Morgunblaðið - 07.08.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. ÁGÚST 1986
Leiðtogar Samstöðu tala
til pólsku þjóðarinnar
í erlendum fjölmiðlum
Pétur Pétursson ræðir við Andrezej
Koraszewski talsmann Samstöðu í Svíþjóð
Fyrri hluti
Mikilvægir þættir í starfi hinnar
óháðu jjólsku verkalýðshreyfingar,
þ.e. Samstöðu, fara fram utan Pól-
lands. Hér er sérstaklega átt við
upplýsingamiðlun og sambönd við
vinveitta stuðningsaðila. Um það
leyti sem Samstaða barðist fyrir og
fékk viðurkenningu pólskra stjóm-
valda voru settar á stofn skrifstofur
hreyfingarinnar víða á Vesturlönd-
um. Yfir þessum skrifstofum voru
yfírleitt menn úr röðum Samstöðu
en pólskir innflytjendur og þá ekki
síst pólitískir flóttamenn sem fýrir
voru í löndunum gegndu mikilvægu
hlutverki. Stuðningshópar sem inn-
flytjendumir mynduðu hver á sínum
stað veittu ómetanlega aðstoð. Þar
var fyrir hendi sérfræðiþekking á
ýmsum sviðum, málakunnátta og
sambönd sem vom nýtt til hins ýtr-
asta til að efla Samstöðu og koma
áreiðanlegum upplýsingum til
réttra aðila á réttum tíma. Skrif-
stofa Samstöðu í Svíþjóð var ein
sú þýðingarmesta og þangað leit-
uðu aðilar utan Svíþjóðar eftir
upplýsingum og annarri fyrir-
greiðslu. Bæði var það að Samstaða
fékk góða aðstöðu til að athafna
sig þar í landi og svo hitt að tengsl-
in milli landanna eru mikil frá fomu
fari og því tiltölulega auðvelt að
koma upplýsingum á milli.
„Komdu hingað
í draslið“
Einn af athafnasömustu skipu-
leggjendum stuðningshópanna í
Svíþjóð var Andrezej Koraszewski,
pólskur innflytjandi í Svíþjóð, sem
fékk hæli sem pólitískur flóttamað-
ur þar fyrir 15 árum. Hann er
félagsfræðingur að mennt og starf-
aði sem kennari við háskólann í
Varsjá áður en hann flúði land.
Hann var um skeið við félagsfræði-
deild háskólans í Lundi en nú hafa
ritstörf og blaðamennska tekið tíma
hans allan. Við vorum fyrir löngu
búnir að ákveða að hittast og spjalla
saman, en það hafði dregist af
ýmsum ástæðum. Þegar ég hringdi
loks til hans út af viðtalinu, sagðist
hann engan tíma hafa aflögu þar
sem hann væri að pakka saman
búslóð sinni og mundi flytja til Lon-
don eftir fjóra daga til að taka við
stöðu sem fréttamaður hjá BBC.
Þetta þótti mér afleitt og sagðist
einnig vera að flytja og skildi hann
mæta vel, við mundum sennilega
ekki sjást aftur og lesendur blaðsins
sem ég ynni fyrir misstu þá af því
að kynnast viðhorfum hans og út-
listun á ástandinu í Póllandi. Með
þessu snerti ég viðkvæma taug í
Pólveijanum sem sagði að bragði:
„Jæja, komdu þá hingað í draslið
til mín einhvemtíma á morgun."
Pólsk stjómmál og menning hef-
ur alltaf komið mér svipað fyrir
sjónir og ástandið á heimili Koras-
zewskis, allt á rúi og stúi, dýrgripir
og drasl hvað innan um annað.
Pólveijinn tók á móti mér með
breiðu brosi og var ekkert að af-
saka sig og vissi greinilega hvar
allir hlutir voru. Gegnum hrakning-
ar og stríð hefur pólska þjóðin á
undraverðan hátt varðveitt þjóðem-
istilfinningu sína og menningu og
samhengið í þessari blæbrigðaríku
sögu var algjörlega lifandi í þessum
manni sem bauð mér sæti í eld-
húsinu.
Ekki jafn sterk og áður
Við ræddum fyrst um ástandið í
Póllandi eftir að' herlög vom sett
1981 og Samstaða bönnuð eftir að
hafa fengið að starfa opinberlega í
stuttan tíma, sem var algert eins-
dæmi í þeim kommúnistaríkjum
sem lúta forræði Sovétríkjanna. Ég
spurði Koraszewski hvort Samstaða
gæti talist virk hreyfing í dag.
