Morgunblaðið - 07.06.1986, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ 1986
29
Vangaveltur um Bandaríkin
fyrir heimför til Sovétrflgamia
eftír Yelenu Bonner
Ég er sannfærð um að Banda-
ríkjamenn vilja frið.
Ég þekki ekki Bandaríkin, ég
er ekki sérfræðingur eins og
skólabömin, sem ferðast um
heiminn í þágu friðar og geta
gefíð skýringar á öllu, er varðar
eldflaugar og þessháttar. En þótt
ég sé ekki fær um að dæma, held
ég því fram, að Bandaríkjamenn
vilji ekki stríð. Það sem Banda-
ríkjamenn vilja, er að eignast hús.
Skiptir þar ekki máli staða þeirra
í þjóðfélagsstiganum, laun þeirra,
eignir, erfðir, hvort þeir hafa
unnið í happdrætti eða á verð-
bréfamarkaðnum. Þeir vilja eign-
ast eigið hús. Þeir vilja hús og
lóðina, sem það stendur á, og
smá landskika umhverfís það. Það
er allt og sumt. Sumir eiga smá-
hús, svipuð dúkkuhúsum, og eina
landið er moldin í blómakössun-
um; önnur eru með fjölda svefn-
herbergja, baðherbergja og víð-
áttumiklar grasflatir. Löngunin til
að eiga hús er ekki bundin við
metnaðargimd stéttanna; hún
nær til allra launaflokka, hálauna,
miðlungslauna, hærri miðlungs-
launa og láglauna, og lýsir
ákveðnu þjóðareinkenni, löngun
til að geta lifað sínu einkalífi.
Jafnvel heimilisleysinginn í
New York, sem hjúfrar sig í teppi
á loftræstigrind á gangstéttinni,
móðgast, ef einhver ætlar að
tmfla einkalíf hans. Hún er tákn
sjálfstæðis, ekki einu sinni efna-
legs, heldur einskonar blöndu
andlegs og líkamlegs sjálfstæðis.
Viðhorf Bandaríkjamanna til húsa
sinna lýsir helzta þjóðareinkenni
þeirra, þörfínni fyrir einkalíf og
sjálfstæði. En það viðhorf vekur
svo þriðju tilfínninguna: „Hús
mitt er stolt mitt og gleði.“
Og af því leiðin „Borg mín, ríki
mitt, land mitt er stolt mitt og
gleði.“ Það er engin árásarhneigð
eða þröngsýni í þessu viðhorfi.
Það felur í sér hreinskilni, góðvild
og umhyggju í garð hússins og
alls, er því fylgir, moldarinnar í
blómakössunum og vel hirtrar
grasflatarinnar, þótt hún sé ekki
nema átta fermetrar. Þessvegna
segi ég, að Bandaríkjamönnum
þykir vænt um landið í heild og
allan heiminn.
Bandaríkjamenn vilja ekki
stríð. Þeir vilja eignast hús. For-
setafrúin segir, að þegar forsetinn
hættir störfum, ætli þau að selja
húsið, sem þau bjuggu í, áður en
hann varð forseti. Bömin em orðin
fullorðin og húsið er of stórt fyrir
þau, svo þau ætla að kaupa minna
hús. Þetta er frábær fyrirætlun.
Og það er frábært, að öll þjóðin
skuli vita af henni. Forsetinn vill
ekki stríð, hann vill fá nýtt hús.
Mig langar einnig í hús, fyrir
utan sífellda löngun mína til að
allir geti verið saman og heilsu-
hraustir, og ekki komi til styrjald-
ar. Með nægu landrými umhverf-
is, en ekki of miklu, til að ég
geti gróðursett blóm.
Ég þarf ekki mörg svefnher-
bergi, aðeins eitt fyrir okkur og
eitt handa móður minni, gestaher-
bergi, og eitt til viðbótar, svo ég
geti alltaf tekið á móti bamaböm-
um okkar. Og ég vildi gjaman
herbergi, þar sem ég gæti loksins
komið bókunum mínum fyrir, og
þar sem Andrei gæti rótað til.
Þetta er nú meiri vitleysan sem ég
er að skrifa, að ég vilji eignast
hús! Þetta er ég, sem ætti að vera
að telja dagana, nei, stundimar,
sem ég á eftir til að fá að gera
það, sem ég vil, jafnvel að vélrita
þetta af fúsum vilja, að skrifa um
alla mína óraunhæfu drauma, eins
og „mig langar í hús“.
Én ég skal segja ykkur, ég er
63 ára, og ég hef aldrei átt hús.
Ekki bara það, heldur hef ég
aldrei átt stofuhom, sem ég gat
kallað mitt. Lífhlaup mitt hófst
eins og hjá öllum öðmm: ósköp
venjuleg bemskuár, en þeim
fylgdu sérkennilegt munaðarleysi,
faðir minn og móðir vom hand-
tekin og enginn vissi hvort þau
vom lífs eða liðin. Ég bjó í einu
herbergi með ömmu minni, bróður
og systur. Handan við veginn (við
heyrðum allt sem gerðist) bjó
maður að nafni Fyodorov með
konu sinni og fjórum bömum.
