Morgunblaðið - 04.05.1986, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MAÍ1986
57
v
Hvalir hafa litla þvagblöðru
Miðað við stærð hefur langreyður litla
þvagblöðru og lætur því sennilega frá scr
minna þvag heldur en ætla mætti af stærð
hennar. Þetta kann að standa í sambandi
við að hún tekur til sín mjög lítið af ósöltum
vökva. Hækkun á söltum í blóði hvala gæti
verið þáttur í aðlögun þeirra að saltríku
umhverfí.“
Sýni tekin úr 410 livölum
á sl. 5 árum
ísleifur Ólafsson læknir, sem starfar í
Blóðbankanum, hefur frá árinu 1981 mælt
kynhormón í hvölum. Frá þeim tíma hafa
verið tekin sýni úr 410 hvölum, þar af 228
kvenhvölum. Sýnin eru svo borin saman við
upplýsingar sem fyrir liggia um hvern og
einn hval, svo sem lengd hans og veiðidag.
Eftir að hvalir eru skotnir eru þeir ristir
á kviðinn og því missa kvenhvalir oft út
fóstur og innri kynfæri og því erfitt að átta
sig á hve margir þeirra hafí verið þungaðir
eða kynþroska. Vísindamenn í Cambridge
og hjá Hafrannsóknastofnun hafa athugað
legslímhúðir og eggjastokka úr hvölum og
samkvæmt aðferðum þeirra voru um 43
prósent veiddra kvenhvala þungaðir árið
1981:
Kynhormón í stórhvölum hafa aldrei verið
mæld áður. Með þessum rannsóknum er
hægt að komast að hvernig ftjósemi stofns-
ins er háttað en til þess þarf að hafa
sæmilegt úrtak svo niðurstaðan verði mark-
tæk. Það hefur verið talað um að aldur við
kynþroska hafí hrapað sl. ár, kannski vegna
veiði, en samkvæmt rannsóknum Isleifs
bendir margt til að kynþroskaaldur hafi
hækkað hjá langreyð sl. fjögur ár, þetta
getur stafað af eðlilegum sveiflum í náttúr-
unni.
Minnkandi fijósemi hjá langreyð
Niðurstöður hormónamælinga gefa til
kynna minnkandi ftjósemi kvenlangreyða
við ísland á rannsóknatímabilinu eða að
kynþroskaaldur hafí hækkað. Karlhormónið
vex í karllangreyð eftir því sem líður á
sumarið, það gæti verið í tengslum við
bætt næringarástand yfir sumarið og/eða
vegna þess að fengitími er í desember eða
janúar að því að talið er.
Það þyrfti að fýlgjast með þeim breyting-
um sem komu í ljós við þessar rannsóknir.
Rannsóknir sem þessar á stórhvölum, bæði
á erfðamörkum og kynhórmónum í blóði eru
hvergi gerðar nema hér á landi. Einnig
hefur verið athugað með sjúkdóma í hvöium,
[æir hafa sýnt þess merki að hafa fengið
m.a. slitgigt, lungnabólgu, lungnarek sem
orsakast af cnfkjudýrum í nýrum og geta
líka valdið æðasjúkdómum. Mjög stór hluti
af hvölum sem veiddir hafa verið sýna tnerki
um þessi sníkjudýr.
Einn stofn
Eitt af markmiðum rannsóknanna er að
kanna hvort þessar hvalategundir við Ísland
séu einn stofn eða fleiri. Þær niðurstöður
sem þegar liggja fyrir benda í þá átt að
bæði langreyður og sandreyður sem veiddar
hafa verið við ísland séu af einum stofni
hvor tegund en lengra rannsóknatímabil er
að sjálfsögðu æskilegt til að gefa sem örugg-
asta niðurstöðu. Þekking á stofnum er for-
Merki skotið í hval___
Enn um sinn verða hvalir dregnir upp í Hvalfirði.
á illt að eins kflómetra dýpi. Ljósmyndir
af minni hvölum sýna að á miklu dýpi leggj-
ast btjóstkassar hvalanna saman.
Hvalir eru verr settir en
dýr eyðimerkurinnar
Matthías Kjeld læknir hefur verið að
athuga saltbúskap í hvölum. Ilann sagði í
samtali við blaðamann að það væri áhuga-
vert að vita hvernig þessi spendýr færu að
því að lifa í sjónum sem er þrisvar til fjórum
sinnum saltari en blóð landdýra. „Hvalir eru
verr settir en dýr eyðimerkurinnar" sagði
Matthías, „þeir hafa ekkert vatn. Sennilega
fá þeir ósaltan vökva úr fæðunni. Af þessum
sökum er áhugavert að mæla hjá þeim
saltbúskapinn og einnig höfum við mælt
hjá þeim ýmis önnur efni, rneira að segja
kólesteról. Hvalir hafa svipað magn (þéttni)
af kólesteróli og menn. Einnig var mælt
stresshormónið kortisól. Stresshormónið hjá
hvölum er töluvert lægra en í mönnum og
sýnir enga fylgni við þann t-ma sem það
tekur að elta hann uppi. Ef fólk er elt eða
kemst í hættu hækkar kortisólþéttnin hjá
því hinsvegar margfalt.
