Morgunblaðið - 19.08.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. ÁGÚST 1986
I
Rússland er heimsveldi
og hin löndin nýlendur
Rætt við Andrezej Koraszewski fulltrúa Samstöðu í Svíþjóð
Andrezej Koraszewski
Andrezej Koraszewski flýði
frá Póllandi til Svíþjóðar fyrir
15 árum. Hann er félagsfræðing-
ur að mennt og starfaði sem
kennari við háskólann í Varsjá
áður en hann flúði land. Hann
starfaði um skeið við félags-
fræðideild háskólans í Lundi en
sinnir nú ritstörfum og blaða-
mennsku.
Hér birtist síðari hluti viðtals,
sem Pétur Pétursson átti við
hann fyrir nokkru.
— Ég hef stundum velt því fyrir
mér hvemig á því stendur að Sam-
staða stekkur eins og alsköpuð úr
höfði hins kommúníska þurs, vel
skipulögð og án hugmyndafræði-
legra tengsla við alræði öreiganna.
Er það ekki með verkföllunum í
Gdansk árið 1970 sem Samstaða
verður raunverulega til?
„Það má ef til vill segja svo, en
þó verður hún ekki til á svipstundu.
Þetta verður að skoðast í sögulegu
samhengi. Fyrir fyrra heimsstríð
var það aðeins í þýska hluta Pól-
lands sem verkamenn voru í
skipulegum samtökum til að vinna
að hagsmunum sínum. Þar voru
þeir skipulagðir og meðvitaðir til
jaftis við þýska verkamenn. í rússn-
eska hluta Póllands var verkalýðs-
hreyfingin aftur á móti mjög veik
og þar réðu anarkistar lögum og
lofum ef svo mætti segja. í aust-
uríska hlutanum var vart hægt að
tala um verkalýðshreyfingu. Þetta
mynstur var enn við lýði árið 1956
þegar hin víðtæku verkföll urðu í
hinu sósíalíska Póllandi í borginni
Poznan, þ.e.a.s. þar sem bækistöðv-
ar hinnar gömlu og grónu verka-
lýðshreyfingar voru. En þegar þetta
er að gerast vex ný kynslóð verka-
manna upp sem hafði flutt úr
sveitunum. Hún var algjörlega án
tengsla við félög verkamanna og
verkalýðshreyfingu yfirleitt. Kerfið
gaf ekkert svigrúm til þess að hefð-
ir og reynsla verkalýðshreyfingar-
innar gengju í erfðir milli kynslóða.
Poznan var tengd gömlu verka-
lýðshreyfingunni en Gdansk þeirri
nýju. Walesa og félagar hans til-
heyra nýju hreyfingunni, þeir hafa
ekki vaxið upp í þeirri gömlu. Það
var litið niður á þessa menn í upp-
hafi, þeir voru álitnir ómenntaðir,
heimskir sveitastrákar og þeir höfð-
ust við á ömurlegum verkamanna-
hótelum. Það var sagt að þeir hefðu
engar hugsjónir og hugsuðu ein-
göngu um efnaleg gæði, peninga
og pylsur eins og við segjum í Pól-
landi. Fulltrúar verkamanna litu
niður á þá, embættismennimir og
allur almenningur. En það voru
þessir menn sem gerðu uppreisn
árið 1970 í Gdansk og þeir gerðu
hana á sama hátt og þrælarnir í
Rómarríkinu gamla. Þeir voru
óundirbúnir, óskipulagðir og ómeð-
vitaðir, höfðu enga stéttarvitund
og uppreisnin rann út í sandinn.
Menntamennimir kölluðu þessa
uppreisn „pylsustríðið" í háði og
sögðu þá best geymda í sveitasæl-
unni, en þessir sömu menntamenn
höfðu borið mikla virðingu fyrir
verkfallinu í Poznan 1956. Þá vom
það hinir svokölluðu „sönnu" verka-
menn sem áttu í hlut. Það var fyrst
um 1976 að hinir róttæku mennta-
menn vöknuðu til vitundar um að
gamla verkalýðshreyfingin og hefð-
ir hennar vom ekki lengur til og
nýr verkalýður hafði orðið til í
landinu sem þeir urðu að ná til og
kynnast með einhveiju móti. Það
er þá sem KOR verður til og upp
úr þessu þróast Samstaða. Nýja
verkalýðsstéttin gat ekki byggt á
hefð sem henni var framandi og
verkfallið árið 1970 verður einskon-
ar tákn sem hún miðar upphaf sitt
við og hefur þess vegna mikilvægt
gildi. Ef þú talar við pólskan verka-
mann núna þá segir hann: „Mín
verkalýðshreyfing hófst árið 1970.“
— Hvaða augum lítur þessi nýja
verkalýðsstétt á marxismann?
