Morgunblaðið - 01.05.1986, Blaðsíða 71

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. MAI1986
71
Guðjón Theódórs-
son — Minning
Fæddur 5. september 1915
Dáinn 23. apríl 1986
Guðjón Theódórsson lést í Landa-
kotsspítala aðfaranótt 23. apríl sl.,
sjötugur að aldri. Hann verður
jarðsunginn frá Fossvogskirkju
föstudaginn 2. maí kl. 10.30 f.h.
Guðjón fæddist 5. september
1915 í Reykjavík, Foreldrar hans
voru hjónin Helga Soffía Bjama-
dóttir (sjómanns Gunnarssonar frá
Eyrarbakka) f. 13. október 1890
að Melshúsum á Seltjamamesi, d.
1979, og Theódór Jónsson (Ás-
mundssonar bónda Benediktssonar
á Stóru-Völlum í Bárðardal) f. 24.
september 1884 að Ólafsvöllum á
Skeiðum, d. 1963. Helga og Theó-
dór eignuðust þessi tólf börn: Ás-
laugu, Guðjón, Soffíu Bjamrúnu
Unu, Katrínu, Ingibjörgu, Ólafíu,
Guðrúnu Ósk, Rebekku, Einar, Ell-
ert Leif, Kristján og Soffíu.
Guðjón ólst upp á kreppu- og
erfíðleikaárum í íslensku þjóðlífí,
er bammargar fjölskyldur börðust
í bökkum með lífsviðurværi. Við
slíkar aðstæður reyndi mjög á elzta
soninn í hópi tólf systkina. Um
fermingaraldur var hann farinn að
vinna fullan vinnudag við sendi-
sveinsstörf, fyrst hjá Pöntunarfé-
lagi Reykjavíkur (nú KRON) og síð-
ar hjá versluninni Von, þar sem
hann vann við úrvinnslu kjöts og ók
fóðurvörusekkjum á handvagni til
viðskiptavina í Reykjavík. Á sumrin
var hann við sveitastörf. Stundaði
síðan verkamannavinnu við Reykja-
víkurhöfn með föður sínum og hóf
einnig sjómennsku, fyrst á vél-
bátnum Jökli frá Reykjavík. Haus-
svo virðist, sem flokkurinn á stund-
um tapaði áttum, þá var hún ávallt
viss og hélt sinni stefnu. Þannig
var amma er við fyrst munum eftir
henni, áhugasöm um gang mála í
þjóðfélaginu, en líka full áhuga og
umhyggju fyrir sínum nánustu. Sú
mynd er áleitin þegar hún í annars
kyrrlátum fjölskylduboðum hélt því-
líkar pólitískar ræður, af slíkum
eldmóði og mælsku, að vel hefði
sómt sér á stærra vettvangi. Á slík-
um stundum fannst manni hún vera
ólík öðrum ömmum.
í lífsviðhorfi hennar var sterkur
strengur trúarinnar, trúin á guðlega
forsjón. Og þegar við rifjum upp
minningar um ömmu kemur það
einna fyrst í hugann hversu örlát
hún var. Kom það einkum fram í
trygglyndi hennar og umhyggju-
semi fyrir þeim sem minna máttu
sín.
Amma varð þeirrar gleði og
ánægju aðnjótandi að halda heimili
með dóttur sinni Ingibjörgu, fyrst
á Selvogsgötu 16 og síðan á Þúfu-
barði 11, ásamt tengdasyni og
barnabömum, og naut fádæma
alúðar og umhyggju.
Langri ævi er nú lokið. En minn-
ingin iifír jafnt um ömmu og um
sterka konu, sem með lífí sínu og
persónuleika gerir aðgreininguna á
„hinu sterka og hinu veika kyni“
að einkennilegum tilbúningi.
Ólafur, Gunnar og Elísabet
tið 1935 hóf Guðjón nám við búnað-
arskólann að Hólum í Hjaltadal og
lauk þaðan góðu prófi vorið 1937.
Þurfti hann að leggja mjög hart
að sér við námið, því grunnskóla-
menntunar hafði hann notið af
skornum skammti vegna hins harða
brauðstrits og vinnuálags ungl-
ingsáranna. Jafnan var honum ljúft
að minnast vem sinnar á Hólum
og taldi sér gott veganesi á lífsleið-
inni. Snemma gerðist Guðjón véla-
maður á smærri mótorbátum, reri
m.a. nokkrar vertíðir frá Þórkötlu-
stöðum í Grindavík með mági sín-
um, Júlíusi A. Hjálmarssyni.
