Morgunblaðið - 03.05.1986, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MAÍ 1986
29
AIR f
1(, 8i<« _
FURT

Lögreglunuidur stendur vöró n Henthro h -flugvelli í
Londoti. Bandarískir hermenn gera leit í hifreid vit)
hlidid ad herstöð Bandaríkjamanna við Frankfurt. It-
alska herlögreglan fyrir utan skrifstofu American
Express í Róm.
Evrópumenn leita eigin leiða í
baráttunni gegn hryðjuverkum
eftir James M.
Markham
Það er langt frá Trípólí til
Tókýó. En árás Bandaríkjamanna
á Líbýu hefur sett hryðjuverk á
oddinn og verða þau eitt helsta
umræðuefnið á leiðtogafundin-
um, sem hefst í Tókýó á morgun,
sunnudag. Loftárásin og sú full-
yrðing Reagans, að hann muni
endurtaka leikinn og jafnvel gera
árásir á Sýrland og íran, verði
þau ríki ber að hyrðjuverkum,
hafa verið umdeildar og vöktu
kvíða meðal bandamanna Banda-
ríkjamanna og eru þeir tregir til
að sýna samstöðu. Arásin hratt
líka af stað flókinni umræðu um
hlutverk AtlantshafsbandaJags-
ins.
Evrópumenn fordæmdu flestir,
að Bandaríkjamenn skyldu ákveða
að beita valdi. En utanríkisráðherrar
Evrópubandalagsríkja gripu þó til
aðgerðar sem yfirvöld í Washington
höfðu krafíst áður en árásin var
gerð 15. apríl. Þeir ráku Qölda
starfsmanna í sendiráðum Líbýu til
síns heima. Það hefur lengi verið
alkunna að í sendiráðum Líbýu eru
geymd skotfæri og vopn. Þau hafa
einnig verið griðastaður hryðju-
verkamanna og leigumorðingja. Níu
af tólf aðildarríkjum Evrópubanda-
lagsins vísuðu sendiráðsmönnunum
þegar úr landi. Bretar ráku rúmlega
200 Líbýumenn í flugstjórnamámi,
og nokkra, sem voru að læra að
fljúga, á brott.
Bitrar raddir
Innanríkisráðherrar Evrópu-
bandalagsins settust á rökstóla með
Edwin Meese, aðstoðarutanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, um það hvort
réttlætanlegt væri að leita í farangri
sendiráðsmanna, sem fallið hefði
grunur á. Að vissu marki var þetta
neyðarleg uppákoma fyrir Vestur-
Evrópumenn. Þeir voru að reyna
að sýna styrk og ákveðni til þess
að friðþægja Bandaríkjamenn og
þagga niður rætið tal um „lyddur"
og „evrópskar bleyður". „Það, sem
er verst fyrir Evrópumenn, er að
þeir kröfðust pólitískra aðgerða, en
voru þess ekki umkomnir að ráðast
í þær sjálfír. Samt mótmæltu þeir
hemaðaraðgerðum," segir Karl
Kaiser, mikils metinn sérfræðingur
í utanríkismálum í Vestur-Þýska-
landi
Ýmislegt annað var einnig tekið
til athugunar, er hryðjuverk urðu á
hvers manns vörum. Reagan,
Bandaríkjaforseti, vakti máls á einu
atriði í ræðu: „Grimmdarleg hug-
leysisverk hryðjuverkamanna reisa
vegg ótta milli þjóða og samfélaga,"
og „draga úr ánægju af ferðalögum,
viðskiptum og skiptum á skoðunum
og hugmyndum." Hópum saman
hafa Bandaríkjamenn afpantað far-
miða til Evrópu. Þar á meðal er
leikari, sem sjaldnast er í hlutverki
bleyðunnar á hvíta tjaldinu: Amold
Schwarzenegger. Þessi viðbrögð
Bandaríkjamanna sýna, að þeir eru
tæplega fiisir til að taka afleiðingun-
um þótt þeir hafi verið fylgjandi
árásinni. Hér er átt við hryðjuverk,
sem að öllum líkindum verða framin
á evrópskri grundu. Og þau eiga
eftir að kosta fleiri Evrópumenn lífið
en Bandaríkjamenn, ef marka má
það, sem á undan hefur gengið.
Einingin innan
Atlantshafsbandalagsins
Menn hafa meiri áhyggjur af
einingunni innan Atlantshafsbanda-
lagsins. Arásin á Líbýu var vinstri
mönnum í Vestur-Þýskalandi, Hol-
landi og Bretlandi sem sending af
himnum ofan. Þeir hafa ekki haft
málstað til að sameinast um síðan
mótmælaaldan gekk yfir Evrópu
vegna þess að koma átti fyrir banda-
rískum, meðaldrægum Pershing
eldflaugum 1983. Mikhail Gorbach-
ev sat á flokksþingi Kommúnista-
flokksins í Austur-Berlín og vakti
þar máls á nýju „frumkvæði í friðar-
þágu“, óljósri tillögu um að draga
úr hefðbundunum vopnabúnaði.
Tillagan virtist til þess gerð að
leggja áherslu á góðan ásetning
sovéska leiðtogans samanborið við
Bandaríkjaforseta, sem að sögn
Gorbachevs er sokkinn í fen frum-
skógarlögmálsins. í Vestur-Þýska-
landi barði vikuritið Stem stríðs-
bumbumar á svipaðan hátt og í
baráttunni gegn eldflaugum Banda-
ríkjamanna. í leiðara blaðsins sagði,
að það væri ekki Gorbachev, heldur
Reagan, sem menn ættu að óttast.
