Morgunblaðið - 16.08.1986, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 1986
25
Málverkið „Ævintýri“ (1986) eftir Einar Hákonarson.
Málverkið „Jónsmessunótt“ (Í986) eftir Gunnar Órn Gunn-
arsson.
Sumarsýning
Málverkið „Nótt með páfagaukum“ (1984) eftir
Helga Þorgils Friðjónsson.
Málverkið „Ráða sér“ (1986) eftir Kjartan Ólafsson.
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Þegar þetta er ritað stendur
hin árlega sumarsýning, sem
Norræna húsið stendur fyrir,
sem hæst.
Að þessu sinni hafa orðið
fyrir valinu fjórir listamenn er
standa framarlega i mótun
nýrra viðhorfa í íslenzkri
myndlist, en það eru þeir Einar
Hákonarson (f. 1945), Gunnar
Örn Gunnarsson (f. 1946), Helgi
Þorgils Fnðjónsson (f. 1953) og
Kjartan Ólafsson (f. 1955).
Að sjálfsögðu teljast þeir allir
af yngri kynslóð íslenzkra mynd-
listarmanna, en þó Iangt frá þeirri
yngstu, og hér má koma fram,
að á alþjóðlegum sýningum á list
ungra listamanna eru aldurstak-
mörkin yfirleitt 35 ár, en viðkom-
andi má þó vera nýorðinn 36 ára.
Að öðru leyti teljast myndlistar-
menn vera af yngri kynslóð fram
að fimmtugu, hvað þroskaferil
snertir, og eru kynntir þannig í
heimsborginni París og víðar.
Þetta skilst þannig, að mynd-
listarmenn eru yfírleitt í örum
þorska fram að fimmtugu, og
sumir mun lengur, þótt læknis-
fræðilega séð séu menn komnir á
fyrra stig miðs aldurs um fertugt.
Þegar litið er á stefnumörk
sýningarinnar og kynningu henn-
ar út á við fínnst mér eðlilegt að
taka hefði átt tvo sýnendur til
viðbótar á milli tvítugs og þrítugs
til að fengist hefði heillegri yfirsýn
og trúverðugri þverskurður. En
að öðru leyti eru allir fjórmenning-
amir vel að sómanum komnir.
Það virðist hafa verið mikið
fyrir þessari sýningu haft og
nokkru meira en fyrri Sumarsýn-
ingum í kjallarasölunum, sérstök
sýningamefnd var starfandi og
stóðu að henni tveir listsagn-
fræðingar, þeir Ólafur Kvaran og
Halldór Bjöm Runólfsson, ásamt
forstjóra Norræna hússins, Knut
Ödegárd, en uppsetningu sýning-
arinnar önnuðust þeir Ólafur
Kvaran og Sigurður Örlygsson
listmálari.
Sýningarskrá, sem jafnframt
er veggspjald, fylgir kynningu á
listamönnunum svo sem vera ber
ásamt formála Halldórs Bjöms
Runólfssonar, er hann nefnir
„Form — Frásögn — Tákn“.
Mér þykir misráðið að falla frá
upprunalegu formi sýningar-
skráa, sem kemur í veg fyrir að
seinna verði hægt að binda þær
saman í bók og hafa til útláns og
sýnis í húsinu.
Halldór Bjöm tekur sérstaklega
til meðferðar í skrifí sínu þá vam-
arstöðu, sem íslenzkir myndlistar-
menn hafa margir hveijir verið í
gagnvart hinum mikla bók-
menntaarfí þjóðarinnar. Vamar-
stöðu, sem var mjög eðlileg og
sprottin frá erlendum viðhorfum,
auk þess sem þeir voru að þreifa
fyrir sér í hreinu og sjálfstæðu
myndmáli, en ekki hinu frásagn-
arlega, þótt strangt til tekið sé
öll myndlist frásagnarleg á ein-
hvem hátt þótt ekki sé hún
bókmenntaleg, og orð eru einnig
myndræn og setningar geta
brugðið upp sjónrænni fegurð í
huga lesandans.