Hinn 18. maí 1940 kvæntist
Guðjón eftirlifandi eiginkonu sinni,
Lydíu Guðjónsdóttur. Þau eignuð-
ust þessi 6 böm: Rúnar Guðjón f.
16. 9. 1940, prentari í Reykjavík,
kvæntur Bimu Valgeirsdóttur, þau
eiga tvo syni, tvær dætur og eitt
barnabarn; óskírt meybarn, f. 11.
4. 1942, dó þriggja mánaða; Theó-
dór Helga f. 24.7 1943, sjómaður
lengst af frá Reykjavík, en síðast
frá Hvammstanga, þar sem hann
árið 1969 gerðist brautryðjandi í
rækjuveiðum. Hann fórst með mb.
íslendingi HV 16 við Snæfellsnes
28.2. 1973 og lét eftir sig eina
dóttur; Jóhann Svein f. 27.6. 1948,
hafnarvörður á Hvammstanga,
kvæntur Elísabetu Bjamadóttur,
þau eiga fjórar dætur; Guðbjörgu
f. 6.7. 1950, húsmóðir í Keflavík,
gift Helga Þór Sigurðssyni bifvéla-
virkja, þau eiga þrjú böm; 6. Kjart-
an Svein f. 10.12. 1958, bifvéla-
virki, Kópavogi, sambýliskona hans
er Bára Samúels, þau eiga eina
dóttur.
nema í örlitlum mæli. Mest er þó
um vert að þetta fólk gladdist yfír
framförum og kenndi að erfíðleikar
eru til að takast á við og sigrast á,
en ekki gefast upp, ekki láta undan.
Þannig var Sigríður. Hún var kona,
sem stóð uppi ein með sjö böm á
tímum kreppu og harðræðis á ís-
landi, áður en samfélagsleg úrræði
eins og félagsleg þjónusta eða
tryggingar náðu festu hér á landi.
Hún fann ömgglega fyrir því hér á
ámm áður, að gæðum landsins var
misskipt, enda vom skoðanir henn-
ar á lífínu mótaðar af því viðhorfi.
Jöfnuður manna á millum og
ábyrgð á eigin og annarra lífí,
ásamt trú á mátt þess sem öllu
ræður eins og hún sjálf orðaði það.
Lífshlaup hennar var langt og
strangt framan af, en bömin hennar
hjálpuðu til. Hún átt við alvarleg
veikindi að stríða fyrir allnokkrum
ámm, svo alvarleg að fáir trúðu
því, að hún kæmist lífs af, nema
e.t.v. hún sjálf, sem og varð. Þijú
af börnum hennar sjö létust á besta
aldri. Öll áföll stóð Sigríður af sér
bein í baki. Ég kynntist Sigríði fyrir
18 ámm og er minnisstæður sá
eldmóður sem lýsti af henni. Hún
var þá ekki sátt við einhveijar ráð-
stafanir, sem ráðamenn þjóðarinnar
vom að gera á þeim tíma og gleymi
ég sjálfsagt aldrei hversu bjargföst
hún var í skoðunum.
Sigríður átti því láni að fagna
að eiga góða elli. Hún bjó hjá dóttur
sinni og tengdasyni í Hafnarfírði
og má segja að þar hafí hún þegið
ríkuleg laun fyrir erfíði sitt. Þar
gat fjölskyldan hitt hana hvenær
sem var og hvemig sem á stóð og
býst ég við að sjaldséð sé sú um-
hyggja og aðhlynning, sem Sigríður
naut þar á heimilinu.
Sigríður fékk síðustu óskir sínar
uppfylltar. Hún fékk að vera heima
eins lengi og kostur var. Hún þurfti
ekki að þjást lengi. Ég þykist vita
að hún átti vísa von í að hitta aftur
fólkið sitt sem farið er á undan.
Við sem eftir stöndum þökkum
fyrir samvemna, þökkum fyrir það
fordæmi, sem Sigríður sýndi með
lífsþreki sínu og gleði.
Langömmubam kveður
langömmu og þakkar samfylgd,
sem var stutt en mikilvæg.
