Morgunblaðið - 18.10.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1986
Skattkerfisbreyting1 Banda-
ríkjamanna og tekjuöfl-
unarkerfi íslenska ríkisins
eftir Sigurð B.
Stefánsson
Grein sú, sem hér fer á eftir birt-
ist i síðasta tölublaði Vísbending’-
ar, vikurits um erlend viðskipti
og efnahagsmál, sem gefið er
út af Kaupþingi hf. Morgun-
blaðið hefur fengið leyfi höfund-
ar til þess að birta grein þessa
og fer hún hér á eftir:
Einfalt, skilvirkt og
skiljanlegt skattkerfi
Skattkerfisbreytingar Banda-
ríkjamanna, sem eru hinar róttæk-
ustu í fjóra til fimm áratugi, hafa
orðið til þess að skattlagning og
umsvif hins opinbera eru nú efst á
baugi víða í Evrópulöndum. Bretar,
Vestur- Þjóðvetjar og Frakkar, auk
fjölmargra annarra þjóða, hafa ver-
ið að vinna að breytingum á skatt-
kerfínu í ríkjum sínum. Þorsteinn
Pálsson, fjármálaráðherra, hefur
lýst yfir að endurskipulagning á
tekjuöflunarkerfi ríkissjóðs hér á
landi standi yfír, en meðal þeirra
breytinga sem nefndar hafa verið
eru álagning virðisaukaskatts í stað
söluskatts og hugsanleg samtíma-
greiðsla á tekjuskatti einstaklinga.
Vegna þess hve breytingamar á
skattkerfi Bandaríkjamanna eru
viðamiklar hafa þær orðið til þess
að koma af stað umræðu um skatta-
mál á alþjóðlegum vettvangi sem
ristir mun dýpra en oft áður. Banda-
ríkjamenn hafa sjálfir bent á að
mikil lækkun jaðarskatta í Banda-
ríkjunum kunni að gera Evrópu-
þjóðum erfitt um vik að leggja allt
að 70—90% skatt á hæstu tekjur.
Jafnframt hefur skattkerfísbreyt-
ing Bandaríkjamanna verið vatn á
myllu þeirra sem lengi hafa barist
fyrir því að skattheimta í Evrópu-
löndum sé færð í einfaldara og
sanngjamara form.
Hér á eftir og í annarri grein
síðar verður fjallað um skattheimtu
og tekjuöflun ríkisins út frá þeim
skattkerfísbreytingum sem gerðar
hafa verið í Bandaríkjunum en þó
með íslenska skattkerfið sérstak-
lega í huga. Eitt af meginverkefn-
um stjómvalda á næsta kjörtímabili
hlýtur að vera að halda áfram starfi
núverandi ráðamanna og færa
tekjuöflun ríkisins í nútímalegra
horf. Skattlagning hefur áhrif á
alla starfsemi þjóðarbúsins og getur
ráðið úrslitum um þróunina á fjöl-
mörgum sviðum efnahagsmála. í
uppstokkun á skattkerfinu þarf að
taka afstöðu til skiptingarinnar á
milli beinna og óbeinna skatta og
á milli skattlagningar einstaklinga
og fyrirtækja. Þá vakna einnig
spumingar um skattlagningu hjóna
eða sambýlisfólks og einstaklinga,
um skiptingu skattheimtu og verk-
efna á milli ríkis og sveitarfélaga,
um áhrif skattlagningar á skiptingu
tekna á milli spamaðar og eyðslu,
um skattlagningu eigna, flármagns
og fjármagnstekna, um fymingar-
reglur í rekstri sem ráða því hvort
hagnaður af flárfestingu í tæki er
skattaður seint eða snemma á notk-
unarskeiðinu, ogþannigmætti lengi
telja. Þessi upptalning, þótt hún sé
engan veginn tæmandi, kann að
virðast vera frumskógur af vanda-
málum. Lykiilinn að svari við
mörgum spuminganna felst þó í því
að skattkerfíð verður að vera sem
einfaldast, í senn bæði skilvirkt og
auðskiljanlegt. Öðruvísi verður ekki
komist að rótum skattsvika og
öðruvísi er ekki unnt að hafa hemil
á óskráðri starfsemi, en bæði þessi
atriði em vandamál víða um heim
ekki síður en hér á landi.