„Frá því 1970 em orðin „sosíal-
ismi“ og „marxismi" nánast
skammaryrði meðal pólskra verka-
manna og ég held að meirihluti
pólsku þjóðarinnar sjái ekkert já-
kvætt í þessum stefnum. En ég og
félagar mínir, við sem uxum upp
og náðum þroska kringum 1956—
60, leituðum að betri leið til sósíal-
ismans, hinum „rétta“ sósíalisma,
sósíalisma sem átti að vera and-
stæða kommúnismans. En í augum
yngri kynslóðarinnar er vart nokk-
uð til sem er ömurlegra og vonlaus-
ara en sósíalismi, hvernig sem hann
er skilgreindur. Hún sér ekkert
gott við kerfið og hugmyndafræð-
ina, hvorki austrænan kommún-
isma eða vestrænan sósíaldemó-
kratisma. Þetta á bæði við um
verkafólk og menntamenn. Félags-
fræðileg könnun á viðhorfum
námsmanna við háskólann í Varsjá
styður þetta. Árið 1976 voru þeir
spurðir um hvaða þjóð Pólland
gæti helst tekið sér til fyrirmyndar.
Þá var Júgóslavía í fyrsta sæti og
Svíþjóð í öðru. Fyrir tveimur árum
var svo gerð svipuð könnun en þá
kom í ljós að stúdentamir voru svo
ruglaðir í ríminu að þeir gátu ekki
nefnt neitt land öðru fremur. Flest-
ir sögðu að við yrðum að finna
okkar eigin leið. Þetta er skýrt
dæmi um ástandið í Póllandi þessar
mundir. Það er ekkert módel til
fyrir okkur, engin hefðbundin leið
er lengur til, sem við getum örugg-
ir fetað okkur eftir. Við verðum að
skapa eitthvað nýtt frá grunni."
— Er þetta ekki í raun og veru
það sama og segja að allt sitji fast,
hafi hlaupið í baklás og að ástandið
sé vonlaust?
„Nei, það held ég ekki. Vitundin
um það, að aðstæður okkar eru ein-
stakar, er í sjalfu sér jákvæð og
uppbyggjandi. Við verðum að vega
og meta það sem frá öðrum kem-
ur, en byggja á okkar eigin forsend-
um.“
— Heldurðu þá að það verði að
bijóta niður gamla kerfið eins og
það leggur sig, til þess að byggja
það þjóðfélag sem þig og félaga
þína dreymir um?
Vorum að taka heim þýsk
LEÐURSÓFASETT
IHAUM
GÆÐAFLOKKI
Aðeins eitt sett af hverri gerð!
Auk þess úrval af glæsilegum sófasettum og húsgögnum,
svo sem mjög vönduð og falleg gler- og marmaraborð framleidd af
listamönnum sem leggja feril sinn að veði.
Komið og skoðið
boRG/nmúseöGn
Hreyfilshúsinu á horni Grensáavegar og Miklubrautar.
Sími: 686070.
„Er af hinu
góða ef
borðað er
meira smjöru
Segfir Óskar H. Gunnars-
son forstjóri
„ÉG HELD að það sé bara af hinu
góða ef menn borða meira smjör
til sveita og venjast aftur á að
borða smjör,“ sagði Óskar H.
Gunnarsson, forstjóri Osta- og
smjörsölunnar, er hann var spurð-
ur að því hvort heimaframleiðsla
á smjöri úr umframmjólk skerti
ekki sölumöguleika fyrirtækisins.
Óskar sagðist ekki telja að þetta
væri gert á svo mörgum bæjum,
enda talsvert verk. Hann taldi að
bögglasmjörið væri ekki verslunar-
vara, enda afar mismunandi að
gæðum. Helst taldi hann að það
væri gefið ættingjum og bjóst við
að það væri nánast eingöngu eldra
fólkið, sem hefði vanist böggla-
smjöri, sem sækti í það. Bændur
hafa getað lagt bögglasmjör inn í
Osta- og smjörsöluna en Óskar sagð-
ist ekki hafa orðið var við aukningu
á því núna.
Nesjahreppur:
Gerir úttekt
á orkunýtingu
SVEITARSTJÓRNIN í Nesja-
hreppi hefur beðið fyrirtækið Raf
á Akureyri um að gera úttekt á
orkunotkun f hreppnum. Starfs-
maður Raf og fulltrúi orkusparn-
aðarnefndar heimsækja nú bæi i
sveitinni. Úttektin er bændum að
kostnaðarlausu og greidd af sveit-
arfélaginu með styrk iðnaðarráðu-
neytisins.
Hallgrímur Guðmundsson sveitar-
stjóri sagði að þegar úttekt væri lokið
myndi Raf gera bændum tilboð í lag-
færingar og tæki til orkuspamaðar.
Bændur eru hæstánægðir með þetta
átak. Tekur yfirgnæfandi meirihluti
þeirra þátt í því.