Anna Soffía og Sigrún
Þau Gu'ðjón og Lydía bjuggu
fyrsta árið (1940) á Túngötu 40 í
Reykjavík, en fluttust þaðan að
Grandavegi 37. Árið 1946 fluttu
þau inn í Laugarneshverfí og áttu
þar heima næstu fjögur árin. Þenn-
an fyrsta áratug búskaparins vann
Guðjón fyrst í setuliðsvinnu, bæði
hjá Bretum og Bandaríkjamönnum,
og síðan við smíðar, m.a. hjá Gunn-
laugi Melsteð byggingameistara.
Árið 1950 var hann kominn í gott
starf sem verkstjóri hjá Síldarverk-
smiðjunni á Kletti, sem þá var ný-
lega tekin til starfa. Þá er það eitt
sinn að þau hjónin em á ferð um
Þingvallasveit og sjá heim að
bænum Stýflisdal. Frétta þau að
jörðin sé laus, fala hana til ábúðar
og flytjast þangað þetta sama ár.
Þá var þannig ástatt í Þingvalla-
sveit að allt fé hafði verið skorið
niður haustið áður vegna riðuveiki
og varð nú að byggja búskapinn á
nautgripum. Þessi búskapartíð
þeirra hjóna í Stýflisdal var því
erfíður tími, enda eritt með að-
drætti á vetmm. Jafnan hvílir þó
einhver ljómi minninga yfir þessu
tímabili, því aðrir og vaxandi erfíð-
leikar vom þá framundan. Frá
Stýflisdal á sá er þetta ritar sín
fyrstu minningabrot úr lífinu, þá
Fædd 6. október 1893
Dáin 23. apríl 1986
Mannsævin og árstíðirnar em að
vissu marki nokkuð líkar. Sumir lifa
þær ekki allar. Mannsævin byijar
á vorinu. Þannig getum við raðað
árstíðunum. Stormasamt getur
verið á öllum árstíðum. Bamssálin
er einnig viðkvæm fyrir kulda. í
stormi reynir á þrek og vilja að
standa af sér storminn, slá ekki
undan. Fóstursystir mín sem ég
kveð með þessum orðum var þrek-
og kjarkkona sem ekki lét bugast
þótt á móti blési.
Gömul nágrannakona hennar, nú
búsett í Stykkishólmi, sagði þegar
ég tilkynnti henni lát Guðrúnar:
„Þar fer óvenjuleg kjark- og dugn-
aðarkona, mikil persóna, trygglynd
og vinföst". Þeir sem vel þekktu
Guðrúnu geta í hjartans einlægni
tekið undir þessi orð. Guðrún fæd-
dist að Orrahóli á Fellströnd 6.
október 1893. Foreldrar hennar
vom hjónin Matthías Ólafsson og
Pálína Dagsdóttir. Þá bjuggu í
Stóra-Galtardal hjónin Láms Þor-
geirsson og Ingveldur Eggertsdóttir
Fjeldsted. Það vom afí minn og
amma. Það atvikaðist þannig að
amma mín var fengin til að sinna
ljósmóðurstörfum. Hún var þó ekki
í því starfí. Engin heimilishjálp var
á Orrahóli til að hirða um sængur-
konu og reifabarn. Amma mín tók
litla reifastrangann heim með sér.
Það fór svo að Guðrún ólst upp
hjá afa og ömmu meðan báðar lifðu.
Amma dó 17. apríl 1913. Þá er
Guðrún á tuttugasta aldursári.
fjögurra ára gamall. Dvölin í Stý-
flisdal var tvö og hálft ár, en þá
varð Guðjón að bregða búi, er
Lydía veik.tist alvarlega, svo henni
var lengi ekki hugað iíf. Vegna
þessara veikinda húsmóðurinnar,
sem stóðu í mörg ár, varð að koma
yngri bömunum í fóstur, en Guðjón
og elsti sonurinn, Rúnar, héldu þó
ávallt heimili saman. Á þessum
áram var Guðjón farinn að vinna
hjá íslenskum aðalverktökum á
Keflavíkurflugvelli á stórvirkum
vinnuvélum og eignaðist marga
góða kunningja, sem hann minntist
oft síðar. Smátt og smátt komst
Lydía til sæmilegrar heilsu á ný og
sótti börnin sín eitt af öðru. Utan
Reykjav(kur bjuggu þau Guðjón um
tíma að Halldórsstöðum á Vatns-
leysuströnd og nokkur ár í Grinda-
vík, en þar sameinaðist fjölskyldan
loks öll á ný. Eins og sést á þessum
fáu minningabrotum hlutu Guðjón
og hans fjölskylda ríflegan skerf
af erfíðleikum í lífsbaráttu sinni,
en sagt er að erfíðleikar þroski fólk
og virðist mér það eiga vel við um
þessa fjölskyldu.