Stighækkandi eða
flatur tekjuskattur?
Með stighækkandi tekjuskatti er
átt við að hlutfallslega hærri skatt-
ur er lagður á háar tekjur en lágar.
Sem dæmi má taka að við álagn-
ingu 1986 hér á landi vegna ársins
1985 var lagður 19,5% tekjuskattur
á tekjur allt að kr. 272 þús., 30,5%
skattur á tekjur á bilinu frá kr. 272
þús. til kr. 544 þús. og 43,5% tekju-
skattur á tekjur þar fyrir ofan (sjá
nánar töflu). Að auki greiðist út-
svar til sveitarfélaga, oftast á bilinu
10,5—11%, en útsvarið er flatur
skattur. Fýrir skattalagabreyting-
una í Bandarílrjunum var lagður á
tekjuskattur í 14 þrepum á bilinu
frá 11% til 50%. Efstu þrep banda-
ríska skattstigans tóku að lækka
snemma á sjöunda áratugnum er
John F. Kennedy lagði niður 91%
þrep skattstigans. Fljótlega eftir að
Reagan forseti kom til valda fór
hann að dæmi Kennedys og lækk-
aði efsta þrep bandaríska skattstig-
ans úr 70% í 50%. í hinu nýja
skattkerfí Bandaríkjamanna er efra
þrepið 28% en þó greiðist 33% skatt-
ur af allra hæstu tekjum vegna
sérstakra ákvæða.
Stighækkandi tekjuskattur tók
að breiðast út á ámnum eftir heims-
styijöldina síðari og var hugmyndin
að beita tekjuöflunarkerfi ríkisins
til að flytja tekjur frá þeim er hafa
háar tekjur til hinna tekjuminni.
Með þeirri breytingu sem gerð hef-
ur verið á bandaríska skattkerfínu
nú hefur verið bundinn endi á þessa
tilraun og er mikill meirihluti þeirra,
sem um skattalagabreytinguna
hafa fjallað, sammála um að stig-
hækkandi tekjuskattur hafi aldrei
náð tilgangi sínum. Þeir tekjuhærri
hafa jafnan fundið leiðir til að
greiða hlutfallslega lægri skatt en
þann sem skattstiginn segir til um,
t.d. með frádráttarliðum og öðmm
löglegum aðferðum, með því að
flytja lögheimili sitt þangað sem
skattheimta er sanngjamari, eða
með óskráðri starfsemi. Nákvæm-
lega það sama á við hér á landi og
hefur tekjuskattur af þeim sökum
verið uppnefndur óréttlátasti skatt-
urinn, skattur á launafólk, o.s.frv.
íslenskir stjómmálamenn hafa ver-
ið sammála um að fella ætti tekju-
skatt niður af „almennum
launatekjum". Vemlegt umhugsun-
arefni er hvort röng greining hafi
hér ekki leitt til rangrar niðurstöðu.
Tekjuskattur er víðast hvar í nálæg-
um löndum miklu hærra hlutfall af
Sigurður B. Stefánsson
tekjum ríkisins en hér á landi, þ.e.
óbeinir skattar vega minna í tekju-
öflun ríkisins en hér á landi. Þar
sem málum er þannig háttað er
óhjákvæmilegt að lagður sé nokkur
tekjuskattur á meðallaun, einfald-
lega vegna þess að skattur á
hátekjumenn skilar víðast hvar
hverfandi tekjum í ríkissjóð. Stafar
það bæði af því að hópur þeirra er
óvíða stór og af því að hinum efna-
meiri tekst yfirleitt að nýta frá-
dráttarheimildir skattkerfisins til
hins ýtrasta.
„Lóðrétt“ jafnræði
eða „lárétt“?