Þegar hann var dmkkinn barði
hann þau. Ef þau komust undan,
dvöldust þau næturlangt hjá okk-
ur, sitjandi á gömlu ferðakistunni.
síðan Sakharov. Ég held, að ég
hafí fyrst orðið húsmóðir á mínu
eigin heimili, þótt ótrúlegt megi
virðast í Gorkí, í útlegð.
Það er ekki það, sem ég vil.
Mig langar til að eignast hús.
Dóttir mín á hús í Newton,
Massachusetts í Bandaríkjunum.
Mér þykir svo gott að hugsa til
þess, að hún eigi hús. Fjölskylda
hennar hefur áhyggjur af ógnum
okkar og þjáningum í Gorkí og
erfiðleikum okkar. Hún hefur
gleymt ánægjunni af að eiga húsið
sitt. Ég vil, að þau geti aftur farið
að njóta þess. Það hefur gert svo
mikið fyrir þau, dóttir mín og
maður hennar og bömin þeirra tvö
hafa búið í húsinu frá komu þeirra
árið 1977. Sonur minn kom þang-
að, síðan kona hans, og dóttir
þeirra er fædd þama. Tvær Qöl-
menguðu borgarlofti. Húsið þyrfti
að vera nálægt vinnustöðum
þeirra, báðir foreldramir vinna úti
og bíllinn er aðeins einn. Það
ætti að standa á háum granni
með kjallara. (Ég hafði aldrei,
ímyndað mér að svona valkostir
væm til.) Svefnherbergin ættu að
vera þijú, svo að móðir mín geti
verið hjá þeim, að minnsta kosti
komið í heimsókn. Það ætti að
vera vinnustofa, Alyosha þarf
meira en íbúðarhús, hann þarf
vinnustofu fyrir stærðfræðina
sína. Ó, mig langar, mig langar,
mig langar. Ég á mér fleiri óskir
en bömin. En það er kominn tími
fyrir mig að fara að pakka niður
í töskumar. Ekki á morgun, en
fljótlega. Bömin eiga heima hér,
ég þama fyrir handan.
Dvöl mín hér hefur verið há-
Yelena Bonner og Margaret Thatcher. Á leið sinni til Sovétríkjanna hitti Yelena breska forsætisráð-
herrann í London.
Fyodorov mddist aldrei inn í her-
bergið okkar. Hann var hræddur
við ömmu, allir vom hræddir við
hana nema ég. Sjálf var ég að
sjálfsögðu óttaslegin, en allt frá
því er foreldrar mínir vom hand-
teknir, hef ég aldrei látið það eftir
mér að sýna ótta við neitt. _
Svo var það herinn. Ég býst
við, að á þeim tímum hafí „húsið“
mitt verið klefí í sjúkraflutninga-
lestinni, þar sem ég var yfirhjúkr-
unarkona. Stríðinu lauk, og þeir
vom margir, sem deildu með mér
herbergi, eins og vinkonumar í
Leningrad, eftir að mannflutning-
um þaðan var hætt. Seinna höfð-
um við herbergi í félagsíbúð, fyrri
eiginmaður minn, tvö böm, móðir
mín og ég; oft gistu vinir okkar
þar næturlangt. í einni íbúðinni
bjuggu 48 manns með eitt salemi.
Seinna, í Mosvku, fengum við
tvö herbergi, þar sem móðir mín,
börnin og ég bjuggum, svo fluttist
tengdasonur minn til okkar og
skyldur bjuggu saman i húsinu á
mjög óamerískan hátt, þetta líkt-
ist nærri því félagsíbúð, og við lá
að þriðja fjölskyldan bættist í hóp-
inn: móðir mín kom og þar sem
útilokað var fyrir hana að snúa
aftur til Sovétríkjanna dvaldist
hún þar í nærri sex ár. Hvert
annað átti hún að fara, að búa í
útlegð í Gorkí?
Draumur minn, um eigið hús,
rætist ekki fyrir mig og fjölskyldu
mína, það er fyrir manninn minn
og mig, það er jafn útilokað og
himnaníci á jörð. En mig langar
í hús. Ef ekki fyrir sjálfa mig þá
fyrir son minn og fjölskyldu hans.
Við sonur minn höfum í hyggju
að kaupa hús. Og ég hef lært
margt. Húsið þyrfti að vera ná-
lægt góðum skóla; sonardóttir mín
er þriggja ára og það líður ekki
langur tfmi, þar til hún fer í skóla.
