik fyrr og
síðar og mætti nefna marga menn
í því sambandi, en mig langar til
að minna á þann mann, sem bar
einna hæst í þeim efnum á fyrri tíð,
Tryggva Gunnarsson. Hann átti
mikinn þátt í að breyta hugsunar-
hætti landsmanna á síðari hluta 19.
aldar, en margir vom þá orðnir
vondaufir um möguleika fósturjarð-
arinnar til að sjá bömum sínum
farborða, vegna langvarandi harð-
inda, er „íslands fomi fjandi", hafls-
inn, seinkaði vorkomunni hvað eftir
annað, eldgos spilltu gróðri og
margskonar vesöld heijaði á mann-
fólkið.
Tryggvi Gunnarsson fæddist
1835, sonur séra Gunnars Gunnars-
sonar í Laufási. í bókinni, sem
Þorkell Jóhannesson prófessor
skrifaði um Tryggva Gunnarsson,
segir á einum stað:
„Áður var sagt, að tvennt hefði
einkum mótað þjóðfélag vort: sam-
tök og fjármagn. Enginn einn
maður meðal brautryðjenda hinnar
íslenzku þjóðar hefur skilið þetta
betur en Tryggvi Gunnarsson, né
unnið markvissara að því að efla
þjóðina til samtaka um hagsmuna-
efni sín, enginn átti meiri beinan
og óbeinan þátt í því, að leiða þjóð-
ina til bjargálna úr fátækt og
umkomuleysi."
Þama er talað um mann, sem
hefur haft einstaka hæfileika til að
sjá hvar skórinn kreppti. Hann taldi
að samgöngurnar yrði að bæta, þar
sem landsmenn yrðu að öðmm kosti
einangraðir í eigin landi. Sam-
gönguleysið sé mesti fjötur um fót
á leið til bættra lífskjara.
Tryggva Gunnarssyni var það
mikið happ, að hann hafði í æsku
numið handverk, smíðar, sem hann
var hneigður til og hafði mikinn
áhuga á. Kringum þennan mann
skapast strax iðnaðaráhugi, sem
segja má að hafí verið viðvarandi
síðan. Tryggvi hefur ekki tiltækar
neinar vélar, þær em naumast
komnar til sögunnar, aðeins hand-
verkfæri og meðfæddir hæfileikar
móta hiutina, útsjónarsemi og
áræði.
Á þessum ámm er los á mörgum
landsmönnum, þeir fara í stómm
hópum til Ameriku. Árferði er mjög
slæmt og árið 1887 flytja yfir 2.000
manns úr landi og gerast landnemar
í Vesturheimi, langflestir í Kanada.
En ísland á þó enn til menn, sem
trúa á heill þess og hamingju. í
þeim hópi er Tryggvi Gunnarsson.
Það mannvirki, sem halda mun
nafni Tryggva lengst á lofti, er
Ölfusárbrúin gamla, sem hann hafði
veg og vanda af að reisa. Hún var
vígð 8. sept. 1891 og opnuð til
umferðar. Við það tækifæri hélt
Magnús Stephensen landshöfðingi
ræðu og sagði m.a.:
„Ég leyfí mér að lokum í nafni
þjóðarinnar og fyrir landstjómar-
innar hönd að votta öllum þeim
alúðarþakkir, er að því hafa unnið,
að koma þessu mikla og mjög svo
nauðsynlega mannvirki til fram-
kvæmdar: fjárveitingavaldinu, al-
þingismönnum þeim, er sérstaklega
hafa fyrir því barizt og eigi þreytzt
að knýja á, þangað til upp var
lokið; hinum útlendu smiðum, er
sjálfa jámbrúna hafa gert, hinum
innlendu smiðum og verkamönnum
öðrum, er að fyrirtækinu hafa
unnið; og síðast en eigi sízt aðal-
framkvæmdamanni fyrirtækisins,
Tryggva kaupstjóra Gunnarssyni,
fyrir þá miklu atorku og elju, þrek
og þol, er hann hefur sýnt við þetta
fyrirtæki frá upphafí til enda, svo
mikil óþægindi og erfíðleika, sem
hann hefur átt við að stríða, og
sjálfsafneitun, er hefur einkennt
alla framkomu hans í þessu máli.
Og um það munu allir samdóma,
er nú hafa séð brúna upp komna,
að „verkið lofar meistarann". Hann
hefur með því reist sér þann minn-
isvarða, er lengi mun geymast með
innilegu þakklæti í bijósti hlutað-
eigandi héraðsbúa fyrir þessa ger-
semi, er þeir fá hér afhenta til
fijálsra afnota í dag.“
Að lokum sagði landshöfðingi:
„Biðjum þá að lokum Guð að blessa
brúna og alla þá ávexti, er hún
getur borið og vér kunnum til að
gæta. Biðjum hann að gefa þjóðinni
dug og dáð, áræði og framtakssemi
til að halda áfram, því vel er bytjað
með þessu fyrirtæki, svo það marki
nýtt tímabil í viðburðum hennar til
samgöngubóta og öðrum samkynja
fyrirtækjum, þjóðinni til hagsældar.