Á íslandi er hlutfallslega minni
munur á hæstu og lægstu tekjum
en víða annars staðar. „Hrikalegt
misrétti" í skattamálum hér felst
þvi að miklu leyti í því að fjölskyld-
ur sem hafa svipaðar tekjur greiða
afar misháa skatta vegna „aðstöðu-
munar". í skattkerfisbreytingum
sínum hafa Bandaríkjamenn ráðist
með oddi og eggju gegn þessu mis-
rétti. Með nýja kerfinu er stefnt að
því að auka það sem þeir kalla „lá-
rétt“ jafnrétti (jafiirétti í skatt-
greiðslum á milli þeirra sem hafa
svipaðar tekjur) en hafa viðurkennt
í verki að „lóðrétt" jöfnun með
skattkerfinu, þ.e. telg'uflutningur
milli hátekjufólks og lágtekjufólks
með stighækkandi tekjuskatti, sé
gagnlaus. Stighækkandi tekju-
skattur hefur aldrei skilað tilætluð-
um árangri og í reynd hefur hann
aðeins aukið á misrétti í skatt-
heimtu. Skattsvik á íslandi verða
seint upprætt með því að herða
eftirlit og viðurlög. Fyrsta skilyrðið
til eðlilegrar skattheimtu er að
skattborgarar skilji hvað þeir eiga
að greiða í skatt, hvers vegna og
hvert fjármunir þeirra renna — rétt
eins og þegar fólk ráðstafar sjálft
fjármunum sínum í verslunum.
Þessu marki verður ekki náð fyrr
en komið hefur verið á staðgreiðslu
tekjuskatts, þannig að verðbólga,
tekjusveiflur og breytingar á
skattareglum milli ára hætti að
rugla fólk. Jaftiframt þarf þetta
nýja kerfí að vera einfalt í inn-
heimtu með aðeins einu eða tveimur
skattþrepum og sem fæstum frá-
dráttarliðum.
Jaðarskattur, meðal-
skattur, persónu-
afsláttur og sam-
nýting skattþrepa
Þrátt fyrir að athygli manna
beinist oft aðallega að jaðarskatti,
þ.e. að því skatthlutfalli sem greið-
ist af hæstu tekjum, skiptir þó
meðalskatturinn mestu máli. Með-
alskatthlutfallið segir til um það
hve skattgreiðslur alls eru hátt hlut-
fall af tekjum alls. Þrátt fyrir að
skattþrepum í bandaríska skatt-
kerfínu hafi verið fækkað úr 14 í
tvö og jaðarskattur lækkaður úr
50% í 28% er reiknað með að meðal-
skattur, þ.e. hinar raunverulegu
skattgreiðslur, verði álíka stig-
hækkandi með hækkandi tekjum
og áður. Þetta stafar af þvf að hin-
ir og þessir frádráttarliðir, sem áður
voru leyfðir og einkum nýttust fólki
með háiar tekjur, hafa nú verið felld-
ir niður. í nýja kerfinu er því gert
ráð fyrir því að hinir tekjuháu þurfi
ekki að greiða nema lítið eitt hærra
hlutfall af tekjum sínum í skatt en
fólk með meðallaun. Á hinn bóginn
hefur „undankomuleiðunum" verið
lokað, þ.e. flestir frádráttarliðir
felldir niður. í nýja kerfinu er því
lagður sanngjam skattur á fólk og
ekki gert ráð fyrir því að það kom-
ist hjá því að greiða hann.
