Morgunblaðið - 26.08.1986, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. AGUST 1986
Ákæra — áskorun
Vitið þið hvað þið gerðuð Grænfriðungar?
eftir Játvarð Jökul
Júlíusson
Ég ákæri ykkur grænfriðunga
fyrir afdrifarík afglöp, þegar þið
slettuð ykkur fram í selveiðar.
Vopnin hafa snúist í höndum ykk-
ar. „Góðverk" ykkar hafa snúist
upp í illvirki, baeði gagnvart lífsaf-
komu fjölda fólks og einnig og ekki
síður gagnvart tilveru selanna. Því
fyrr sem þið sjáið villu ykkar vegar
og því fyrr og rækilegar sem þið
snúið við blaðinu, því betra. Þetta
skal nú rökstutt að því er ísland
varðar.
Náttúran í jafnvægi
Það er nú einu sinni Iögmál
iífkeðjunnar, að ein tegund lífvera
lifír á annarrí, veiðir hana sér til
matar og annarra nytja. Mennimir
eru stórtækastir og hættulegastir,
af því þeir em allas staðar á landi
og á sjö og hafa brynjað sig gegn
öllu sem fækkar þeim. En sumir
gæta hófs.
Sambúð íslendinga og sela við
ísland hefír í flestum aðalatriðum
stuðlað að jafnvægi um margar ald-
ir. Selimir em veiðidýr, lifa villtir
og sjálfala. Þrátt fyrir það hafa
bændur við sjávarsíðuna, selabænd-
ur kynslóð fram af kynslóð, litið á
þá sem nokkurs konar bústofn sinn.
Bændumir veiða einungis kópana,
ekki fullorðnu selina. Það er ára-
tuga og alda reynsla, að víðast
hvar er veiðum í hóf stillt og þess
gætt að stofninn haldist í horfí til
að missa ekki hlunnindin af veiðun-
um. Bæði útselur og landselur em
átthagabundir. Þeir vitja uppeldis-
stöðvanna þegar þeir fæða af sér
afkvæmin. Em þannig tengdir
landinu. Em fósturböm þess undir
forsjón bændanna.
Um útselina
Útselsurtumar kæpa á haustin.
Þær varðveita kópana, „bólselina",
fyrir ofan stórstraumsflæðarmál
fyrstu vikumar. Þeir vaxa ótrúlega
hratt. Verða eins og spikhnettir.
Fara svo úr hámm og verða þá til-
búnir og tilneyddir að fara í sjóinn
og bjarga sér sjálfír. Hægt er að
ganga að kópunum á þurru landi á
eyjum og háum skeijum. Selabænd-
umir drepa aldrei alla kópa alls
staðar. Vitandi vits skilja þeir ævin-
lega einhveija eftir, helst þá elstu
eða yngstu, til að halda stofninum
við.
Um landselina
Landselsurtumar kæpa á vorin á
skerjum og töngum við strendur,
eyjar og árósa. Þar heita sellátur
og em friðuð með lagaboði. Þau
em í landareignum einstakra bú-
jarða, metin til verðs og eignar.
Selabændumir láta sér annt um
þessi dýrmætu hlunnindi, náttúm-
auðlind sem litlu þarf til að kosta.
Kjötið af kópunum er úrvalsmatur.
Vorkópaskinnin vom í miklu hærra
verði en skinn af haustkópum.
Margir telja þau einhveija fegurstu
og eftirsóttustu grávöm sem kemur
á markað. Vorkópamir em veiddir
í net rétt fyrir og eftir að urtumar
venja þá af spena. Netin em 14-22-
26 metra löng þau allra lengstu.
Þau em lögðu um fjöm. Em fest
við land, en liggja út í sjóinn undan
vindi þar sem líklegast er að kóp-
amir syndi fram með. Sjávarmegin
er þungur steinn bundinn í taug
út frá botni djúpendans á netinu.
Það dregst því lítið saman og helst
við botninn. Þegar flæðir, kafna
kópamir í netunum, hafí þeir ekki
fundist áður. Sætur er sjódauðinn,
segir máltækið. Vanalega er vitjað
á annarri hverri fjöm þessar 2-3
vikur sem netin liggja. Raunar
liggja net aðeins V3-V2 þess tíma á
hverjum stað, því margir selabænd-
ur leggja aðeins í þriðja part eða
helming lagnanna f einu og færa
netin stað úr stað. Kópamir eiga
því æma möguleika á að sleppa lif-
andi. Þeir em friðhelgir eftir að
seinasta netið er dregið úr sjó ár-
lega. Sögur af atvikum gefa hvað
besta innsýn í sambúð selanna og
þeirra manna, sem líta á þá sem
bústofn og réttháan aðila í ríki
náttúmnnar.