kveðja Guðjón móðurbróður minn
með nokkrum fátæklegum orðum,
þótt þau nái ekki að lýsa nema
broti af persónuleika þessa manns.
Mér fínnst sem hugur hans hafí
hneigst til búskapar og sjósóknar,
svo sem forfeður vorir hafa lifað
hér á þessu eylandi frá landnámstíð.
Hann stundaði sérstaklega sjósókn
á seinni árum og var þá oftast vél-
stjóri. Kom sér þá oft vel lagvirkni
hans við smíðar og viðhald á vélum
og tækjum. Guðjón var jafnan lið-
ugur og kvikur í hreyfíngum fram
á efri ár, enda reyndi hann að halda
sér í góðu formi með leikfimiæfing-
um, sem hann hafði af og til gert
frá unga aldri. Hann var mikiil
náttúruunnandi, stundaði garðrækt
og naut þess að veiða í (jallavötnum
fram til hins síðasta. Frægastar eru
ferðir hans í Reyðarvatn á Uxa-
hryggjaleið, þar sem honum brást
nær aldrei afli. Síðustu æviárin var
hann öryrki og fluttist þá í gamalt
einbýlishús í útjaðri Reykjavíkur.
Þar áttu þau Lydía saman ham-
ingjuríkt ævikvöld, sem nú er ljúft
að minnast.
Þeir eiginleikar sem mér eru
minnisstæðastir í fari Guðjóns
Amma var þannig gerð að það sem
hún gaf með hægri hendi tók hún
ekki til baka með þeirri vinstri.
Guðrún elskaði hana lífs og liðna
sem sína eigin móður. Sömu kær-
leiksríku þakklætishugsun bar hún
alla ævi til Jóns sonar fóstru sinnar.
Hann var fyrirvinna heimilisins flest
árin sem hún var þar og taldi hann
því fóstra sinn. Ég get af hjartans
tilfinningu tekið undir þessi orð
hennar.
Þegar hún er á þriðja ári flytja
þau að Narfeyri á Skógarströnd.
Búa þar í fímm ár. Þá flytja þau
að Hrísum í Helgafellssveit. Þar
deyr Ingveldur eins og fyrr segir.
27. ágúst 1902 fæðist ég í Stykkis-
hólmi. Fljótlega sækja afí og amma
mig og ala mig upp. Þá er Guðrún
tæpra níu ára. Frá þeim degi hef
ég verið litli bróðir hennar.
Frá þeim dögum er margs að
minnast. Allar þær minningar eru
umvafðar blíðu og kærleika frá
hennar hendi. 1910 flytja frá
Skriðukoti í Haukadal að Hrísarkoti
í Helgafellssveit hjónin Einar
Helgason og Karitas Jónsdóttir með
þijú böm sín af fjórum. Þau sem
komu um vorið voru: Kristján,
Helga Ingveldur og Þorleifur sem
fermdist það vor. Tún jarðanna
Hrísa og Hrísakots ná saman. Þetta
fólk voru okkar næstu nágrannar,
urðu meira á næstu árum. Guðrún
og Helga Ingveldur tengdust sterk-
um vináttuböndum. Heilsast og
kveðjast. Það er lífsins saga. Um
haustið kom Jófríður dóttir Hrísa-
kotshjónanna til þeirra. Hún er þá
heltekin af berklum. Eftir nýár er
Sigríður Benjamínsdóttir lést
annan dag sumars, hinn 25. apríl
sl. á 90. aldursári á Sólvangi í
Hafnarfírði. Þar hafði hún dvalið
síðastliðna fimm mánuði, en í Hafn-
arfírði bjó hún lengst ævi sinnar.
í raun er ekkert eðlilegra en að
gamalt fólk kveðji tilveruna hér á
jörðinni eftir langa ævi og við sem
eftir lifum eigum að hafa sætt
okkur við að það sé gangur lífsins.
