Morgunblaðið - 23.07.1986, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 1986
37
um hvötum yfirsterkari. Og gamli
Skúli varð að skipta um skoðun,
einbeitni sonar hans sýndi honum
ótvírætt hvert krókurinn beindist.
Þegar sonurinn innan við tvítugt
fær neitun föður síns um bát og
mannaforráð á vertíð undir Jökli,
segir þetta seinþroska ungmenni:
„Eg skal samt." Fær sér leigðan
bát og ræður sér háseta og leggur
af stað. Móti slíkri einbeitni treyst:
ist hinn gamli, htjúfi sæúlfur ekki
og lét svo vera. Það var upphaf
yngra Skúla, mannsins sem faðirinn
hafði ætlað það hlutverk að dunda
við bókband þegar bræður hans
sóttu fram til stórra átaka og jafn-
vel kepptu við föður sinn í hinu
mikla tafli. Þo ætla ég að enginn
sonanna hafí stigið honum fyllilega
í spor, og voru þeir þó úrvalsmenn
í breiðfirskri sjómennsku."
Þessi afi minn var, eins og feður
hans, mikill afkasta- og ákafamað-
ur til orðs og athafna, eins og svo
margir af þessari ætt, — bæði fýrr
og síðar, að því sagt er.
Þær eyjur, sem einna mest ber
á, eru Klakkeyjar eða Dímonar-
Myndin er tekin úr flugvél
og er horft i austur yfir
Helgafell og inn í Hvanuns-
fjörð. Fremst er Helgafells-
vatn og Helgafell. Þar sem
eyjamar eru þéttastar er
Brokey. Hægra megin er
Skógaströndin en handan
fjarðarins til vinstri er Fells-
ströndin.
sjó nema um lægstu fjörur eða alls
ekki. Aðeins sjást bylta sér á því
rauðbrún, þrekvaxin þarablöð sem
gefa til kynna það sem undir býr.
Grunn eru sketja hættulegust. Allir
sjómenn kannast við grunnbrot og
vita hve hættuleg þau geta verið.
Grunn getur verið allstórt að flatar-
máli.
„Skerið er hró“
Fjöldi sagna í og við Breiðafjörð
bera vitni um „viðskipti" manna og
skeija, ef svo má að orði komast.
Þjóðkunn er sagan um Staðarhóls-
Pál Jónsson, en Staðarhóll er í Saur-
bæ við Gilsfjörð.
Páll var eitt sinn á ferð um sjó
til Bjameyja að sækja föng sín á
nýju skipi, en sumir segja að hann
hafi komið undan jökli með skipið
hlaðið. Samhliða honum sigldi óvild-
armaður hans einn, sem ekki er
nafngreindur, og kom til kappsigl-
ingar með þeim. Sker var á vegi,
sem beita þurfti fyrir. Einn háseti
Páls varaði hann við, en Páli þótti
krókur að sneiða fyrir skerið og
kvað:
Ýtar sigla austur um sjó
öldujónum káta.
Skipið er nýtt, en skerið er hró,
og skal því undan láta.
Litlu síðar bar þá á skerið og
fórust þá nokkrir, einn eða fleiri.
Kom þar að hitt skipið og spurði
formaðurinn Pál:
„Viltu þiggja líf, Páll bóndi?"
Páll svaraði: „Gerðu hvort sem
þér þykir sóma betur."
Voru þeir þá teknir af skerinu,
en Páll settist aftur á bak á hnýfil,
sneri baki fram, hafði báða fætur
útbyrðis og sat svo til lands. Þegar
í land var komið gekk Páll að for-
manninum, laust hann kinnhesti og
gaf honum 20 hundruð í jörð með
þeim orðum, að hið fyrra væri fyrir
spuminguna, en jörðin fyrir björg-
unina.
Hér er önnur saga um sker.
Prestur nokkur varð lasinn á sjó
sem margan góðan manninn hefur
hent. Honum var boðið austurtrog
til að skíta í, en þótti sér með því
óvirðing gerð. Síðan spjó hann og
skeit í hempuna sína, kastaði henni
svo upp á sker við leiðina og kvaðst
gefa hana Ægi kóngi. Hún væri
hæfíleg gjöf til hans, þeim hefði
aldrei fallið vel. Síðan heitir skerið
Hempa.
Sagt var um Jón Eggertsson
bónda í Hergilsey (1784-1839), að
hann hafi átt erindi til Flateyjar og
hafði að hásetum tvo stráka, dálítið
pörótta, er hann hafði tekið í fóst-
ur. Þeir komu einhveiju sinni sem
oftar að skeri er Baula nefnist og
er á leiðinni milli Hergilseyjar og
Flateyjar.
Jón sagði strákunum, að hann
sæi selkóp liggja á skerinu. Bað þá
að fara úr bátnum og drepa hann.
Strákamir láta ekki segja sér það
tvisvar, því strákar hafa jafnan
gaman af því að stympast við seli,
en þegar þeir vom komnir upp á
skerið, ýtir karl bátnum frá og sigl-

ir til Flateyjar. Lauk hann þar
erindum sínum og hélt síðan heim
á leið.