Fyrsta dæmisaga.
Þegar urtumar festast í netum,
þá skera bændumir heldur ný net
utan af þeim en verða þeim að
meini. Þetta vissu 10 og 12 ára
bræðumir, sem fundu urtu er hafði
dregið net upp á þurrt land. Urtan
var grimmdarleg í fyrstu og næsta
óárennileg. Þeir sáu ekki ráð til að
greiða hana úr. Hníf höfðu þeir
ekki til að skera netið. Annar fann
langa spýtu og þvingaði hausinn á
urtunni til hliðar svo hún biti ekki,
á meðan hinn hjó netið í sundur á
steini með öðmm steini egghvöss-
um. Hegðan urtunnar breyttist
meira en orð fá lýst, þegar hún
skynjaði að mennimir vom að frelsa
hana.
Önnur dæmisaga.
Eitt haust var ég daglangt á einni
kunnustu selveiðijörð á Ströndum,
Broddanesi. Þar er þríbýli. Öll bæj-
arhúsin standa rétt á sjávarbakkan-
um. Örstutt frá landi em sker. Þar
Iágu margir vorkópar alsælir í
haustblíðunni. Unglingarnir á bæj-
unum vom að vinna útivið. Þeir
höfðu hjá sér glymjandi útvarps-
tækin, stillt á dans- og dægurlög.
En í nokkurra tuga metra fjarlægð
veltu vorkópamir sér á skerjunum
og hlustuðu dáleiddir á tónaflóðið.
Þetta vom þeir sem synt höfðu
framhjá netunum um vorið og urðu
nú til að auka stofninn og end-
umýja. Sjálfur horfði ég dolfallinn
á þetta einstæða dæmi um samstill-
ingu tæknivædds mannlífs og villtr-
ar náttúm.
Þriðja dæmisaga.
í Hindisvík á Vatnsnesi við Hún-
aflóa em ein af mörgum sellátmm
landsins. Presturinn þar friðaði sel-
inn. Fyrirbauð áratugum saman að
veiða þar svo mikið sem einn kóp.
Sel fjölgaði meira en nokkur vissi.
Presturinn varð landsfrægur fyrir.
í apríl 1965 fylltist Húnaflói af
hafís. Þá má ætla að Hindisvíkur-
söfnuðinum til sjávarins hafí þótt
þrengjast fyrir dymm. íslenski
landselurinn er ekki neinn íshafssel-
ur eins og blöðmselurinn eða
vöðuselurinn, sem kæpa á hafísn-
um. Nú víkur sögunni til Breiða-
Qarðar. Þangað kemst ísinn úr
Norðuríshafínu ekki. Þar vildi svo
til þetta eða þamæsta hafísvor, að
tveir nágrannar, gamalreyndir sela-
Játvarður Jökull Júlíusson
„Sambúð íslendinga og
sela við ísland hefir í
flestum aðalatriðum
stuðlað að jafnvægi um
margar aldir. Selirnir
eru veiðidýr, lifa villtir
o g sjálfala. Þrátt fyrir
það hafa bændur við
sjávarsíðuna, sela-
bændur kynslóð fram
af kynslóð, litið á þá
sem nokkurn konar bú-
stofn sinn. Bændumir
veiða einungis kópana,
ekki fullorðnu selina.“
bændur í eyjunum, urðu meira en
lítið undrandi. þar var allt í einu
orðið kvikt af ókunnugum sel í
sundum og vogum. Þessir nýju sel-
ir vom styggari í fyrstu og höguð
sér ólíkt gömlu hagvönu heima-
hjörðinni. Og ekki nóg með það.
Þegar kópar nýkomnu selanna fóru
að veiðast, kom í ljós nýtt litar-
mynstur á skinnunum og ólíkt hinu
sem fyrir var. Veiðin óx í einu vet-
fangi um 60-70 kópa samanlagt
árlega á þessum tveimur selajörðum
og hélst síðan í því horfí. Af hverju
stöfuðu þessir „þjóðflutningar"?