„Já, það er e.t.v. furðulegt eftir
það sem á undan er gengið, en hún
er enn nokkuð sterk hreyfíng og
heldur á sumum sviðum uppi skipu-
lagsbundnu starfí. í flestum stærri
verksmiðjum em t.d. virkar deildir
Samstöðu þótt þær séu ólöglegar.
Þar em félagsgjöld innheimt og
reynt er að aðstoða félaga sem
hafa orðið fyrir barðinu á stjóm-
völdum og fjölskyldum þeirra. Það
eiga sér stað samningaumræður
milli stjómar fyrirtækjanna og full-
trúa Samstöðu, enda vita allir af
þessu og reikna með því nauðugir
eða viljugir.
Báðir aðilar vita að Samstaða
getur haft visst vald. Oftast fer
þetta þannig fram að fyrirtækið
hefur á sínum vegum ákveðinn full-
trúa sem ekki hefur neina sérstaka
stöðu í fyrirtækinu aðra en að sjá
um hin óopinberu tengsl milli
stjómarinnar og Samstöðu. Að
sjálfsögðu er Samstaða ekki jafn
sterk og áður og vald hennar er
ekki eins raunvemlegt og áþreifan-
legt heldur er það eins og undir
niðri sem hótun. En enginn veit
með vissu hvemig staðan er á hveij-
um tíma og þess vegna er erfitt að
alhæfa nokkuð í þessu sambandi."
Ótti við hefndaraðgerðir
Það hafa borist fréttir af mót-
mælaaðgerðum sem forystu-
menn Samstöðu hafa boðað til
en virðast ekki hafa fengið mik-
inn hljómgrunn hjá almenningi.
Er þetta aðgerðaleysi einhver
mælikvarði á itök Samstöðu með-
al fólks almennt í Póllandi?
„Það er alveg rétt að þessar að-
gerðir hafa mistekist að mestu
leyti. Leiðtogar Samstöðu hafa van-
metið mátt ofbeldisins og þá
hræðslu sem hefur lamað fólkið.
Andrezej Koraszewski
FYRRIHLUTI
Venjulegu fólki finnst ekki borga
sig að taka þátt í mótmælaaðgerð-
um þegar það getur kostað það
atvinnuna, jafnvel fangelsisvist,
nema hvort tveggja sé, og ég skil
þetta vel. Fólk lítur á það sem dellu
að vera að fara í 15 mínútna verk-
fall við þessar aðstæður."
gæti hræðslan við innrás frá
Rússlandi átt þátt í þessari
tregðu fólks að fara út í mót-
mælaaðgerðir?
„Nei, það held ég ekki. Það er
eins og ég sagði ótti við nærtækari
og áþreifanlegri hefndaraðgerðir
jrfirvaldanna. Nú ér sektum beitt í
ríkara mæli en áður og það kemur
hart niður á heimilunum þegar
ástandið er eins og það er á efna-
hagssviðinu. Ég get nefnt þér eitt
dæmi. Við nýleg réttarhöld gegn
einum af meðlimum Samstöðu hóf
fjölskylda hans og vinir að biðja
fyrir honum í hljóði í réttarsalnum.
Þá voru öryggisverðir kallaðir til
og fólkið fjarlægt og málið tekið
fyrir fyrir einum af mörgum skyndi-
dómstólum sem teknir hafa verið í
gagnið, og allir voru dæmdir í milli
10 og 25 þúsund soltía sekt fyrir
að trufla gang hinnar svokölluðu
réttvísi."
Það virðist stundum eins og
pólsk stjórnvöld séu sjálfum sér
ósamkvæm í beitingu refsinga
og hefndaraðgerða. Áberandi
leiðtogar segja og gera hluti, að
því er virðist óáreittir, sem aðrir
eru margdæmdir fyrir.