Að svo mæltu lýsi ég brúna opna
og heimila til almennra og fijálsra
afnota."
Margir vissu, að hér hafði
Tryggvi Gunnarsson unnið afreks-
verk. Mörg útlend tilboð buðust í
verkið, sem öll voru miklu hærri
en hin áætlaða byggingaifyárhæð
var. Tryggvi bjargaði málinu með
þvf að reyna að koma brúnni upp
fyrir hina áætluðu upphæð. Áð
öðrum kosti hefði fyrirtækið sjálf-
sagt farizt fyrir enn sem fyrr.
Tryggvi vann að uppsetningu brú-
arinnar af frábærri atorku, kost-
gæfni og hagsýni. Því miður mun
hann hafa orðið fyrir allverulegum
fjárhagsskaða af þessu verki, eink-
um vegna verðhækkunar á jáminu,
sem til brúarinnar fór, en upp komst
hún, verkið var ágætlega af hendi
leyst og stóð áratugum saman, sem
fagur minnisvarði um framtak
Tryggva, ósérplægni og þrek ís-
lenzkra iðnaðarmanna.
Hér hefur verið greint stuttlega
frá löngu liðnum atburði, sem fleytti
okkur langt áleiðis til betri búsetu
í harðbýlu landi okkar. Hann sýnir
ljóslega hveiju einn áræðinn kunn-
áttumaður í iðnaði gat áorkað til
hagsbóta fyrir alþjóð.
Árið 1895 er lokið við smíði á
brú yfir Þjórsá og með þeirri fram-
kvæmd aukast líkunar á að búseta
í landinu verði ekki kostnaðarsöm
eða áhættumikil um of. Bjartsýni
manns eykst. Það dregur úr vestur-
ferðum.
Árið 1894 gerist merkileg nýjung
í sögu íslenzks iðnaðar, en til þess
tíma höfðu framfarir á því sviði
verið mjög litlar. Bóndi norður í
Þingeyjarsýslu, Magnús Þórarins-
son á Halldórsstöðum, fékk þá
hingað til lands þær ullarvinnsluvél-
Aðalsteinn Jóhannsson
„Tuttugasta öldin hef-
ur verið viðburðarík og
markað djúp spor eins
og vænta mátti. Hún
hefur t.d. kennt okkur,
að við verðum að ganga
vel um landið, ekki sízt
gróðurinn, sem kemur
ætíð viðkvæmur undan
rysjóttum veðrum vetr-
ar. Við þurfum einnig
að gæta fullrar varúðar
gagnvart mengun sjáv-
ar. Þar er lífríkið líka
viðkvæmt.“
ar, þ.e.a.s. kembivél, sem gekk fyrir
vatnsafli, og handspunavél, sem
gekk fyrir handafli eins manns.
Kembivélin vann úr 10 kg af hreinni
ull á dag, en spunavélin vann úr
4—5 kg daglega af meðalfínum
þræði. Þetta þótti merkileg fram-
takssemi og fékk Magnús dálítinn
styrk frá Alþingi og sýslunefnd til
að fullkomna þessar tóvinnuvélar
sínar. Þannig hefst smám saman
tækniöld á íslandi.
Árið 1889 er talið að fluttar hafi
verið út þessar afurðir: Hvít ull,
saltfískur, harðfískur, hákarlalýsi,
æðardúnn, sauðakjöt, svo og um
60 þús. lifandi fjár. Á þessari upp-
talningu má sjá, að útflutningsvör-
umar eru fremur fábrotnar, en þó
er þama að byggjast upp undirstað-
an og uppistaðan í draumi Einars
Benediktssonar um 20. öldina, sem
fram kemur í kvæði hans Aldamót-
um. Þarsegir m.a.:
Vér óskum hér bóta við aldanna mót,
en allt þó með gát og á þjóðlegri rót;
með rækt við fortíð og fótsporin þungu,
sem fyrst hafa strítt yfír veglaust og grýtt.
Vér eigum sjálfír á eftir að dæmast,
af oss skulu forfeður heiðrast og sæmast, —
sem studdu á lífsins leið vom fót,
sem ljóðin við vöggumar sungu.-
Það fagra, sem var, skal ei lastað og lýtt,
en lyft upp í framfór, hafið og prýtt.
Að fortíð skal hyggja, ef fruml^t skal byggja,
án fræðslu þess liðna sést ei hvað er nýtt.
Vort land það á eldfoma lifandi tungu,
hér lifí það gamla í þeim ungu!
