Morgunblaðið - 07.06.1986, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ1986
flfoKgttltlllftfeUÞ
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. ó mánuöi innanlands. i lausasölu 40 kr. eintakiö.
Umskipti á íslenskum
fjármagnsmarkaði
Islenskt fjármálakerfi er í
mörgu ófullkomið og þjakað
opinberri ofstjóm. Ymislegt
bendir hins vegar til að breytinga
sé að vænta.
Árið 1984 var stigið stórt
skref í átt að auknu frjálsræði
og aftur þegar lög um viðskipta-
banka og sparisjóði voru sam-
þykkt á Alþingi á síðasta ári. í
vor voru síðan samþykkt lög um
Seðlabanka íslands, sem taka
gildi 1. nóvember næstkomandi
og eiga þau eftir að hafa mikil
áhrif á íslensk efnahagsmál á
næstu árum.
Með gildistöku laganna um
Seðlabankann verður vaxtafrelsi
tryggt sem meginregla. Opin-
berri íhlutun í ákvarðanir inn-
lánsstofnana um vexti verður
þar með lokið. íslendingar ættu
því ekki að kvíða því að vextir
verði á ný neikvæðir og sparifé
þeirra brennt á báli verðbólgu
og peningum sóað í Qárfestingar
sem litlu eða engu skila.
Matthías Bjamason viðskipta-
ráðherra sagði á aðalfundi
Seðlabankans í síðasta mánuði,
að afnám ríkisábyrgðar á skuld-
bindingum ríkisbankanna væri
til athugunar. Verði reyndin sú
að ábyrgðin falli niður verður
það enn einn liðurinn í að gera
rekstur bankakerfísins sjálf-
stæðari og þar með hagkvæmari.
Breytingin stuðlar einnig að
breyttum viðhorfum innan
bankakerfísins. í skjóli ríkis-
ábyrgðar hafa menn á stundum
freistast til að láta önnur sjónar-
mið ráða gjörðum, en þeim sem
koma viðkomandi banka og þar
með viðskiptavinum hans best.
Frá því að frelsi var rýmkað
í vaxtamálum í ágúst 1984 hefur
samkeppni milli innlánsstofnana
aukist og hennar hafa sparifjár-
eigendur notið. Spamaður hefur
komið í stað eyðslu.
Bankar og sparisjóðir keppa
um hylli spariíjáreigenda, með
'því að bjóða fleiri kosti og hag-
stæðari til ávöxtunar. Þetta er
heilbrigð þróun og sú tíð er liðin
þegar þessar stofnanir kepptu
um það opna flest útibú. Sam-
keppni olíufélaganna nú minnir
mjög á þessa keppni peninga-
stofiíana. Opinber verðlags- og
innflutningshöft á eldsneyti hafa
leitt til þess að olíufélögin keppa
fremur um að smíða glæsilegar
afgreiðslustöðvar, en um þjón-
ustu á lágu verði. Það er kominn
tími til að umskipti verði með
svipuðum hætti í olíuviðskiptum
íslendinga og orðið hafa á fjár-
magnsmarkaðnum.
A undanfomum áratugum
hefur ójafnrétti ríkt á lánamark-
aðnum, en það er að hverfa. Á
síðasta ári hætti Seðlabankinn
endurkaupum afurðalána, en
bankinn hafði um margra ára
skeið endurkeypt hluta lána er
bankar veittu vissum atvinnu-
greinum. Á móti var binding
innlána í Seðlabanka lækkuð út
28%í 18%.
Um áratugaskeið hafa afurða-
lánin borðið mun Iægri vexti en
önnur útlán. Þau hafa verið sjálf-
virk, þar sem þeir er stunda
framleiðslu í ákveðnum atvinnu-
greinum áttu rétt á þeim. Hér
er að verða á breyting. Á aðal-
fundi Seðlabankans í síðasta
mánuði benti Jóhannes Nordal
seðlabankastjóri á slæmar af-
leiðingar þess að halda niðri
vöxtum á einum hluta markaðar-
ins. Með því eykst eftirspum
eftir þeim lánum er lága vexti
bera og minna verður til skipta
fyrir aðra: „Afleiðingin kemur
því fram í hærri vöxtum annars
staðar á markaðnum. Ömggasta
leiðin til þess að lækka þá raun-
vexti, sem nú em hæstir á
markaðnum, er að draga sem
mest úr mismunun í vaxtakjör-
um og sameina alla hluta ijár-
magnsmarkaðarins í eina sam-
ræmda markaðsheild." Undir
þessi orð skal tekið hér.
Skógar-
dagurinn
Skógardagurinn er í dag, en
tilgangur hans er að vekja
athygli á málstað skógræktar
hér á landi og þvf mikla starfí
sem skógræktarfélög víðsvegar
um landið vinna. ísland er fá-
tækt af tijám, en á undanfomum
ámm og áratugum hefur áhugi
almennings á ræktun trjáa auk-
ist og undir fomstu Skógræktar-
félags íslands og Qölmenns hóps
áhugamanna hefur myndarlegt
átak verið gert í þessum málum.
