Morgunblaðið - 19.08.1986, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. ÁGÚST 1986
19
var líka deilt um afstæðiskenningu
Einsteins á sínum tíma. Og enn
þann dag í dag eru ýmsir hlutir
óleystir. Hins vegar má segja að
það sé einkennandi fyrir félagsvís-
indin að þar gerir maður ekki
tilraunir, eins og til dæmis við eðl-
is- og efnafræðirannsóknir, það
liggur í augum uppi.“
Eru félagsfræðingar
nauðsynlegir?
Spurningin kemur fræðimannin-
um pínulítið á óvart, svona í miðri
ræðu, en slær hann þó síður en svo
út af laginu.
„Já, ég get ekki sagt annað, seg-
ir hann og hlær sínum hógværa
hlátri. Það væri mjög erfítt fyrir
mig að segja annað. En ég veit að
það eru mjög skiptar skoðanir á því
hvort þeir séu nauðsynlegir. Áður
fyrr hefði mér sjálfum ekki dottið
í hug að fara í félagsfræðinám.
Meðan ég var enn heima á íslandi.
Sennilega vegna þess hve lítið ég
vissi um fagið og byggði það litla
sem ég vissi á fordómum. Félags-
fræði var ekki mikils metin grein
og ef til vill er hún það ekki enn.
Það er ósköp eðlilegt í landi sem
er að byggja upp iðnað og velferð
á ýmsan hátt, að þar sé ríkt í fólki
að það sem það tekur sér fyrir hend-
ur, hvort sem það er vísindastarf
eða eitthvað annað, eigi að gefa
eitthvað í aðra hönd. Þess vegna
eru ýmsir hlutir sem ekki eiga upp
á pallborðið. Sem dæmi viss sálar-
fræði og félagsfræði og meira að
segja læknavísindin eiga ekki upp
á pallborðið vegna þess að það er
of dýrt. Eitt af því sen læknis-
fræðin hefur reynt að stuðla að er
fyrirbyggjandi starf, h' að varðar
vinnuskilyrði, næringu ‘ig ýmislegt
annað. Þar á læknií ræðin mun
erfíðara uppdráttar hf .dur en þegar
um hefðbundndar lyfiækningar eða
skurðlækningar er að ræða. Það
er nokkuð augljós framtíðarhagur
að fyrirbyggjandi starfí en það þyk-
ir kosta of mikið.
Hvað varðar félagsfræðina, get
ég sagt þér að ég efast um að bóndi
úti á landi, sem hefur lifað í sátt
og samlyndi við sig og sitt án þess
endilega að vera einangraður, að
hann fínni eins greinilega fyrir þeim
breytingum sem hafa átt sér stað,
eins og það fólk sem neyðist til að
flytja úr dreifbýlinu og til
Reykjavíkur. Það fólk kemst oft í
ýmsan vanda og megni það ekki
að ráða fram úr honum af sjálfs-
dáðum álítur það gjarnan að
vandamálin séu persónuleg. Frá
félagsfræðilegu sjónarmiði er aftur
á móti um mjög almenn vandamál
að ræða, sem eru afleiðing breyt-
inganna.
Ég hugsa að fyrir svona hundrað
árum hefðu félagsfræðingar verið
alger óþarfi á íslandi. Af ýmsum
ástæðum. Fyrir það fyrsta var fé-
lagsfræðileg þekking ekki mjög
langt komin á félagslegum fyrir-
bærum sem augljós eru í dag.
Fyrirbærum sem hafa skapast
vegna breytinga. Annað er það að
ísland breytist í markaðsþjóðfélag
tiltölulega seint, jafnvel miðað við
hin Norðurlöndin. Það var ekki fyrr
en milli 1920 til 1930 að búsetu-
flutningar á íslandi voru orðnir
þess eðlis að það bjó fleira fólk í
þéttbýli en dreifbýli. Um aldamótin
bjuggu aðeins 15% þjóðarinnar á
Reykjavíkur- og Reykjanessvæðinu
ef miðað er við árið 1901. Þá búa
12,5% á Norðurlandi eystra, 13,6%
á Austurlandi og 17,0% á Suður-
landi. Á þessu var upphaflega byggt
þegar skipting milli landshluta var
ákveðin hvað varðar þingmenn. Á
þeim tíma sem 73% af íslensku þjóð-
inni bjuggu úti á landsbyggðinni
og 27% í minni og stærri bæjum.
Ef við kíkjum á tölur frá 1976, þá
búa aðeins 12% í dreifbýlinu en 88%
í þéttbýli. Síðan hefur þróunin hald-
ið áfram í sömu átt. Þannig að
skiptingin hvað varðar þingmenn
er eitt af fjölmörgum vandamáium
sem hafa skapast af búsetuþróun-
inni. Annað sem mikið er rætt og
ritað um eru skólamál, sem hafa
verið og eru enn mismunandi milli
dreifbýlis og þéttbýlis. Bilið milli
kynslóða verður allt annars eðlis
en áður, þar sem skólakerfíð miðast
að sjálfsögðu við kröfur þjóðfélags-
ins og þá fjölbreyttu verkaskiptingu
sem nú er orðin.
Fólksflutningur úr dreifbýli í
þéttbýli hefur gerst mismunandi ört
í ólíkum landshlutum. Hver byggð
á sína eigin þróun og ég álít það
verðugt verkefni að rannsaka þá
þróun. Það eru óteljandi breytingar
sem hafa átt sér stað og frá félags-
legu sjónarmiði hefur bakgrunnur-
inn vissulega mikla þýðingu. I þessu
tilviki bakgrunnur þess fólks sem
byggir höfuðborgarsvæðið.
