Morgunblaðið - 23.07.1986, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 1986
15
Lárus H. Grímsson
Tönlist
Jón Ásgeirsson
Tjaldtónleikahald á íslandi er
trúlega ekki besti kosturinn, því
þegar „kvölda tekur og sest er
sól“ getur orðið býsna kalt, sér-
deilislega þegar hreyfír vind. Nú,
þrátt fyrir nokkurt kul, var býsna
góð stemmning á tónleikum þeim
er helgaðir voru flutningi á verk-
um eftir Lárus H. Grímsson, á
N’art hátíðinni. Flutt voru fjögur
tónverk eftir Lárus og eitt þeirra
frumflutt. Flytjendur voru Guðni
Franzson, Þóra Stína Johansen
og Wim Hoogewerf. Tónleikamir
hófust á „Slúðurdálkinum" sem
er fyrir einleiks klarinett. Guðni
Franzson flutti þetta skemmtilega
verk með glæsibrag. í þessu verki
byggir Lárus aðeins á lagferlinu
en í næsta verki, sem er „hreint"
rafverk og heitir „... og þá riðu
hetjur um héruð", vinnur hann
meira með blæbrigði og skiptingu
þeirra til og frá um tónsviðið.
Nýtt verk sem ber nafnið, „By the
skin of my teeth", er samið fyrir
hljóðgerfíl, sembal og segulband.
Þóra Stína Johansen lék á hljóð-
gerfilinn og sembalinn, eins og
um tveggja hljómborða orgel væri
að ræða en höfundurinn stjómaði
segulbandinu. Margt skemmtilegt
bar fyrir eyru í þessu verki og
tekst Lárusi oft að byggja upp
hljómmikinn og ábúðarfullan
hljómbálk. Það sem mætti gagn-
rýna er, að hljóðrænn samruni er
oft á tíðum of mikill, þannig að
á köflum rennur allt saman, sem
getur stundum verið áhrifamikið,
en er einhæft í gerð ef ekkert
mótvægi er í aðgreiningu hljóð-
Lárus H. Grímsson
anna. Síðasta verkið var „Eitt sinn
poppari, ávallt poppari" og í þessu
skemmtilega verki, er Þóra Stína
og Wim Hoogewerf fluttu mjög
vel, mátti heyra leikið með hljóð-
Guðni Franzson
fallshugmyndir og einstöku stef
er gægðust fram úr hljómmiklum
tónbálkinum. Lárus H. Grímsson
sækir fast á brattann af alvöru
og listrænum metnaði og ef
Þóra Stina Johansen
Wim Hoogewerf
marka má aðsóknina, telja margir
sig eiga erindi við tónlist hans,
sem mótuð er af nýjum viðhorfum
til tónmyndunar og sérstæðri sýn
hans yfír samfélagið í dag.
Tvíleikur á píanó
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Hjónin Ulf og Lefki Lindahl
léku á N’Art-hátíðinni fjórhent á
píanó verk eftir Dorcas Norre,
Erik Blomberg, Maurice Karkoff,
Rune Wahlberg, Emil Sjögren og
Edward Grieg. Ýmislegt kann að
valda því að fjórhent píanóspil
hefur staðið höllum fæti gagnvart
einleik á píanó, sérstaklega vegna
þess að mikið er til af slíkum út-
færslum sem unnar eru upp úr
hljómsveitarverkum og erfíðum
einleiksverkum fyrir tvo að fást
við, í stað eins í frumgerðinni.
Þó nokkuð mun vera til af sérsam-
inni tvíleikstónlist á eitt píanó.
Til eru svo samleiksverk þar sem
leika skal á tvö píanó og gegnir
þar nokkru öðru máli varðandi
tæknikröfur. Ulf og Lefki eru
ágætlega samæfð og flytja við-
fangsefni sín mjög skýriega. Ekki
getur efnisskráin talist mjög viða-
mikil og ræður þar ef til vill
nokkru að þau eru sérstaklega
valin úr safni norrænna höfunda.
Tónlist Norre er sæt en ákaflega
sviplaus og sömuleiðis verk Blom-
bergs. Austrænar myndir eftir
Karkoff er vel gerð tónlist og á
köflum glæsileg, þar sem heyra
mátti skarpari svipbrigði en í fyrri
verkunum. Tvö dansverk eftir
Wahlberg eru hálf syfjaðir slagar-
ar sem misst hafa alla áorkan,
jafnvel sem skrumskæling á dans-
lögum. Tvö síðustu verkin eru
eftir rómantísk tónskáld er lifðu
manndómsár sín á síðari hluta
nítjándu aldarinnar, Sjögren og
Grieg. Hátíðarpólonesan eftir Sjö-
gren er ekki sem verst en síðustu
verkin, sem voru útfærslur Griegs
sjálfs á lögum úr Pétri Gaut, eru
„náttúrulegar perlur", þar skera
sig úr snjallar tónhugmyndir er
halda sér út allt verkið. Tchaik-
ovsky sagði eitt sinn um tónlist
Hjónin Lefki og Ulf Lindahl.