Andúð margra landskunnra
myndlistarmanna á bókmennta-
legu inntaki í myndlistarverkum
var mjög skiljanleg, einkum vegna
þess að þeir vildu forðast það sem
heitan eld, að hin bókmenntalega
frásögn yfírgnæfði og kaffærði
hið myndræna inntak. Þó er mér
ekki kunnugt um, að þeir hafí
nokkum tíma fordæmt vel upp
byggða mynd vegna frásagnar-
gildis hennar. Hér vom þeir einnig
að berjast gegn því almenna mati,
að frásagnargildið gæfí mynd
fyrst og fremst gildi burtséð frá
myndrænum eigindum.
Hið fyrsta, sem mér var kennt
í skóla, var einmitt, að það væri
snilldarleg uppbygging sígildra
listaverka í lit og formi, sem
gæfí þeim myndrænt gildi, en
ekki hið frásagnarlega inntak,
hvort sem hér átti í hlut landslag,
hópmynd með trúarlegu ívafi,
mynd af fyrirsætu eða jafnvel
áróðursmyndir.
Þannig er það meira en hæpið,
sem fram kemur í formála, að
íslenzkir myndlistarmenn hafí
keppst við að sveija af sér öll
tengsl við íslenzkan bókmennta-
arf, heldur voru þeir alfarið á
móti þeirri útbreiddu skoðun, að
hið bókmenntalega gæfí eitt og
sér myndum gildi, hvernig sem
útfærslunni væri háttað.
Ekki veit ég betur en þeir
myndskreyttu gjaman íslenzk
fomrit, væri til þeirra leitað, og
hér stóðu þeir báðum fótum á
jörðinni um útfærslu myndanna í
þeim stíl, er þeir höfðu tileinkað
sér í samræmi við viðhorf á 20.
öld. Rómantík og táknrænt innsæi
19. aldar komu þeim einfaldlega
ekkert við, né sá trúarlegi symból-
ismi, sem Einar Jónsson mynd-
höggvari flutti heim með sér og
gengið hafði sér að mestu til húð-
ar í Evrópu og var einungis
iðkaður af sérvitringum er lokuðu
að sér dyrunum að umheiminum
og hinu iðandi lífí úti fyrir...
Þegar hinir framsæknustu
íslenzku myndlistarmenn mynd-
lýstu fomsögumar vildu þeir
halda sig við hinn hráa veruleika,
blóð, tár, svita og norrænan bar-
dagahita, en ekki einhveija inn-
flutta hetjurómantík. Þeir lifðu á
tímum er ýmsir íslenzkir ráða-
menn uppljómuðust af hrifningu
á mannvirkjum svo sem Foro
Mussolini í Róm og hefðu gjaman
viljað eitthvað viðlíka á Þingvöll-
um og í íslenzkri list.
Einmitt vegna þess, að íslenzk-
ir myndlistarmenn héldu sig við
hinn hráa veruleika, var lítið leitað
til þeirra um myndlýsingar bóka,
hvað þá að þeir fengju tækifæri
til að móta eða mála voldugar
myndir í þeim anda fyrir opinbera
aðila. Það var af og frá, frekar
lögðu þeir á sig hvers konar illa
launaða erfíðsvinnu og jafnvel
sultu heilu hungri en að gangast
undir óþroskaðan, ómótaðan
smekk og ranghverft mat ráða-
manna um tilgang og gildi
myndlistar.
í myndlist eru bóka- og blaða-
skreytingar fullgild myndlist, ef
rétt er staðið að málum, og skal
hér vísað til liðinna alda og þess,
sem best hefur verið gert á því
sviði á öldinni. Hin svonefnda
andúð á bókmenntalegri frásögn
tengdist þannig undirmálslist, og
á henni höfðu íslénzkir myndlist-
armenn eðlilega litlar mætur.
Þeir hefðu trúlega meir en
gjaman tekið að sér að móta og
mála voldug myndverk í nýstíl,
hefði þess verið óskað sérstaklega
og verkefni Iegið fyrir. Fijálsar
hugmyndafantasíur af viðburðum
úr fomsögunum og íslenzkum
vettvangi í aldanna rás.