Reykvíkingar eru vissulega af
bændafólki komnir, bara misjafn-
lega langt aftur í tímann. Eitt af
hlutverkum félagsfræðinga er að
hafa yfírsýn, kynna sér þessi mál,
skrifa um þau og kenna þannig
ákveðna vitneskju, sem annars
gleymdist og hyrfí.
Hefur manneskjan
breyst?
Án efa. Manneskjan sem lifír í
iðnaðar- og markaðssamfélagi hef-
ur til dæmis allt annað tímaskyn
en manneskja sem lifír í bændasam-
félagi. Skynjar tímann öðruvísi.
Hún hefur líka annað gildismat.
Sumir sagnfræðingar og félags-
fræðingar tala um að í allri þeirri
fjölbreytni, sem er ein afleiðing iðn-
væðingar, verði til það sem við nú
köllum einstakling. Sem slíkur var
hann ekki til í bændasamfélaginu.
Ekki nema sem hluti af heild sem
var skýrt afmörkuð. Hann var hluti
af fjölskyldunni, sem oft samanstóð
af þrem kynslóðum undir sama
þaki. Og fjölskyldan var hluti af
honum. Og ekki bara það, sveitin
þín var líka hluti af þér. Þú til-
heyrðir þessu umhverfí og það þér.
Þá voru engin mörk dregin milli
manneskjunnar og þess umhverfis
sem hún lifði í og var hluti af. í
bændasamfélaginu er þörfín fyrir
að skilgreina sjálfan sig, það að
vita hvað maður er, ekki eins sterk,
vegna þess að í því umhverfi er svo
margt sem segir þér hvað þú ert.
Þú þekkir þinn punkt í tilverunni
ef svo má segja. I því samfélagi
þekkja allir þau störf sem unnin
eru. Læra það sem böm hvers
vegna þú gerir þetta og hvers vegna
þú gerir hitt. í markaðs- og iðnaðar-
samfélagi nútímans er einstakling-
urinn vissulega hluti af fjölskyldu
í flestum tilvikum en yfírleitt sam-
anstendur fjölskyldan aðeins af
tveim kynslóðum, eða foreldrum og
börnum þeirra. Og fjölskyldubiind
og ættartengsl hafa reyndar löng-
um verið mjög sterk á íslandi. En
burtséð frá fjölskyldunni, þá byggir
nútímamanneskjan ekki sitt „ident-
itet" eða sína sjálfsmynd á neinu
afmörkuðu umhverfi sem hún er
hluti af. Þau mörk fyrirfínnast ekki
á malbikinu. Manneskjan verður
meira „abstrakt", upplifir sjálfa sig
miklu sterkar sem einstakling en
ekki sem hluta af umhverfí sínu.
Félagsfræðingar í Bandaríkjun-
um hafa skrifað um sérstaka
„karaktera" sem verða til í stór-
borgarsamfélagi. Fólk sem lifír ef
til vill meira í núinu en manneskjan
gerði áður, en þá oft á tíðum þann-
ig að persónan verður innhverf,
spáir lítið í framtíðina og á jafnvel
enga fyrirsjáanlega framtíð.
I bændasamfélagi er talað um
hringrás tímans, sem fólk upplifír
þá í samræmi við hringrás náttúr-
unnar. Störf fólks fylgja þessari
hringrás. Hlutir endurtaka sig ár
eftir ár og fólk þekkir þessa hring-
rás. í markaðssamfélagi aftur á
móti, þar sem verkaskipting er þró-
uð, þá er tæplega hægt að tala um
hringrás. I fyrsta lagi vinnur maður
ekki í tengslum við náttúruna á
sama hátt. Og endurtekningin er
oftast fólgin í endurtekningu af-
markaðs vinnudags, sem er minna
háður veðrum og vindum, til dæmis
ef þú vinnur við skrifstofustörf eða
framleiðslustörf af einhveiju tagi.
Tími borgarbúans líkist því meira
beinni línu og þá gerist í fyrsta lagi
það að framtíðin verður óljós og í
öðru lagi spilar fortíðin ekki eins
stórt hlutverk í lífi fólks.
Þetta ólíka tímaskyn fólks í þétt-
býli og dreifbýli er eitt af því sem
skapar að vissu leyti þá tvo héima
sem talað er um að Islendingar lifi í.
Vorum
að taka
upp nýjar
vörur
Jogging gallar barna allar stærðir
Margir litir. Verð 950.-
Háskólabolir. Verð 550.-
Gallabuxur stærðir 30-36. Verð 995.-
Kvenbuxur stærðir 25-32. Verð 1050.-
íþróttasokkar. Verð 69.-
Herrasokkar. Verð 97.-
Dömujakkar. Verð 1990.-
Lakaléreft. Breidd 240. Verð 222.-
Lakaléreft. Breidd 140. Verð 140.-
Sængurveraléreft. Breidd 140. Verð 155.
Stuttermaherraskyrtur. Verð 750.-
Herranáttföt. Verð 750.-
Pijónagarn 50 gr. Verð 45.-
Pijónagarn 100 gr. Verð 85.-
Stígvél. Verð 585.-
Greiðsiukortaþjónusta
Opið frá 10.00-18.00 .
Föstudaga 10.00-19.00
Laugardaga 10.00-14.00
Vöruloftið
SIGTÚNI 3, SÍMI 83075.
V/SA