Tijárækt fegrar umhverfí,
jafn í þéttbýli sem til sveita.
Morgunblaðið hvetur Iandsmenn
til þess að taka þátt í átaki Skóg-
ræktarfélags íslands.
MeisOsSœdÉI
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 340. þáttur
Stundum fæ ég bréf frá út-
lendingum, þeim sem láta sér
mjög annt um íslenska tungu
og kunna sumir hveijir á henni
furðu góð skil. Nú hefur Marlín
J.G. Magnússon rithöfundur í
Kanada sent mér mikið bréf,
og birti ég hér nokkum hluta
þess til marks um áhuga og
kunnáttu höfundar. Að öðm
leyti geymi ég mér efni bréfsins
þar til síðar. Marlín J.G. Magn-
ússon segin
„Vel hefði mátt halda upp á
þetta ár meðal allra íslendinga
í heimi, sem ár málsins, þar sem
menntamálaráðherra íslands
hefír gert það að lögboði að
allir eigi samtök í því að
hreinsa, auka, fegra og vemda
íslenskt mál.
Sállaus lifír enginn maður, og
mállaus lifír engin þjóð.
Raunhyggja leiðir öllum til
skilnings á því hversu nauðsynlegt
það er að hver einn stuðli vandað
íslenzkt mál eftir getu, eins og
málið er orðið fullnuma og fagurt.
Skáldamálið sjálft. Framfarir á
íslandi hafa verið afar miklar á
öllum sviðum mannfélagsins, og
vitanlega útheimtist það, að ný-
yrði aukist við málið. Sum nýyrði,
sem ég hefí séð á prenti, eru mjög
heppileg, en sum ekki, og eins eru
mörg orð, sem slæðst hafa inn I
daglegt meginmálið, svo slæm að
það þarf að útrýma þeim sem allra
fyrst. Ég hefi trú á því að yngra
fólkið verði helst til þess að
hreinsa málið gamla og góða, svo
að það megi endast önnur ellefu
hundruð ári Það verður gert með
því að athuga það, sem er rangt,
ogfararéttmeð".
★
Tíðrætt verður mér um málfar
útvarps og sjónvarps, eða þess
fólks sem þar starfar. Mér þykir
að minnsta kosti sem það sé lág-
markskrafa, að þeir, sem þar sjá
um fasta þætti, séu sæmilega máli
famir. En á því vill verða mis-
brestur.
Orðið eyri er algengt, bæði eitt
sér og f samsetningum. Fjöldi
staðanafna hefur það að síðari
lið. Það er kvenkyns og beygist:
eyri, eyri, eyri, eyrar. Þetta á
sér ýmsar hliðstæður og ætti ekki
að vera vandasamt. Heita má að
þvílík orð séu daglega á hvers
manns vörum. Aldrei þessu vant
hlýddi ég fyrir skömmu á þátt í
útvarpinu, þann sem nefnist tón-
listarkrossgáta. Mér skilst að
hann sé á hálfs mánaðar fiesti
og hafí sami umsjónarmaður farið
með hann lengi. Mér brá ónota-
lega, þegar ég heyrði manninn
segja „utan Akureyris". Akureyri
var sem sagt haft í hvorugkyni
og beygt eins og „snæri". E!ða var
kannski verið að beygja karlkyns-
orðið eyrir? En bærinn heitir enn
Akureyri, hún Akureyrin, en ekki
Akureyrir, hann Akureyririnn!
Ekki miklu síðar var ung stúlka
að kynna í sjónvarpinu eitt og
annað, sem verða skyldi á listahá-
tíð í Reykjavík. Þar á meðal voru
„þrír tónleikar". Veit ég vel að til
er í eintölu „tónleikur", en orðið
er haft í fleirtölu, þegar það tákn-
ar sama og hljómleikar (konsert).
Því eru þrennir tónleikar rétt
mál f þessu sambandi. Út yfír tók
þó, þegar stúlkan kunni ekki að
beygja orðið mær. Hún talaði um
„dansmærina**. Þarna var rétt
að segja dansmeyna. Kunni menn
ekki að beygja orðið mær, er
alltaf hægt að flýja yfír f orðið
meyja (beygist eins og stúlka).
Þama mátti því líka segja dans-
meyjuna. En mér fínnst sterka
beygingin ólíkt fegurri: mær,
mey, mey(ju), meyjar; meyjar,
meyjar, meyjum, meyja. Orðið
mær hefúr frummerkinguna dótt-
ir og samsvarar orðinu mögur =
sonur, maður.
★
Úr orðabókinni: Lófaeiður. Að
sveija lófaeið merkir að leggja
hendur þannig saman að ekki
snertist nema vöðvamir milli lófa
og fingra, einnig haft um þann
leik sem kallaður hefur verið að
kyssa kóngsdóttur.
Stynfullur = sá sem stynur
af fylli, er alltof saddur, stendur
á blfstri.