Þegar hann kom að Baulu á
bakaleiðinni stóðu strákamir þar
hálfdauðir úr kulda og viti sínu íjær
af hræðslu því sjór var fallinn und-
ir þá. Jón tók þá vitanlega í bátinn
og bað þá að minnast þessarar hirt-
ingar og vera nú þæga og auðsveipa
eftirleiðis svo ekki þyrftu þeir fleiri
slíkar hirtingar að halda. Lofuðu
þeir góðu um það og efndu vel.
Af nokkrum merkiseyjum
Flatey á Breiðafirði tilheyrir
Austur-Barðastrandarsýslu og er
stærst eyja í firðinum. Þar var lög-
giltur verslunarstaður árið 1777 og
allt frá því á miðöldum var þar tals-
verð verslun. Helgafellsklaustur var
úti í Flatey áður en það var flutt
upp í Helgafellssveit. Enn heita
Klausturhólar í Flatey.
Margt merkismanna er frá Flat-
Fagurey. Þar dó Sturia Þórð-
arson. Litlu eyjamar vinstra
megin eru Enghólmi og Torf-
hólmi. Efsttil vinstri grillir í
Stykkishólm og Ljósufjöll.
ey. Þorvaldur Thoroddsen, fyrsti
jarðfræðingur íslendinga, fæddist
þar árið 1855. Systurnar Herdís
Andrésdóttir og Ólína Andrésdóttir
vom úr Flatey. Matthías Jochums-
son starfaði þar sem unglingur,
Gísli Konráðsson bjó þar svo nokkur
dæmi séu nefnd. Loks er þess að
geta að Brynjólfur Sveinsson biskup
fékk að gjöf í Flatey fomrit nokk-
urt, sem alla tíð hefur verið við
eyjuna kennt, Flateyjarbók.
Margt er að sjá í Flatey og hafa
ferðamenn þar iðulega viðdvöl í einn
eða tvo daga á ferð sinni yfír
Breiðaíjörð.
Fagurey tilheyrir Stykkishólms-
hreppi. Eyjan er lág en nokkuð stór.
Þar var búið fram á þessa öld. Þar
bjó hinn frægi sagnaritari Sturla
Þórðarson og lést þar, væntanlega
saddur lífdaga. Eftir Sturlu er Is-
lendingabók, mikið rit og fróðlegt
um samtímaatburði hér innanlands.
Ekki er úr vegi að geta þess, að
föðurætt þess, sem þetta ritar, er
úr Fagurey. Margt merkilegra
tengist þó Fagurey, en geta má
einnar smásögu. Jens Hermannsson
segir í bók sinni Breiðfirskir sjó-
menn frá Skúla Skúlasyni í Fagurey
og syni hans, sem einnig hét Skúli.
Sá fæddist 1874.
„Sagt var að hann hafi verið
seinþroska, og hafi foður hans ekki
litist hann líklegur til harðræða og
stórra átaka á sjónum. Kom hann
honum því til bóknáms til Þorvaldar
Sívertsen í Hrappsey. Skúli var list-
fengur að eðlisfari og sýndist því
fara vel á þessari ráðstöfun, en sjó-
mannseðlið mátti sín meira og þráin
til sjómennskunnar varð öllum öðr-
Horft yfir á Fellsströnd.
Hæstu eyjamar fyrir miðri
mynd eru Klakkeyjar. Hægra
megin við þær er Hrappsey
og fjær Purkey.
klakkar. Þeir eru keilulaga og um
71 m yfir sjávarmál. í Klakkeyjum
er sá vogur sagður vera sem Eirík-
ur rauði leyndi skipi sínu í meðan
hann bjó sig til Grænlandsferðar. í
Eiríkssögu segir að þá hafi verið
svo mikill skógur að limar tijánna
hafi slútt yfír skipið í vognum. Það
þykir nú heldur ótrúlegt.
Ein kunnasta eyjan á Breiðafirði
er án efa Hrappsey, sem talin var
hér áður fyrr til höfuðbóla landsins.
Þar stofnaði olafúr Olavius prent-
smiðju árið 1773 og var það fyrsta
prentsmiðjan í eigu annarra en kon-
ungs eða kirkju. Bóndinn í Hrapps-
ey, Bogi Benediktsson, lagði fé í
prentsmiðjuna, en hann var auðug-
ur mjög. Nefna má að í Hrappsey
var fyrsta fslenska tfmaritið prent-
að, en það var „Islandsk Maan-
edstidender". Árið 1794 var
prentsmiðja seld Landsuppfræð-
ingafélaginu og flutt suður í
Leirárgarða.
Fleiri eyjur á Breiðafirði skyldi
nefna hér því vart er sómasamlegt
að nefna svo fáar. Þessi grein er
þó fyrst og fremst ætluð til kynn-
ingar á því landslagi sem í Breiða-
firði er. Þess má hér geta að
ferðafélagið Útivist hefur hug á að
taka upp fleiri ferðir í Breiðafjarð-
areyjar, en þetta ferðafélag hefur
á undanfömum árum haft nokkrar
ferðir í Purkey á dagskrá sinni.
Höfundur starfar sem sjálf-
stæður blaðamaður og hefur
skrifað undanfarin tvö ár um
innlend ferðamál í Morgun-
blaðið. Hann var stofnandi og
fyrsti ritstjóri tímaritsins
Afanga.