Og síðar í sama- kvæðabálki eru
þessi erindi:
Of lengi í örbyrgð stóð
einangruð, stjómlaus þjóð,
kúguðogköld.
Einokun opni hramm.
Iðnaður, verzlun, fram!
Fram! Temdu fossins gamm,
framfaraöld!
Sé eitthvað satt og rétt,
sigra því gerðu létt,
veittu því völd.
Auðgaðuandamanns,
örvaðu vilja hans,
mannaðu menn vors lands,
menningaröld.
Hér hefur verið minnt á fáeina
þætti, sem snerta þróunina á síð-
ustu áratugum fyrri aldar, fram-
kvæmdir, sem urðu til að vekja
kjark og þor með þjóðinni. Tuttug-
asta öidin hefur verið viðburðarík
og markað djúp spor eins og vænta
mátti. Hún hefur t.d. kennt okkur,
að við verðum að ganga vel um
landið, ekki sízt gróðurinn, sem
kemur ætíð viðkvæmur undan rysj-
óttum veðrum vetrar. Við þurfum
einnig að gæta fullrar varúðar
gagnvart mengun sjávar. Þar er
lífríkið líka viðkvæmt. Veiðitækn-
inni hefur fleygt fram og þurfum
við að fara að öllu með gát í þeim
efnum sem öðrum.
Kem ég þá í lokin aftur að tölvu-
tækninni, sem ég nefndi í byijun.
Hún getur komið mörgu góðu til
leiðar, ef rétt er á málum haldið. Á
því sviði eins og mörgum öðrum eru
verkfúsar hendur tilbúnar að taka
upp störf. Mikils er um vert að við
höfum á að skipa góðum fræðurum
í þessu efni, tillit sé tekið til ís-
lenzkra aðstæðna, t.d. að því er
varðar fískimiðin, svo að til velfam-
aðar verði.
Tölvumar má eflaust nota til
margvíslegra eftirlitsþátta í náttúr-
unni, nákvæmari heldur en mögu-
legt hefur verið hingað til. Þær eru
nú þegar famar að tímasetja ýmis
verk og vinnuþætti mjög nákvæm-
lega og þannig verður án efa áfram
haldið í .framfaraátt. Vel menntaðir
iðnaðarmenn munu sjá um það.
Höfundur er tæknifræðingur og
fyrrverandi framkvæmdastjóri
H. Jóhannsson ogSmith.
Stykkishólmur:
Eldri borgarar
með sýningu
Stykkishólmi.
ELDRI konur í Stykkishólmi
hafa komið saman tvisvar i
viku í allan vetur þijá tíma
á dag I föndurvinnu. Hafa
þær verið frá 20 og yfir 30
þegar best hefur látið.
Stjórn þessara þátta hefir
Heiðrún Rútsdóttir haft með
höndum og staðið fyrir þess-
um dögum.
Mikil vinnugleði og áhugi hafa
verið allan tímann, enda afköstin
eftir því.
Á sunnudag opnaði hópurinn
sýningu í Félagsheimilinu í Stykk-
ishólmi á verkum þeim sem unnin
hafa verið í vetur og er þessi sýn-
ing, sem stóð frá kl. 14 til 18,
mjög íjölbreytt og viðamikil. Þar
má sjá allskonar dúka, postulín og
málun svo nokkuð sé nefnt enda
náði sýningin um mikinn hluta
salarins. Aldursforseti hópsins,
Frá sýningunni i Stykkishólmi.
Anna Bjömsdóttir, fyrr húsfreyja
í Flateyri, stóð sig með ágætum
og lét ekki sitt eftir liggja bæði í
vetur og svo í að koma munum
Morgunblaðið/Ámi
fyrirtilsýningar.
Þá var sýningargestum boðið í
kaffi og stóð sami hópur fyrir því.
Ágætt og allt ókeypis.
Á þessari sýningu sýndi Guðrún
Jónasdóttir frá Öxney ýmsa muni
sem hún hefír unnið undanfarið
og voru þeir um leið til sölu.
Eru þetta myndir sem unnar eru
úr ull og sýna ýmis verk og atburði
úr sögu þjóðarinnar. Er þessi sýn-
ing mjög vel gerð og luku menn
lofsorði á eins og alla þessa sýn-
ingu.
Sú skemmtilega uppákoma var
að hópur eldri borgara úr Grundar-
fírði kom á sýninguna og setti
mikinn og skemmtilegan svip á
hópinn. Var honum vel fagnað.
Ég skoðaði þessa sýningu alla
tvisvar sinnum og verð að segja
eins og er að hún var mjög góð
og mikill vegsauki í menningar-
verðmætum Hólmara. Þama hefír
góður hópur eldri borgara gert
mjög gott og um leið aukið sína
eigin ánægju og eignast góða
muni sem munu geymast og prýða
heimilin.