★
Samhenda hringhend kallast á
máli bragfiæðinnar hag-
kveðlingaháttur. Öm Amarson
fór með hann af minnisstæðri
snilld í Rímum af Oddi sterka:
Öls við teiti söngur svall,
sólskinsleitur kotajarl,
gjam að veita gekk í hjall,
gróf upp feitan skyrhákarl.
eða
Hætti förum hetjan slyng,
hafði á vörum þjóðnýting,
ræðuskömngs hófst í hring,
hugðist kjörinn verða á þing.
Og svo framvegis.
Úr gömlum „KA-kabaretti“
rifíaðist upp fyrir umsjónarmanni
eitt og annað sem hagyrðingar
góðir ortu með þessum hætti, svo
sem:
Oft em kýr í úthögum,
oft er spíri á bjórflöskum,
kostur lýr á kotbýlum
og kameldýr í sandbyljum.
★
í prófahrinunni í skóla nokkr-
um var mikið um val milli við-
fangsefna í verkefnum. Var þá
löngum prentað á prófblöðin:
Veldu annað af tveimur osfrv.
Einhveijum nemanda, eða þá
kennara sem yfír sat, hefur víst
tekið að leiðast allt þetta val, því
að innan úr úrlausna bunka einum
valt miði með þessari limm:
Val
Ef þú hugsaðir aðeins um annað,
og ekki hitt (sem er bannað)
verður tilveran grá
eins og glámur á skjá
og margt gimilegt látið ókannað.
N.N.
Helgi Hálfdanarson:
Afram, Bjarni!
Um skeið hef ég búið í allstóru
bæjarhverfí, þar sem talsvert er
um leilcvelli fyrir böm og ungl-
inga. Ég hef lagt það í vana
minn að rölta mér til hressingar
um hverfí þetta, helzt daglega.
Þá hefur það vakið athygli mína,
að hvar sem þess er kostur hafa
krakkar hópazt saman til bolta-
leikja, og þar sem bezt til hagar
bregzt það varla, að fyöldi ungl-
inga á ýmsum aldri hamast í
knattspymu af miklum móði.
Á þessum ferðum mínum er
fátt sem betur hefur glatt augað
en þetta tápmikla ungviði, sem
greinilega leitast við að tileinka
sér listir þeirra snillinga sem
sýndir em í sjónvarpi og frá er
sagt í útvarpi og blöðum. Ég
hygg að vandfundin sé betri tóm-
stundaiðja handa ungmennum
en knattleikur; og fátt virðist
betur til þess fallið að beina
athyglinni frá ýmislegum ófögn-
uði, sem nú á tímum er við að
stríða. Hæfílega mikil og fjöl-
breytt hreyfíng í hollu útilofti,
samfara heilbrigðri keppni eftir
settum reglum, þar sem enginn
þarf að óttast þátttöku vegna
lítillargetu!
Varla fer dult hvað það er, sem
vekur svo almennan áhuga og
heldur honum við. Þess vegna
hefur mér sámað að sjá í blöðum
að undanfömu harkalegar árásir
á þá menn sem hafa lagt sig
fram um að efla þessar mætur
ungs fólks á knattspymu; en það
verður naumast með öðm betur
gert en að sýna Ijóslifandi tilþrif
þeirra sem þar kunna mest fyrir
sér og verða sakir afburða sinna
unglingum eftirlæti og fyrir-
mynd. Skyldi það ekki teljast
æskilegra en að hleypa frat-
menningarpostulum upp með sí-
vaxandi moðreyk?
Því hefur verið haldið fram
með þjósti, að fólki í hærri ald-
ursflokkum sé knattspyma í
sjónvarpi lítt bærileg plága. Ekki
veit ég hvað talið er styðja þá
kenningu. Og jafnvel þótt sönn
reyndist, held ég að gamla fólkið
sé fjandann ekkert of gott til að
umbera þessa viðleitni til hollra
áhrifa á vanræktan og rótlausan
æskulýð í eiturmeinguðu þjóð-
félagi hinna fullorðnu. Ekki kalla
ég, sem á skammt í nírætt, til
of mikils mælzt, og skal ég þó
játa, að sjálfur get ég naumast
hugsað mér hundleiðinlegra sjón-
varpsefni en knattspymu.
Eg vil því eindregið skora á
Ríkisútvarpið að slaka í engu á
íþrótta- áróðri sinum og láta
einmitt knattspymu hafa for-
gang fyrir næstum hveiju sem
er.
írlands-
ferð kynnt
AHUGAFÓLK um keltneska
menningu og írland mun í ágúst-
mánuði efna til ferðar til írlands.
Ferðast verður um hin svoköll-
uðu „keltnesku“ svæði þ.e.a.s.
Aran-eyjar, Gal way og Donegal.
Þeir sem áhuga hefðu á að taka
þátt í þessu ferðalagi eru velkomnir
á kynningarfund í veitingahúsinu
Duus í Fischersundi næstkomandi
sunnudag8.júnf kl. 17.00.
(Fréttatilkynning)