Morgunblaðið - 18.10.1986, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1986
JURTALITUN
Garða-marfustakkur, 7 mismunandi litbrigði á bandi.
Jurtalitun er ævafom aðferð
við að brejrta lit á voð eða bandi.
Látklæði voru áður fyrr í miklum
metum, enda bæði dýrari og tor-
fengnari en ólituð.
Landnámsmennimir íslensku
kunnu skil á jurtalitun, en ekki
hafa þeir geta safnað hérlendis
öllum þeim litunaijurtum, sem
uxu í þeirra heimahögum. I fom-
sögum er búnaði manna oft lýst.
Þar kemur glöggt fram hve
skrautleg klæði vom í miklum
metum og þóttu jafnvel við hæfí
sem höfðingjagjafir.
Ein íslendingasagna — Svarf-
dælasaga — Qallar um deilur og
vígaferli, sem risu af jurtasöfnun-
arferð, en þá var jurtunum safnað
án lejrfis landeiganda.
í Ferðabók Eggerts og Bjama
er fjallað um helstu litunaijurtir
og jafnvel lýst notkun þeirra. Ai-
gengasta litunaijurtin var Sortu-
ljmgið. Það var haft til að gera
blek og lita skinn og vefnað. Með
því fékkst mósvartur litur, en til
að skýra hann og dekkja var not-
uð sorta, leðja sem fékkst djúpt
í mómýmm. Vfða var gengið svo
nærri Sortuljmginu, að sækja varð
það í aðrar sveitir. Eins vom Lit-
unarjafni og Litunarmosi mikið
notaðir.
Nú á dögum er jurtalitun gleði-
gjafi en ekki nauðsjm. Mun
BLÓM
VIKUNNAR
Umsjón:
Ágústa Björnsdóttir
þægilegra er að kaupa gam úr
búð og einfalt að velja nákvæm-
lega réttan lit. En mörgum em
tengsl við fortíð og náttúm mikils
virði. Jurtalitun er tímafrek og
vandmeðfarin og eins er birtuþol
litanna oft takmarkað. Jurtunum
er oftast safnað meðan þær em
í sem mestum vexti, en litarstyrk-
urinn sem fæst er bæði háður
vaxtarskiljrrðum og árferði. Oft
er erfitt að fá nákvæmlega sama
litblæ frá einni litun til annarrar.
Brejrtilegt er hversu mikið þarf
að nota af jurtum en algengt er
að nota þrefaldan þunga ferskrar
jurtar móti ullarbandi en jafnt af
hvom séu jurtimar þurrkaðar.
Mismunandi litarstyrk má svo fá
með því að breyta magni jurt-
anna. Ýmis efnasambönd em
notuð við jurtalitun til að festa
litinn, gera hann ljósþolinn, skýra
eða brejda á ýmsa vegu. Algeng-
ast er að nota álún (aluminium-
kalium-súlfat), jámsúlfat,
koparsúlfat, kalfumkrómat og tin-
klóríð. Auk þess em edik,
ammoníak, vínsýra og matarsódi
oft notuð. Skiptir þá máli hvort
þessi efni komast f snertingu við
ullina áður eða eftir að hún fer í
sjálft litarbaðið. Með þvf að vfxla
saman notkun þessara efnasam-
banda má fá tugi litbrigða með
sama styrk jurtalitarins.
Islenskar litunaxjurtir em
margar en þó er erfitt að fá sterk-
rauða og bláa liti. Áður fyrr var
kúahland notað til að lita rautt
og sagt er að blátt hafi fengist
úr Blágresi. Nú er indigo notað
til að lita blátt en Krapprót og
Kaktuslús til að lita rautt og þessi
efni öll kejrpt í ljfyabúð.
Sem dæmi um litunaijurtir má
nefna Beitiljmg, Blábeijalyng,
Sortulyng, Fjalldrapa, Fjallagrös,
Litunaijafna, Litunarmosa,
Hvönn og Gulmöðm- og Kross-
möðmrót. En nú er hætt við að
mörgum finnist nóg upp talið og
svona listi eigi síst allra heima í
Blómi vikunnar. Gróðurkápa ís-
lands er svo gisin að ekki má
skerða hana með neinu móti og
jurtasöfnunarferðir geta verið
lífshættulegar a.m.k. í Svarfað-
ardal. En hér kemur garðrækt-
andinn til sögunnar. Áhugi á
jurtalitun og garðrækt fer ágæt-
lega saman. Ymsar jurtir vaxa í
garði eða túni sem vel falla til lit-
unar. Nota má Smárakolla og
Túnsúm, blóm Brennisóleyjarinn-
ar gefa gula litartóna og Snarrót-
arpunturinn — faxið — græna.
Úr grænmetisgarðinum fæst gul-
rótargrasið, sem gefur rauðgula
liti, og við grisjun Rabarbara þarf
alltaf að höggva sundur töluvert
af rótum en úr þeim má fá falleg-
an rauðleitan lit. Meira að segja
njólinn og haugarfinn gera sitt
gagn við litun. Og ekki má gleyma
skrúðgarðinum. Þar má rækta
mjaðurt og skógarkerfil. Með
garða-Maríustakki má laða fram
ljósdrapp-gula-græna-brúna eða
grásvarta liti. Regnfangið gefur
gula og græna tóna. Mikið fellur
til af birkilaufí við klippingu sem
vel má nota og með birkiberki
má fá bleika, lilla eða brúna liti.
Eins er elri- og lerkibörkur góður
til litunar. Sölnað gulvíðis- og
gljávíðislauf gefur mjög skemmti-
leg litbrigði af gulu, grænu og
brúnu. Svo lesandi góður, þú get-
ur safnað þínum litunaijurtum
allt árið.
Fjrrsti fræðslufundur vetrarins
verður haldinn á Hótel Hofi
þríðjudaginn 21. október kl.
20.30. Ölafur Njálsson segir frá
söfnunarferð sinni haustið 1985.
ÞÝSKU KOSTAGRIPIRNIR
1987
ERU KOMNIR
Betur búnir en nokkru sinni íynr
V.W. Golf — mest seldi bíll í Evrópu
V.W. Jetta — írábœr íjölskyldubíll
|h|HEKIAHF
Laugavegi 170-172 Sími 695500
Tvö prestaköll
laus til umsóknar
BISKUP íslands hefur auglýst
tvö prestaköll laus tíl umsóknar,
Heydali i Austfjarðarprófasts-
dæmi og Víkurprestakall í
Skaftafellsprófastsdæmi.
Sr. Kristinn Hóseasson prófastur
hefúr þjónað í Heydölum í nær 40
ár, en lætur nú af störfum fyrir
aldurs sakir. Séra Gísli Jónsson
hefur þjónað í Víkurprestakalli en
hefur verið skipaður sóknarprestur
í Breiðholtsprestakalli í Reykjavík.
Umsóknarfrestur er til 16. nóv-
ember.
GOTT VERÐ
Borð og fjórir stólar
á sértilboðsverði
kr. 9.900
Opið til kl. 4. í dag.
Smiðjuveqi 6, Kópavogi simar 45670 - 44544.