En einhverra hluta vegna er erfítt
að sætta sig við að fólk hverfí. Það
er eins og það eigi ávallt að vera
til staðar, til að minna á, að ekki
er allt sjálfgefið í þessu lífí. Að
nútímaþægindi, bæði eftiahagsleg
og félagsleg, komu ekki fljótandi
til okkar af sjálfu sér. Að fólk eins
og Sigríður barðist fyrir þessum
þægindum, án þess að njóta þeirra
Guðrún Matthías-
dóttir - Minning
frænda eru mælska, glettni og
spaugsemi og hæfíleiki til að koma
fljótt auga á hið jákvæða og gam-
ansama í mannlífinu. Fróður var
hann einnig um gamla daga og
gott að leita til hans um gamla
daga og gott að leita til hans um
upplýsingar frá fyrri tíð. Allt gerði
þetta hann vinsælan hjá okkur
yngri frændum hans. Á unglingsár-
unum komum við tveir frændur og
nafnar nær daglega til Guðjóns
frænda „að ræða málin". Þar var
oftast endastöð okkar í heimsókn-
um til vina og kunningja, því aldrei
þraut umræðuefni við borðið hjá
Guðjóni, heldur jafnan tímann
vegna vinnu næsta dag. Ávallt var
hann reiðubúinn að spalla við okkur
ungu mennina um hvaðeina, svara
spumingum og miðla okkur af lífs-
reynslu sinni. Hjá honum fékk ég
nokkur heilræði, sem ég fór eftir
og beyttu mínum högum mjög til i
'iins betra. Oft var líflegt við borðið
iijá Guðjóni og þá glettnin stundum
mikil, ekki síst ef Theódór sonur
iians var viðstaddur. Þessari sömu
glettni var Theódór faðir Guðjóns
gæddur og virðist mér sem böm
Guðjóns hafí erft hana í hvað rík-
istum mæli af okkur afabömunum.
Að endingu vil ég nefna tímabil,
sem er mér sérlega minnisstætt. Ég
vur þá þátttakandi á kvöldnám-
'keiði í ræðumennsku og fram-
komu, sem haldið var skammt frá.
heimili Guðjóns. Oft vom taugamar
þá slappar, er leið að næsta kvöld-
fundi, yfir því að hafa ekkert nógu
gott til að tala um. Þá var gott að
geta komið við hjá Guðjóni,
skömmu áður en næsti fundur átti
að hefjast. Margar góðar ábending-
ar fékk ég þá frá honum og Theód-
óri syni hans um spaugileg atvik úr
mínu eigin lífí, sem ég notaði síðan
í frásagnir á námskeiðinu. Þessar
sögur hlutu góðar undirtektir, sem
varð til þess að efla sjálfstraustið.
Fyrir þetta og margt fleira vil ég
þakka þeim feðgum, sem báðir em
nú horfnir yfír móðuna miklu. Bið
ég þeim guðs blessunar á ókunnum
stigum og vona að við eigum eftir
að hittast þar síðar — og ræða
málin. Jafnframt viljum við hjónin
votta eftirlifandi eiginkonu og böm-
um hluttekningu.
Helgi Hauksson
hún flutt á kviktijám til Stykkis-
hólms, þaðan með skipi til Reykja-
víkur á hæli. Þar lifði hún lítinn
tíma. Fyrir jól 1911 andaðist Helga
Ingveldur úr sama sjúkdómi og
systir hennar. Ég man enn í dag
hvað Guðrún saknaði hennar mikið.
Ég trúi því að nú hafi þær hist á
landi eilífðarinnar og endumýjað
fyrri vináttu. Fyrstu dóttur sína lét
Guðrún heita Helgu Ingveldi. Þær
mæðgur hafa verið saman alla tíð-^r-
að frádregnum fáum ámm. Þannig
hefur nafna vinkonunnar verið |
henni harmabót.
Um haustið 1913 fór Guðrún
alfarið frá Hrísum. Þá var orðin
mikil breyting. Amma látin, Jó-
hanna fóstursystir Guðrúnar farin
að Hrísarkoti til heitmanns síns,
Kristjáns Einarssonar. Margar aðr-
ar breytingar orðnar á því heimili.
Fyrst fór hún í vist í Stykkishólmi
hjá Skúla Skúlasyni skipstjóra. Síð-