Wagners, að hann hefði „kyrkt
laglínuna" og má með sanni segja
að svo sé háttað um vinnuað-
ferðir margra er eiga ekki annars
kost en að yrkja „dulið". Beet-
hoven tekst að nota mjög ein-
faldar tónhugmyndir og byggja
upp af þeim stórbrotinn tónbálk,
án þess að einfaldleiki hugmynd-
anna glatist. Þetta er að nokkru
talið skýra þá staðreynd hvers
vegna verk hans heilla jafnt lærða
sem ólærða. Tónhugmyndir
Griegs eru oft mjög snjallar í ein-
faldleika sínum og honum tekst
að halda tónferli þeirra hreinu,
en glatar þeim ekki í hönnun
verksins. Það má segja að sum
verkin á fyrri hluta efnisskrárinn-
ar hafí jafnvel ekki verið byggð
á neins konar tónhugmyndum,
heldur aðeins verið tónræn hönn-
un fyrir fjórhentan píanóleik.
Hjónin Ulf og Lefki Lindahl léku
aukalög og völdu sér þá viðfangs-
efni samin utan Norðurlanda og
mátti þar vel heyra að þau kunna
svo vel til verka að vel mætti una
sér við að hlýða á.
Að fortíð skal hyggja
Békmenntir
Erlendur Jónsson
Sagnir 96. bls.
7. árg. 1986.
Sagnir er rit sagnfræðinema við
háskólann og er efnið mestanpart
tekið saman af þeim, »oftast náms-
ritgerðir sem þeir hafa endurunnið
fyrir birtingu,« eins og segir í inn-
gangi. Mikið er borið í rit þetta og
sýnist fátt til sparað.
Fyrst eru þijár stuttar ritgerðir
um efni frá Sturlungaöld. Sturl-
unguáhugi hefur löngum verið
mikill á landi hér og fer ekki
dvínandi. Enda eru menn og at-
burðir, sem frá er sagt í Sturlungu,
kjörið rannsóknar- og íhugunarefni
því þar er sagt nákvæmlega frá
sumu en aðeins tæpt á öðru sem
okkur fysti þó ekki síður að vita.
Svo er t.d. um hertækni á 13. öld
sem Axel Kristinsson fjallar meðal
annars um í þættinum Hveijir tóku
þátt í hernaði Sturlungaaldar?
Tilgátur Axels eru athyglisverðar
en þyrftu að skoðast betur.
Kvennasaga fær líka sitt rúm í
riti þessu því næst fara þijár grein-
ar þess efnis, og þá fyrst og fremst
skyggnst til stöðu kvenna í sam-
félagi fyrri alda. Höfundarnir eru
konur. Þó kvennabarátta samtíðar-
innar marki ekki beint svipmót
greinanna leynir sér ekki að efnið
er skoðað út frá nútímasjónarmiði
með jafnrétti kynjanna að leiðar-
ljósi.
Baðstofan heitir þáttur eftir Elí-
as Bjömsson. Þar er drepið á sögu
baðstofunnar, mismunandi gerðir,
byggingarlag og fleira. Einnig ræð-
ir Elías um uppruna baðstofunnar
og kenningar þar að lútandi, og að
sjálfsögðu líka um orðið »baðstofa«.
Eða er ekki kynlegt að Islendingar
skyldu kalla aðalvistarveru sína
»baðstofu« einmitt á þeim öldum
þegar hreinlæti var í lágmarki og
síst tök á að baða sig? Hvemig
mátti slíkt verða? Af tilgátum þeim,
sem Elías minnist á, þykir mér
orkukreppukenningin sennilegust:
Við lok miðalda gerðist hér nefni-
lega allt í senn: Húsakynni minnka,
loftslag kólnar og eldivið þrýtur
vegna þess að skógar em þá víða
eyddir. Svo gerist það einn ískaldan
vetrardag að fólkið á bæ einum flyt-
ur sig inn í litlu gufubaðstofuna því
hana er hægast að hita upp. Atvik-
ið endurtekur sig nógu oft og víða
til að öðlast hefð í meðvitund þjóð-
arinnar.
Þegar svo gufubaðstofan hverfur
úr sögunni færist baðstofuheitið
ósjálfrátt yfir á aðalvistarvemna?
Erfitt mun að sanna getgátu þessa.
En hún er að minsta kosti ekki íjar-
stæðari en hvað annað.
Drepsóttir á 15. öld nefnist rit-
gerð eftir Kristínu Bjamadóttur.
Það er í sjálfu sér talsverð þolraun
fyrir sagnfræðinema að glíma við
15. aldar efni því margt er á huldu
um tímabil það. Eða hver var í raun
þessi svartidauði? Drepsótt eins og
þær sem geisað höfðu í Evrópu öld-
ina á undan? Eða skæð inflúenza?
Um það hafa fræðimenn síst verið
á einu máli. Kristín leitast við að
skera úr því og tekst það að mínu
mati vel. Hún kemst að þeirri niður-
stöðu að þrátt fyrir allt hafí svarti-
dauði ekki markað þau spor sem
ætla mætti í þjóðlíf Islendinga.