Var það ekki af því að orðið var
of þröngt um selina í Hindisvík?
Tóku tvö hundmð eða fleiri sig
upp, héldu hópinn og fluttu milli
landsfjórðunga?
Þessi getgáta verður hvorki
sönnuð eða afsönnuð. Hitt er víst.
Þessir gömlu og grandvöm sela-
bændur tóku rétt eftir og sögðu
satt. Þeir sögðu mér frá reynslu
sinni hvor í sínu lagi og bar saman
í einu og öllu. í mínum augum sann-
ar þetta dæmi gamalt og gott
orðtak, byggt á reynslu kynslóð-
anna: Þangað sækir veiðin sem hún
er vanin.
Svo komust þið í spilið
Nú má fara fljótt yfír ljóta og
þekkta sögu. Þið grænfriðungar,
þessir sjálfskipuðu selavinir, fómð
að ofsækja kanadíska (og norska)
selveiðimenn. Og ekki bara þá, held-
ur alla sem bjuggu til, keyptu og
notuðu föt úr kópaskinnum. Þið
lögðuð undir ykkur heimspressuna,
heimsfjölmiðlunina, með öllum
hennar áhrifamætti. Þetta gekk svo
langt, að hrækt var á konur á göt-
um úti, sem sáust í selskinnskápum.
Vitanlega var þetta versta tegund
af atvinnurógi. Ofsóknir ykkar
komu ekki aðeins niður á þeim sem
fara á skipum til veiða í hafísnum.
Um leið var eyðilögð lífsafkoma
fjölda Grænlendinga í heilum
byggðum, þar sem fmmstæðar sel-
veiðar em næstum eina atvinnan.
Um leið var kippt fótum undan
Qölda selabænda á íslandi, sem
stuðst hafa við selveiðar sem vem-
Iegan þátt í afkomu sinni. í báðum
þessum löndum hefur fólk neyðst
til að flýja fomar byggðir áa sinna
fyrir þá sök, að þið eyðilögðuð
skinnamarkaðinn. Allt það tjón, öll
þau sárindi og hörmungar, em fyr-
ir ykkar tilverknað og em á ykkar
ábyrgð. Ég særi ykkur grænfrið-
unga til ábyrgðar gagnvart sak-
lausu og vamarlausu fólki.
Og þá varð fjandinn
laus
Máltækið segir: „í upphafí skyldi
endirinn skoða." Annað máltæki
segir: „Það kemur fram í seinna
verkinu sem gert er í því fyrra."
Þið gripuð inn í líf og störf náttúru-
bama á Grænlandi og á íslandi,
fólks sem lifði í sátt við náttum
landsins, hélt henni í jafnvægi eins
og gert höfðu forfeður þess á um-
Iiðnum öldum og óhrekjandi dæmi
sönnuðu. Þið sögðust vera að bjarga
lífi selsins, göfugrar skepnu með
mannsaugu.
Víst em selir bæði vitrir og fag-
ureygir. Það vitum við íslenskir
selabændur ennþá betur en þið. Já.
Þið björguðuð nokkmm árgöngum
af kópum svona mikið til. Það dró
afar mikið úr kópaveiði eftir að
búið var með rógi og illmælum að
eyðileggja markað fyrir kópaskinn.
Sel fjölgaði við ísland, einkum út-
selnum. Ekki leið á löngu uns
yfírmenn hraðfrystihúsanna sögðu
að hringormum í físki fjölgaði úr
hófí fram. Það væri allt því að
kenna hvað selum, hýslum hring-
orma, íjölgaði við landið. Heimtuðu
hástöfum að selunum yrði fækkað,
helst útrýmt, til að létta af þeim
kostnaði við að tína ormi úr físki.
„Drepum selinn strax,“ áður en
náttúmverndarmenn vita af, ein-
mitt á meðan þeir em uppteknir
af að vemda hvali! Svo sagði í for-
ystugrein í blaði sjávarútvegsráð-
herrans sem nú er. Útvegsmenn og
fískverkendur segja líka að selimir
éti árlega físk sem svarar ársafla
margra togara. Því skuli drepa þá.