Hér skulum við líta burt frá
fámennum hópi listamanna, er
gerðust hér eins konar sendifull-
trúar erlendra skammtímavið-
horfa, en af þeim höfum við nóg
enn þann dag í dag. Þótt ég geti
verið sammála ýmsu í formálan-
um, sem útskýrir stefnumörk
sýningarinnar, þá get ég ekki sem
starfandi myndlistarmaður í ára-
tugi kyngt öllu og skil það hreint
ekki. Láta verður einnig á aðstæð-
umar í slíkri samantekt, en ekki
einungis yfirborðið. Með nýjum
tímum koma ný viðhorf, og það
er löngu kominn tími til að vinna
úr þvi, sem áunnist hefur í hrein-
um myndrænum vinnubrögðum,
og tengja þau föng frásagnarleg^
um viðhorfúm, að því hlaut að
koma fyrr eða sfðar.
íslenskum listamönnum er
þannig vafalaust hollt að flytja
sig yfir á alíslenzkan vettvang í
ljósi nýlistar og gera íslenzka list
forvitnilega og sérstæða, áhuga-
verða fyrir útlenda listamenn sem
slíka en ekki sem bergmál þeirra
eigin viðhorfa. Engin þörf er á
því að fylla söfn okkar af eftir-
myndum þess, sem erlend söfn
hafa að geyma. Af einstæðum
myndefnum eigum við feikinóg.
En að sjálfsögðu tekur þetta tíma.
Það er ákveðinn ferskleiki yfír
sýningu fjórmenninganna og vel
til fundið að kynna útlendingum
þessa hlið íslenzkrar myndlistar.
Hins vegar er ég ekki alveg
sáttur við þau stefnumörk að sýna
einungis nýleg verk, en öll verkin
að tveim undanskildum eru gerð
á þessu ári, sem er rétt liðlega
hálfnað.
Fram kemur að allir listamenn-
imir hafa gert markverðari verk
en hér eru til sýnis, og þannig
ber sýningin meira keim af venju-
legri sýningu á almennu galleríi
úti í bæ en hnitmiðaðri kynningar-
sýningu á þessum listamönnum
og því besta sem þeir hafa gert
í nýlist.
Einar Hákonarson kemst senni-
lega best frá þessari framkvæmd
með sínum fáguðu myndum enda
er stíll hans þegar fastmótaður. í
málverkum hans er þó ekki mikil
bein frásögn úr hlutveruleikanum,
öllu frekar tæpt á einu og öðra í
stíliseraðri fígúratívri mynd,
þannig að mest ber á hálfsögðum
sögum í táknrænum búningi. Hér
era og endurtekningar forma
fúlláberandi.
Gunnar Öm sýnir myndir, sem
verða að teljast á ystu brún villta
málverksins. Þær virðast umbúða-
laust og stefnulaust málaðar.
Teikningin í þeim er óvenju laus,
einhæf og kraftlítil frá hans hendi
auk þess sem fígúramar virka
sem deigformaðar eða úr gúmmíi.
Liturinn er öflugasti þáttur
mynda hans.
Sennilega hafa myndir Helga
Þorgils mesta frásagnargildið,
þær era heimspekilegar og hug-
rænar en litimir óvenju fölir,
fátæklegir og ósannfærandi. Þó
verða þær manni einna minnis-
stæðastar er út er gengið.
Kjartan Ólafsson sýnir ýmsar
kynjamyndir er beina huganum
sterklega til þýskrar nýbylgju,
fram kemur að hann er ágætur
hæfíleikamaður en ennþá ómótað-
ur persónuleiki í list sinni. Ekki
get ég sagt að þessi sýning hafi
orkað sérlega sterkt á mig, til
þess er hún of uppstillt og fagleg,
allt hreint og klárt og of fátt sem
hristir upp í áhorfandanum og
kemur honum á óvart.
Upphenging og fyrirkomulag
sýningarinnar í kjallarasölunum
er hið sómasamlegasta.