Áður en Reagan hélt í ferðalag sitt
á fundinn í Tókýó, sem til var efnt
til að fjalla um jöfnun á gengi og
hvemig bregðast skuli við olíuverð-
lækkunum undanfarið, lagði forset-
inn áherslu á, að hann myndi þrýsta
á um samhentar aðgerðir gegn
hryðjuverkamönnum. Leiðtogamir
sjö sameinuðust síðan um slíkar
aðgerðir 1978. Þá var ákveðið í
Bonn að leggja af flugsamgöngur
til ríkja, sem skytu skjólshúsi yfír
flugræningja. Til þessa hefur ekki
komið.
Bandamenn herðast
Japanir hafa lítið látið í sér heyra
undanfarinn mánuð, enda kaupa
þeir mikla hráollu í Miðausturlönd-
um og eiga þar viðskiptahagsmuna
að gæta. En það er líklegt, að
Reagan eigi auðvelt með að fá aðra
bandamenn sína til liðs við sig.
Francois Mitterrand, Frakklands-
forseti, ætlar ekki að hreyfa mót-
bámm við því að fjallað verði um
hyrðjuverk á leiðtogafundinum.
Hann var því andsnúinn I upphafi
en snerist hugur þegar franskir gfsl-
ar vora teknir af lífí í Beirút og
miklar sprengingar vora í París. Þá
er haft eftir fröskum embættis-
manni, að Mitterrand hafí heimtað
harðari aðgerðir en Bandaríkjamenn
vora tilleiðanlegir til að grípa til
gegn Líbýu. Harka virðist einnig
vera að færast í Bettino Craxi,
forsætisráðherra Ítalíu, og hefur
hann hótað Líbýumönnum hemað-
araðgerðum, ef þeir reyna aftur
árásir á borð við eldflaugaárásina á
eyna Lampedusa á Miðjarðarhafi.
Takist Reagan að fá bandamenn
sína til að samþykkja refsiaðgerðir
gegn Líbýumönnum má hann gera
ráð fyrir að vera spurður hvenær
bandarísk olíufyrirtæki ætli að
hætta ábatasömum viðskiptum sín-
um þar. Sagt er, að innflutningur
Vestur-Evrópuríkja á líbýskri olíu
sé einkenni þess hversu háð þau era
Líbýumönnum. Aftur á móti sjá
bandarísk olíufyrirtæki og dóttur-
fyrirtæki þeirra erlendis um að flyta
olíuna til Evrópu. Einnig er senni-
legt að Margaret Thatcher, forsæt-
isráðherra Bretlands, láti á það
reyna hvort þessi herferð Reagans
nái það langt að bandarísk yfírvöld
afhendi breskum yfírvöldum liðs-
menn írska lýðveldishersins og
banni írskum Bandaríkjamönnum
að styrkja hann með fjárframlögum.
Þá má einng ætla, að hryðjuverka-
menn hafí viljað veikja Breta í trúnni
á stuðning Thatcher við Reagan,
er þeir tók af lífi breskan gísl I
Beirút og skutu ferðamann í Jerú-
salem.
George P. Shultz, utanríkiráð-
herra Bandaríkjanna, dró úr hótun-
um Reagans gegn Sýrlendingum og
Irönum. Aftur á móti kallar sú
staðhæfing Reagans, að ríki, sem
styðji hryðjuverkastarfsemi reki í
raun stríð, á hemaðaraðgerðir, ekki
aðeins Bandaríkjamanna, heldur
Atlantshafsbandalagsins. Það er
aftur á móti lítill áhugi á því innan
bandalagsins, sem var stofnað 1949
til að stemma stigu við útþenslu
Sovétmanna í Evrópu, að grípa til
aðgerða utan varnarsvæðis þess.
Einnig var grannt á því góða, þegar
Bandaríkjamenn og Frakkar tóku
höndum saman um hemaðarað-
gerðir í Líbanon og Chad og vilja
yfírvöld Bandaríkjahers síður reyna
slíkt aftur.
Árásin á Líbýu reyndi á þær lýð-
ræðishugsjónir, sem Atlantshafs-
bandalagið stendur fyrir, en því fer
fjarri, að þær hafí beðið skipbrot.
Ætli stjóm Reagans sér að grípa
til vopna í baráttunni gegn hryðju-
verkamönnum, þá er allt útlit fyrir,
að þeir verði þar einir á báti. Evr-
ópumenn fagna því vissulega, eð
Moammar Khadfy, leiðtoga Líbýu,
sé refsað eða honum steypt úr stóli
og viðráðanlegri maður taki við.
Aftur á móti hafa einnig heyrst þær
raddir, sem segja, að akkurinn af
því að refsa þessum sérsinna leið-
toga falli í skuggann, ef það verður
til þess að litlir flokkar örvæntingar-
fullra manna verða að erkifjendum
voldugustu þjóðar heims. Hryðju-
verkamenn geta nefnilega auðveld-
lega fundið höggstað á Bandaríkja-
mönnum. Fyrir rúmri viku var
breskur forstjóri bandarísks fyrir-
tækis í Lyon í Frakklandi skotidn
og daginn eftir árásina var banda-
rískur sendiráðsstarfsmaður særður
skotsári í Sana í Norður-Jemen.
Bæði vora þessi hryðjuverk framin
til að hefna fyrir loftárás Banda-
ríkjamanna, ef að líkum lætur.
KG sneri
Höfundur er blaðamaður við New
YorkTimes.