Það ætti að standa í úthverfi,
skólafríin em stutt, og böm ættu
ekki að þurfa að vaxa upp í
punktur ævi minnar allrar. Ég fór
til dæmis til Jómfrúareyja. Ég hef
aldrei verið í öðm eins loftslagi,
undir pálmatijám, kókokshnet-
urnar detta svo sannarlega af
þeim. Berir fætur mínir höfðu
aldrei fyrr komizt í snertingu við
svona sand. Hlýr og kyrr sjórinn
skvettist aðeins tuttugu skrefum
frá mér. Ég gæti kallað þetta
paradfs, en paradís felur ekki
aðeins í sér gott loftslag, sand eða
sjó, eða jafnvel epli (eða pemr,
þessar sögulegur deilur frá aldin-
garðinum Eden sem enn ekki verið
leystar). Paradís er að vera með
þeim sem maður elskar og metur
og hafa ekki áhyggjur af þeim. Ég
vildi óska, að Andrei væri hér. Ég
vildi, að móðir mín gæti setið hér
í mggustól í skugganum og fundið
svæfandi ilminn af lárviðarrósun-
um, og ég vildi, að ég gæti einu
sinni í viku lyft upp símanum og
heyrt óttalausar raddir bama
minna. Paradís er þegar allt
kemur til alls, svo látlaus og þegar
allt kemur til alls of fíarlæg fyrir
mig.
Ef til vill er ég orðin rólegri
héma. Ég er þakklát fyrir, að mér
var boðið til þessarar eyju og að
það var svona einfalt að gefa mér
fímm daga til að hvílast, til að
vinna, og til að vera í friði. Senni-
lega náði ég aftur áttum þama á
eyjunni, eftir dvölina þar hef ég
stjóm á skapi mínu gagnvart fíöl-
skyldunni; ég sé, að ég fæ engu
breytt, get ekki ráðið bót á neinu;
ég hætti að særa eigið hjarta (það
er ekki víst að það sé óhætt eftir
sex æðaskipti) eða hjörtu annarra,
hjörtu sem mér em kær.
Maðurinn minn sagði mér fyrir
réttum fímm mánuðum (Drottinn
minn, ég hef ekki séð hann í fímm
mánuði og mig langar svo að vera
hjá honum): „Minni hætta er á
stríði í heiminum en verið hefur
um langt skeið.“ Ég trúi honum,
og að því leyti er ég ókvíðin. Sér-
staklega þar sem ég á sjálf við
nægar áhyggjur, kvfða og ógæfu
að stríða.
Hveiju skiptir það hvort Gor-
bachev og Reagan hittast í júní
eða einhveijum öðmm mánuði?
Hvaða máli skiptir það, hvor
þeirra það er, sem er afundinn?
Fyrst lætur Gorbachev ganga á
eftir sér eins og stúlka sem boðið
er út, og segir með fylusvip: „Ég
veit það ekki, ég verð að hugsa
málið, sennilega ekki.“ Svo hljóm-
ar Reagan eins og afbrýðissöm
stelpa, „Það er hún eða ég. Nú
eða aldrei." Nýbirt blaðagrein
vakti þessar hugrenningar hjá
mér. Reyndar er þetta þrennt mér
framandi, blaðið og ríkisstjómim-
ar tvær. Ég hlýt, að vera ein
þeirra, sem minnstan áhuga hafa
á þeim vandamálum, sem Reagan
og Gorbachev hóta að ræða eða
ræða ekki, þegar og ef þeir hittast
eða hittast ekki.
Mig langar að eignast hús. Ég
er á móti stríði. Bandaríkjamenn
vilja einnig hús. Bandaríkjamenn
vilja ekki stríð.
Svo núna þegar búið er að gera
við það líffæri mitt, sem stjómar
tilfínningu og blóðrás, með skurð-
aðgerð, sit ég við skriftir á hóteli
í New York, sem er í senn borg,
ríki og heimur. Ég er á áttundu
hæð í homherbergi. Úr einum
glugganum sér niður á 61. Stræti,
úr hinum yfír í Central Park. I
tvær áttir er óhindrað útsýni, sem
engu þarf við að bæta. Með bláma
himinsins í bakgmnni teygja sig
gráar útlínur háhýsanna (ljós-
gráar sólarmegin, dekkri í skugg-
anum), línur, línur, línur. Hvemig
getur nokkuð haldið því fram, að
New York sé ekki falleg? í mínum
augum er þetta borg borganna,
til reiðu fyrir framtíðina.
í dag sá ég nokkuð stórkostlegt
út um gluggana á þessu herbergi.
Ég fór snemma á fætur, klukk-
an rétt rúmlega sex. í móðu grillti
á bmmin að því komin að springa
út á tijánum, og grasið var enn
ekki orðið grænt. Það var enn
gulleitt eins og grassprotar. Og
nú er komið hádegi, og það er
mildur grænn blær yfír tijánum,
og grasið er orðið grænt, dauf,
dauf grænt. Svona skyndilega,
vorið kom á sex klukkustundum.
Guð gefí, að öllum heiminum líði
svona vel. Sagt er, að bezt sé að
vera í New York á vorin. Og nú
er ég farin niður og út f borgina.
(Grein þessi birtist í Washing-
ton Post fjórum dögum áður en
Yelena Bonner hélt frá Bandaríkj-
unum heim til Sovétríkjanna, og
í útlegð með eiginmanni sínum,
Andrei Sakharov.)