„Hér er vart hægt að tala um
ósamkvæmni, a.m.k. ekki frá sjón-
arhóli yfírvaldanna sjálfra. Það er
ákveðin stjómlist í þessum sveigjan-
leika valdníðslunnar og það er
ekkert nýtt í Póllandi. Gagnvait
þeim, sem hafa sambönd erlendis,
sérstaklega við blaðamenn og aðra
sem hafa aðstöðu til að láta í sér
heyra á alþjóðavettvangi, eru
stjómvöld varkár. Það er annað
hvort gengið alveg frá þeim eða
þeir látnir afskiptalausir um stund-
ar sakir eða á meðan beðið er
átekta. Venjulegt fólk, sérstaklega
utan Varsjár, getur átt von á því
að verða fyrir ofbeldi og líkamsárás
af völdum óþekktra manna. Þessar
hefndaraðgerðir eiga sér stað utan
við hið opinbera réttarkerfí og þær
hafa aukist hin síðari ár og hafa
sáð ótta í hjörtu margra.
Sérstaða Walesa
Hver er hin raunverulega
staða Lech Walesa í dag?
Það er erfítt að segja. Hann er
að sjálfsögðu mikilvægt sameining-
artákn, en við þær aðstæður sem
nú ríkja held ég vart að hann geti
orðið raunverulegur leiðtogi eða
stjórnandi. En það er mikilvægt að
hann er það sem hann er og að
hann tjáir sig endrum og eins um
ákveðin mál. Þegar hann gefur við-
töl, t.d. í BBC, þá talar hann í raun
til allrar pólsku þjóðarinnar. Erlend-
ir fjölmiðlar eru tæki fyrir hann og
ýmsa aðra leiðtoga Samstöðu til að
ná sambandi við þjóðina. Ég þekki
til dæmis engan í Póllandi sem ekki
hlustar á erlendar útvarpsstöðvar.
Yfirvöldin þora ekki að gera út af
við Walesa og þess vegna getur
hann leyft sér meira en aðrir sem
ekki fara huldu höfði."
Pétur Pétursson starfar við há-
skólann í Lundi íSvíþjóð og er
fréttaritari Mbl. þar.
MÚRFELL
NOXYDE
Teygjanleg klæðning á
steinveggi og þök. Bítur sig
við undirlagið.
Myndar samskeytalausa
vatnsvörn sem harðnar
ekki og flagnar því aldrei
af. Vatnsfráhrindandi efni.
Níðsterk og ódýr klæðning.
Teygjanleg klæðning sem
bítur sig við málma, stál,
kopar, ál ofl. Ein öruggasta
og fullkomnasta ryðvörn
sem völ er á. Noxyde er
notað af stórfyrirtækjum
um allan heim.
NOXYDE Á ÞÖK
Öruggasta aðferðin til að
verja vandamálaþök.
Tökum vírabindingar
utanhúss
Sandblástur, háþrýsti-
þvottur, sprunguviðgerðir,
steypuviðgerðirog síla-
böðun utanhúss.
Látið fagmenn vinna verkin.
5 ára ábyrgð.
Greiðslukjör.
Gerum tilboð út um allt
land.
Traustir menn
K. M. ÓLAFSSON s/f
SÍMAR: 685347 - 79861 - 74230
BV
Rofmagns
oghand-
lyftarar
Liprirog
handhægir.
Lyftigeta:
500-2000 kíló.
Lyftihæð upp í
6 metra.
Mjóar aksturs-
leiðir.
Veitum fúslega
allarupplýsingar.
BlLDSHÖFDA 16 SlMI:672444
Áskriflarsii. nn er 83033
Svíþjóð:
Staðgreiðsla
skaðabóta
Stokkhólmur, AP.
Hreindýraeigendur í Norð-
ur-Svíþjóð hafa ákveðið að
krefjast þess að skaðabætur
vegna geislavirkni í hreindýr-
um þar, er stafar frá slysinu
í Chernobyl-kjarnorkuverinu í
Sovétríkjunum, verði stað-
greiddar.
Slátra þarf tugum þúsunda
dýra og kemur það sér mjög illa
fyrir Lappa er byggja afkomu
sína að verulegu leyti á hrein-
dýrarækt. Krefjast þeir þess að
ríkisstjórn Svíþjóðar greiði þeim
um 9.840 krónur ísl. fyrir hvert
dýr. Yfirvöld í Svíþjóð segja að
mun meiri geislavirkni hafi gætt
í tveimur héruðum í Norður-
Svíþjóð, Vesturbotni og Jamta-
landi, en annars staðar í landinu
og að á þessum svæðum þurfí
að slátra a.m.k. 35.000 dýrum.
Fróöleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!