Morgunblaðið - 16.12.1986, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1986
25
HRAFN S V ARTIR
A
RISAFAKAR
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Jóhann Jónsson:
Ljóð og ritgerðir
Um höfundinn eftir Halldór Lax-
ness.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
1986.
Ljóð og ritgerðir er að mestu
sama bók og Kvæði og ritgerðir frá
1952. Að vísu er bætt við einu ljóði
eftir Jóhann Jónsson: Hafið dreym-
ir og meira efni eftir Halldór
Laxness um skáldið flýtur með.
Þetta efni kemur ekki lesendum
Halldórs Laxness á óvart, en gott
er að hafa það á einum stað.
Hafið dreymir er eins og svo
mörg ljóð Jóhanns Jónssonar und-
anfari Söknuðar, mesta ljóðs hans.
í þessu ljóði kemur vel fram hneigð
skáldsins til að draga upp stórfeng-
legar myndir. Þegar hann yrkir
Hafið dreymir hefur hann ekki náð
þeim þroska að vinna úr þessari
hneigð eins og eftirfarandi tilvitnun
er til marks um:
Og minn hugur var haf -
haf í tunglskini bláu,
ómælis-haf, og himinninn einn var
þessi strönd.
Hafið var þögult - hafið svaf -
sem hrafnsvartir risafákar
í barmi þess öldur lognþungar lágu.
Flugeldar mánans um faxið stukku;
fáksbökin tinnudökk kvikuðu, hrukku
undan kitlandi og geislunum hart,
sem hjarta
úr hrynjandi eldi í búknum svarta
titraði, títt og ótt.
Þar hvíldu þeir, drukku í sig djúpsins þrótt
sem fólu sín höfuð í hafsins nótt -
Það er tilkomumikið myndaval
sem Jóhann Jónsson grípur til í
þessu erindi, en ekki laust við of-
hlæði. Myndavalið er líka tilkomið
í Söknuði, en allt er þar á sínum
stað. Hrynjandi ljóðsins alls er í
anda tregans og öllu stillt í hóf
þótt skáldinu sé mikið niðri fyrir.
Berum lokaerindi Saknaðar saman
við erindið úr Hafið dreymir:
En þei, þei, þei - svo djúpt er vor
samvizka sefur,
oss sönglar þó allan þann dag
við eirðarlaus eyrun
eitthvað þvilíkt sem komið sé hausthljóð í
vindinn,
Jóhann Jónsson
eitthvað þvílíkt sem syngi vor sálaða móðir
úr sjávarhljóðinu í fjarska.
Og eyðileik þrungið
hvíslar vort hjarta
hljótt út í bláinn:
Hvar?... Ó hvar?
Halldór Laxness skrifar um vin
sinn, Jóhann Jónsson: „Hann hélt
áfram að efla anda sinn með lestri
þýngstu bókmenta altframmí
andlátið. Þegar ég hitti hann 1931
var hann fyrst og fremst lærdóms-
maður. Hann var þá_ orðinn
bókmentafróðastur þeirra
íslendínga sem ég þekti. Hann hafði
útsýn um allar bókmentir heimsins,
og ég hygg að þær bækur hafi
verið færri, ef þær hafa annars
staðist tímans tönn vegna listgildis
síns, sem skotist höfðu með öllu
framhjá honum.“
Ég hef áður vikið að því í grein
að Söknuður minni um sumt á
Dúinóelegíur Rainer Maria Rilkes.
Það gerir áhrifamátt þessa kvæðis
ekki minni, en gaman væri að ung-
ir fræðimenn á sviði bókmennta
athuguðu þetta og birtu niðurstöður
sínar. Snæfellska skáldið sem orti
Söknuð stóð miðsvæðis í evrópsku
bókmenntasamhengi og sætti sig
ekki við að standa álengdar. Öldin
er ekki liðin enn, en Söknuður verð-
ur ávallt talinn meðal stórbrotnustu
ljóða þessarar aldar í íslenskum
skáldskap.
Ný fjölfræðibók
•i /
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Ný fjölfræðibók
Ornólfur Thorlacíus þýddi
Setberg
Fjölfræðibækur hafa alltaf náð
til barna og unglinga. Margir full-
orðnir hafa ekki síður gaman af
þeim. Nýja fjölfræðibókin er marg-
þætt og kemur víða við eins og
felst í nafninu.
Fyrsti kaflinn íjallar um Daglegt
líf. Þar eru margir undirtitlar s.s.
Fræg mannvirki þar sem fjallað
er um stærðarhlutföll frægra bygg-
inga, Híbýli af ýmsu tagi, Menn
og vélar að starfi og margt fleira
mætti telja upp.
I öðrum kafla sem ber yfirskrift-
ina Yfir sjó og land er fjallað um
ýmsar gerðir bíla og skipa. Áfangar
í þróun bíla eru sýndir í myndum
á heilli opnu. Allt frá fornegypskum
stríðs- og veiðivagni. Ennfremur er
greint frekar frá bílaiðnaði aftast í
bókinni. Þar kemur fram að árlega
eru framleiddar yfir 25 milljónir
bíla í heiminum.
Um loftin blá er eins og heiti
kaflans ber með sér, fræðsla um
allt er að loftferðum lýtur. Elsta
flugmynd er af svifdreka Ottos Lill-
enthals frá 1890 ... Um geimferðir
segir: „Maðurinn er ekki vel í stakk
búinn til þess a_ð lifa annars staðar
en á jörðinni. Uti í geimnum og á
öðrum hnöttum geta menn ekki
þrifist nema með miklum tækniút-
búnaði . . . Nákvæmar útskýringar
fylgja myndum af geimflaugahlut-
um og geimfeijum.
Umfangsmesti kaflinn heitir Ur
lífi dýranna. Þar felst mikill fróð-
leikur, einnig um dýr sem við
þekkjum flest af umgengni við þau.
Þótt unga kynslóðin, sem elst upp
í fjölmenni borgarinnar hafi á þeim
skammtaða þekkingu, sem eðlilegt
er.
„... Hundar eru taldir elsta hús-
dýr manna ...“ „Húskettir eru allir
komnir af núbiskum villiköttum (frá
Norður-Afríku). Sem húsdýr eru
kettir einþykkir en þrifnir ...“ í
bókarlok er Frekari fróðleikur og
Atriðisorðaskrá.
Ekki þykir ástæða til að rekja
frekar efni bókarinnar. Frásögnin
í þessari víðfeðmu fræðslubók er á
góðu og lifandi máli. Þannig er
sagt frá að hver sem áhuga hefur
á efninu getur notið þess. Litmynd-
ir í bókinni eru yfir eitt þúsund.
Ásamt góðum texta hljóta þær að
gera þessa fjölfræðibók eftirsóknar-
verða.
Ómissandi með
steikinni og hangikjötinu,
hentar vel
í salatið, á kalda borðið
og í síldarréttina,
svo fátt eitt sé nefnt.
í ORA grænmeti
eru engin rotvarnarefni,
aðeins valin hráefni.
Fæst í næstu
matvöruverslun,
hagstætt verð.
Þú opnar ORA dós -
og gæðin koma í ljós!
Vesturvör 12, Kópavogi.
30 ÁRA VAXANDI
VINSÆLDIR SANNA GÆÐIN
AUK hf 95.6/SiA