Kjarnorkuvopn á íslandi? er
fyrirsögn þáttar eftir Þorlák A.
Jónsson. »Er það hugsanlegt, þrátt
fyrir yfírlýsingar íslenskra stjóm-
valda, að á íslandi séu geymd
kjamorkuvopn? Tengist Island
kjamorkuherafla NATO að meira
eða minna leyti? Er atómstöð á
Miðnesheiði?« Þannig spyr höfund-
ur. En fátt verður um svör framar
því sem áður hefur verið sagt um
mál þetta. Geta hugleiðingar Þor-
láks því vart skoðast annað og
meira en framhald þeirra frétta-
skýringa sem fjölmiðlar fluttu um
efnið á sínum tíma.
Helgi Kristjánsson ritar þáttinn
Verkfallið 1955. Rekur hann fyrst
stjómmálalegan aðdraganda þess
en lýsir síðan þessu sex vikna verk-
falli sem mörgum varð síðar
minnisstætt. Að lokum var samið
um hækkað kaup og atvinnuleysis-
tryggingar. Á þessum tímum máttu
verkföll heita hér árviss viðburður,
oftast nokkuð löng. Góður vinnu-
friður ríkti um sama leyti annars
staðar á Norðurlöndum. Hver var
þá orsök hinna tíðu, löngu og harð-
vítugu vinnstöðvana hér? Var
undirrótin efnahagsleg? Eða mátti
ef til vill rekja þetta til pólitískrar
spennu kalda stríðsins innanlands
og utan? Eða vom íslendingar ekki
undir það búnir að stjóma sér sjálf-
ir? Verðugt væri að sagnfræðingar
reyndu að skyggna þetta allt og
skoða efnið í víðtæku samhengi.
Loks em skoðanaskipti þeirra
Helga Skúla Kjartanssonar og Ólafs
Ásgeirssonar um Jón Baldvinsson
og þá einkum eitt tiltekið atriði í
stefnu Jóns: að vilja efla byggð í
sveitum landsins þannig að verka-
menn af mölinni gætu í einhveijum
mæli snúið þangað á ný. Má af
þessu draga þá ályktun að Jón hafí
ef til vill verið íhaldssamur? Eða
vildi hann með þessu treysta til
frambúðar samstarf Alþýðuflokks
og Framsóknarflokks sem yrðu þar
með leiðandi afl í íslenskum stjóm-
málum líkt og sósíaldemókratar
urðu einir á Norðurlöndum? Víst
er þetta tilvalið ágreiningsefni þar
sem niðurstöðu er seint að vænta.
Ekki þarf lengi að fletta blöðum
frá því fyrir stríð til að komast að
raun um að framsóknarmönnum
var þá verr við fátt en »flóttann
úr sveitunum«. Líka er hárrétt eins
og fram kemur í þætti Ólafs að
smábændur töldu sig fremur eiga
samleið með efnaðri stéttarbræðr-
um en daglaunamönnum á mölinni.
Og meir en svo þvi landbúnaðar-
verkamenn (vinnumenn, vinnukon-
ur) fylgdu húsbændum sínum
dyggilega á pólitíska sviðinu. Fram-
sóknarmenn vissu mætavel af
reynslunni að hvert atkvæði, sem
fylgdi »flóttanum«, væri þeim þar
með endanlega glatað.
Var þá ekki rökrétt að álykta að
alþýðuflokksmaður í höfuðstaðnum
hugsaði að sínu leyti eins — að
hvert atkvæði, sem þaðan flyttist í
sveitina, væri þar með horfíð
flokknum?
Og í framhaldi af því hugsaði Jón
Baldvinsson ekki um veg og vanda
síns flokks; eða var hann bara fram-
sóknarmaður undir niðri? Svo
einfalt getur mál þetta varla hafa
verið í eðli sínu. Taka verður með
í dæmið að á þessum árum var lit-
ið svo á sveitimar yrðu enn um
langa framtíð burðarás þjóðfélags-
ins. Kaupstaðarbúar voru langflest-
ir gamlir sveitamenn og hugurinn
ennþá heima í sveitinni. Sú skoðun
náði líka langt. út fyrir raðir fram-
sóknarmanna að héldi höfuðstaður-
inn áfram að vaxa von úr viti
endaði það með almennri neyð þeg-
ar sveitimar gætu ekki lengur séð
þéttbýlinu fyrir matvælum. Afleið-
ingamar yrðu glatað sjálfstæði. Jón
Baldvinsson gat naumast séð fyrir
stríðsgróðann og nýsköpun
atvinnulífsins eftir stríð. Síst er
ætlunin að ganga á milli þeirra
Helga Skúla og Olafs, enda margt
að athuga í þessu sambandi, að
minnsta kosti mun fleira en hér
hefur verið drepið á. En ég giska
á að meiningamunur þeirra stafí
af því að þeir skoði efnið út frá
tvenns konar mismunandi sjónar-
homi.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður
Sagna er Sumarliði ísleifsson.
í Auglýsingar
f 22480
Afgreiðsla
83033