Árið 1978 eða 1979 skipaði fyrri
sjávarútvegsráðherra nefnd nokk-
urra yfírmanna í fískiðnaði. Hún
heitir hringormanefnd. Hún hefur
tekið sér ótakmarkað vald. Hún
hefur veitt fé í milljónatali árlega
úr rekstrarsjóðum fískiðnaðarins og
lagt til höfuðs selum við íslands-
strendur. Hún virðir hvorki alda-
grónar hefðir og hagsmuni
selabænda, né landslög um friðun
sellátra og tiltekinna svæða. Hagar
sér að því leyti eins og mafía, að
láta eins og lög séu ekki til. Útkom-
an er alveg eftir því. Dauðasveitir
hennar hafa drepið í hrönnum seli
á öllum aldri en flæmt aðra á flótta.
Sumir bændur, sem veiða kópa til
matar af gömlum vana, fá nú ekki
nema 'h þeirrar veiði sem var. Það
mun sums staðar taka tugi ára að
koma stofninum í samt lag, ef þess
er þá nokkur von. Útselurinn er þó
enn berskjaldaðri fyrir dauðasveit-
um hringormamafíunnar. Lifnaðar-
hættir hans valda því, „bólselimir"
sem áður er lýst. Kópurtumar halda
sig í sjónum hið næsta bólunum,
þar sem afkvæmi þeirra liggja og
þær skríða upp til að gefa þeim að
sjúga. Dauðasveitir hringorma-
nefndar ganga þar að þeim vísum.
Skjóta þær. Drepa síðan kópana og
hakka allt með húð og hári til að
fóðra loðdýr. Þau loðdýr fæðast,
lifa og deyja læst inn í búmm ætt-
lið fram af ættlið. Loðskinnaflíkur
af þeim lífstíðarföngum koma í stað
skinna af veiðidýrum í víðemum
frjálsrar náttúm, kópunum. Þið
grænfriðungar eigið upptökin að
þessari ógeðslegu atburðarás, en
skilgetið afsprengi ykkar, hring-
ormamafían á íslandi, borgar út
verðlaunin, blóðpeninga sem hún
leggur til höfuðs selamæðrum við
Ísland og sérhverju bami þeirra.
Þetta verðið þið að
horfast í augu við
Þetta er ykkar verk. Afleiðing
vanhugsaðrar afskiptasemi ykk-
ar. Þetta hafið þið kallað yfir
selabændurna og yfir selina sem
Mikill flugáhugi
í Yestur-Barða-
strandarsýslu
MIKILL flugáhugi hefur gripið um sig í Vestur-Barðastrandarsýslu.
Flugklúbburinn Byr sem var stofnaður í vetur keypti kennsluvél í
vor og hefur hún vart haft undan, þar sem 25 nemendur eru að
læra að fljúga.
Hafsteinn Pálsson flugkennari
hefur mest kennt 10 tíma á einum
degi og í júlí kenndi hann í 140
klukkustundir. Hafsteinn er nýút-
skrifaður flugkennari og er hann
yngri en flestir nemendur hans, sem
era á aldrinum 20 til 58 ára. Hann
sagði að kennslan hefði verið mjög
skemmtileg þótt aðstæður væm
erfiðar. Hann hefur kennt frá þrem-
ur flugvöllum, á Patreksfírði,
Tálknafírði og Bíldudal. Flugvélin
er geymd í skýli í Tálknafírði, en
þar er völlurinn slæmur að sögn
Hafsteins, alltof grófur. Aftur á
móti sagði hann að þetta væri ein-
staklega fallegt svæði að fljúga yfir.
Nokkrir nemendur munu vænt-
anlega ljúka einflugsprófi í haust,
en til þess þurfa þau að fara suður
og æfa sig í „umferðinni" við
Reykjavík. Sagði Hafsteinn að hóp-
urinn væri eiginlega of stór, 15
nemendur væri viðráðanlegt. Haf-
steinn keypti kennsluvélina sem er
af gerðinni Cessna 152 Aerobat, í
Bandaríkjunum í vor. Hún er í eigu
hlutafélags sem 25 af 35 meðlimum
flugklúbbsins eiga. Kostar hún
MArtline bæl 2000M
Artllne Bali 2000M Kúlutússpennl
með stáloddl sem þollrálaglð.
Endlngargóður hversdagspennl
sem á engan slnn Ifka. Hægt
að velja um 4 lltl. Fæstíflestum
bóka- og rltfangaverslunum.