Hér á landi hafa stjómvöld ekki
gert mikið af því að gera fólki grein
fyrir því hver raunveruleg skatt-
byrði þess sé, t.d. sem meðalhlutfall
af tekjum, hvorki í samanburði við
fyrri ár né í samanburði við aðra
tekjuhópa. Það er ef til vill ekki
furða vegna þess hve íslenska skatt-
kerfið er í reynd flókið. Áður hefur
verið nefnt að verðbólga, breytingar
á skattareglum og tekjubreytingar
mgla samanburð á milli ára. Per-
sónuafsláttur, ónýttur persónuaf-
sláttur, persónuafsláttur til greiðslu
útsvars og samnýting skattþrepa
em engan veginn til að einfalda
málið og gera venjulegu fólki í
reynd ómögulegt að átta sig á því
hvemig skattur er reiknaður og
hvers vegna hann breytist á milli
tímabila. Ef staðgreiðsla tekju-
skatts verður tekin upp hér væri
íslenska skattkerfiö og þaö bandaríska, fyrir og eftir breytingu
ísland Bandaríkin
Skatllagning einstaklinga Eftir breytingu Fyrir breytingu
Skattstigi: Þrjuþrep. Irá 0 til 272 þús 19.57» Irá 272 til 544 þús : 30.57» ylir 544 þús.: 43.5% Tvö þrep. 157» og 287». Hjá Fjórtán þrep Irá hjónum tekur 287» þrep viö 117» til 50% um 29.750 dollara lekjur
Tilfl. á milli hjóna: alll aö kr. 136.000 í lægsta þrepi
Frádráttur: 10% af lekjum. lágmark kr. 47.600 hjá einstakl., kr. 83.300 hjá eins. for. 3.000 dollarar hjá ein- 2.480 dollarar hjá einstakl., stakl., 5.000 hjá hjónum 3.670 hjá hjónum
Vaxtafrádráttur: Vegna Ijárf. i húsnæöi. hámark kr 433 514 á hjón Persónualsláltur: kr. 47.200 Vegna fjárfestingar i aðal- Til kaupa á fasteignum til heimili og einu ööru. eigin búsetu, auk 10.000 annars aðeins al Ijárm 1 dollara auk Irádr. afljár- magnstekjum
Barnabætur: Fjöltlib.: krónur: krónur: 1 hj.: 10.200. ei.: 20.400 2 hj.. 25.500. ei.: 40.800 3 hj.: 40.000. ei : 61.200 Iteiri p/b. hj.: 15.300. ei.: 20.400 Vngri en 7 ára: kr. 10 200 aö auki p/b. i lok tekjuárs Auk þess barnabótaauki
Skattur á vaxta- tekjur: Enginn Eins og á aðrar tekjur Eins og á aörar tekjur
Skattur á aðrar fjármagnstekjur: Eins og á aðrar tekjur Eins og á aðrar tekjur Eins og á aðrar tekjur
Eignaskattur: 0.957o auk 0.257», fríeignamörk kr. 2.496.000 f. hjón. V. hlutabr. og slolnlj.sj.: kr. 850.000 f. hjón. Bankainnisl. og sþarisk. undanskilin
Söluhagnaður: Skattl. eins og aörar tekjur Eins og aðrar tekjur. hæst 60% af söluhagnaði ekki 28% skattsk., 20% skattur af 40%
Sjúkratryggingagj.: . 27o al úlsvarsstolni yfir kr. 402 560
Til sveitarfél.: útsvar: um 10.57» a( tekjum. gr. til sv.lél. fasteignagjöld: 0,4 7» al fasteignamati Frádráttarbærir nema sölusk. Frádráttarbærir án undan- tekninga
Sérstakir frádr.liðir: Fjórf. i atvr.: einstakl. kr. 34.000, hjón kr. 68.000 Arðsfr.dr.: einstakl. kr. 42.500. hjón kr. 85.000 Sjómannafr.dr.: kr. 245 pr. lögskr.dag Námsfr.dr. (yfir 16): kr. 43.357, erl. kr. 86 714 Giftingarfr.dr.: kr 26.520 Iðgjaldaf lifsáb.: kr. 5.726 Sparnaður lagður i eigin eftirl.sj. Sérstakur sparnaður (401 K) Enn 2.000 dollarar en 2 000 dollarar á ári minnkandi fyrir hát. fólk Allt aö 7.000 dollurum á ári Allt aö 30.000 dollurum á ári
Skattlagning fyrirtækja
Tekjuskattur: 51% af tekjuskattsstofni Frádráttur v. fjár- festingar eða f jár- festingarsj.tiilag 40% af skattsk. tekjum samkv. sérstökum skilyröum Hæsta hlutfall 347», lægra Hæsta hlutlall 467o. lægra el ef tekjur innan viö $75.000 tekjur innan viö $100.000 Enginn 6-107» vegna tækjakaupa
Fyrningar Verksmiöjuvélar og iönaöarvélar 157o, ýmsar aörar vélar og læki 207» Átta eignaflokkar, frá Fimm eignaflokkar, 3% til 19% 3% til 31,5% á ári á ári. Flýtifyrning heimiluð
Lágmarksskattgr. Enginn Hækkaðirstórlega. Ekkimjögháir
Hádegisverðiro.þ.h. Frádráitarbærl 807o frádráttarbært Frádráttarbært
15. október 1966