Fram til þessa hefur lítið sem ekkert
verið vitað um efnasamsetningu blóðs í
langreyð t.d., en lítillega hefur verið fengist
við mælingar í búrhvölum og sandreyð.
Sölt í blóði hvalsins eru dálítið meiri en t.d.
í manninum, nema kalsíum, það er eins.
senda þess að hægt sé að stjórna veiðimagni
af skynseihi án þess að skapa útrýmingar-
hættu. .
Rannsóknir á hvölum hófust hér á landi
árið 1971 og áttu þær að verða hluti af
doktorsritgerð Alfreðs Amasonar erfða-
fræðings við Blóðbankann. Af því varð þó
ekki. Frá árinu 1971 rannsakaði Alfreð
þetta í um þijú ár, aðallega vom þetta blóð-
rannsóknir. Alfreð hafði samvinnu við dr.
Úlf Árnason sem skrifaði sína doktorsrit-
gerð um hvali, hann var að rannsaka litninga
í hvölum og selum en er nú að rannsaka
erfðaefnið DNA úr hvölum.
Eftir 1974 lágu þessar rannsóknir niðri
um tíma til ársins 1981, þá hófust þær á
ný af fullum krafti og hafa staðið síðan.
Þá voru ráðnir til starfa líffræðingar með
styrk frá Hval hf. Það voru menn frá Hval
sem tóku sýnin frá upphafi og gengu frá
þeim.
Rannsóknum haldið áfram
I gildi hefur verið samningur milli Hvals
hf. og stjórnvalda um þessar og aðrar mjög
víðtækar rannsóknir á hvölum og ef sá
samningur verður áfram við lýði sem allt
bendir nú til verður þessum rannsóknum
haldið áfram. Allar þessar rannsóknir hafa
verið kostaðar af styrkfé frá Hval hf. og
Vísindasjóði. Rannsóknimar fara þannig
fram að blóðsýni er tekið úr hvalnum við
hlið hvalbáts, þegar hvalurinn hefur verið
dreginn að og er gengið frá þeim sýnum
um borð og þau geymd í kæli eða frysti.
Auk þess eru tekin nokkur vefjasýni við
skipshlið en megnið af líffærasýnum er tekið
þegar hvalurinn kemur í hvalstöð. Á Spáni
störfuðu árin 1983 og ’84 tveir íslendingar
sem sjávarútvegsráðuneytið greiddi kaup,
en frá árinu 1985 hafa komið sýni frá Spán-
veijum. Þessi sýni em svo borin saman við
þau íslensku, þ.e. eggjahvítumynstur þeirra.
Að sögn Alfreðs Ámasonar byggjast þessar
athuganir á sömu grundvallarþekkingu og
erfðamarkagreining t.d. í bamsfaðernismál-
um. Próteinmynstur greina mjög auðveld-
lega milli hvaltegunda. Almennt séð em
próteinmynstur fábrotnari hjá hvölum en
t.d. mönnum. Þó fínnast hjá hverri tegund
hvala fjölgerð próteinmynstur sem nota má
til samanburðar og greina má þannig hvern-
ig hópurinn er uppbyggður og átta sig á
því hvort sami hópurinn komi hér ár eftir
ár. Þetta gefur líka upplýsingar um hópa
frá mismunandi veiðisvæðum, t.d. við Island
og Spán.
W
Erlendir vísindamenn hafa mikinn
áhuga á hvalarannsóknum
Niðurstöður þessara rannsókna hafa
þegar verið kynntar á vísindafundum al-
þjóðahvalveiðiráðsins. í álitsgerð ráðsins er
gert ráð i'yrir því að rannsóknir ó hvölum
haldi áfram þó „núllkvóti” gildi, þ.e. engar
veiðar ínegi fara fram í hagnaðarskyni. Það
er augljóst að rannsóknir byggðar á sýna-
tökum eins og hér um ræðir verða ekki
stundaðar án veiða.
Að sögn Alfreðs Ámasonar hafa margir
erlendir vísindamenn á sviði hvalarannsókna
sýnt mikinn áhuga á samvinnu og hafa vís-
indamenn í Blóðbankanum jiegar samvinnu
við háskóla eins og í Lundi í Svíþjóð og
Dublin og nokkra háskóla í Bandaríkjunum.
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir.
Sinfóníuhljómsveit íslands
í Háskólabíói
NORRÆN TÓNLIST
Stjórnandi: PÁLL P. PÁLSSON
Einleikari: SIGRÚN EÐVALDSDÓTTIR, fiðla
Einsöngvari: SIGRÍÐUR GRÖNDAL, sópran
KARLAKÓRINN FÓSTBRÆÐUR OG
KARLAKÓR REYKJAVÍKUR
HELGARTÓNLEIKAR
LAUGARDAGINN 10. MAÍ KL. 17.00
Efnisskrá
Edvard Grieg: Landkjenning
Chr. Sinding: SVÍTA FYRIR FIÐLU
OGHUÓMSVEIT
Hugo Alfvén: MIDSOMMARVAKA
Páll ísólfsson: BRENNIÐ ÞIÐ VITAR
Jón Ásgeirsson: ÞJÓÐVÍSA
Jean Sibelius: FINLANDIA
Skúli Halldórsson: POURQUOI PAS?
Aðgöngumiðasala í Bókaverslunum Sigfúsar Eymundssonar, Lárusar Blöndal og í ístóni