Morgunblaðið - 16.12.1986, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1986
Meistari frásögunnar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðmundur Daníelsson: BRÆÐ-
URNIRIGRASHAGA. 3. útg. 183
bls. Lögberg. Reykjavík, 1986.
Ekki er líklegt að tuttugasta og
fyrsta öldin lesi allt sem fært hefur
verið í letur á þessari. Hún mun
velja og hafna. Og það val hlýtur
að verða strangt, umfangsins
vegna. Verði t.d. gefið út skáld-
sagnasafn með helstu höfundum en
aðeins fáum verkum eftir hvem er
ég viss um að Bræðumir í Gras-
haga verða þar með. Þetta er
einhver ferskasta og litríkasta saga
Guðmundar Daníelssonar — þó svo
að höfundurinn hafi síðar skrifað
þroskaðri verk, byggð á víðtækari
lífsreynslu og agaðri kunnáttu, það
er annað mál.
Bræðumir í Grashaga var frum-
raun. Þótt Guðmundur Daníelsson
hefði áður sent frá sér bók var
þetta fyrsta skáldsaga hans; kom
út 1935.
Stöldmm aðeins við það ár. Þá
eru þeir ungir og upprennandi höf-
undar, Halldór Laxness og
Guðmundur G. Hagalín, báðir ný-
búnir að skapa sér sinn stíl og þá
ímynd með lesendum sem lítið átti
eftir að breytast. Kristinn E. And-
résson fylkti liði með róttækum
rithöfundum og hóf að gefa út
Rauða penna. Kristmann Guð-
mundsson sneri heim frá Noregi
eftir að hafa náð ótrúlega skjótri
frægð þar um slóðir. Gunnar Gunn-
arsson hafði fært út landmörk
íslensks sagnaskáldskapar þótt
hann skrifaði á dönsku. Ljóðlistin
var hér með góðu lífsmarki.
En fyrst og fremst vom þetta
ár skáldsögunnar; ár hinnar breiðu,
viðamiklu þjóðlífslýsingar. Hygg ég
að Guðmundur Danielsson hefði
goldið þess — ef hann hefði ekki
kvatt sér hljóðs svo hressilega sem
hann gerði — að hann kom næstur
á eftir fyrrgreindum höfundum;
varð í raun að stilla sér upp að
baki þeim ef svo má að orði komast.
En andi skáldsögunnar lá nú einu
sinni í loftinu, að henni beindist
áhuginn og athyglin. Og þessum
komunga rithöfundi tókst að senda
frá sér svo tilþrifamikið, en jafn-
framt vandað skáldverk, að lesend-
ur gleymdu fljótlega aldursmun og
forskoti og hleyptu þessu nýja nafni
fram í röðina. Þetta var þeim mun
meiri sigur fyrir Guðmund að hann
var ekki studdur af þess háttar
pólitískum bakhjalli sem varð svo
mörgum höfundi til brautargengis
um þessar mundir. Hann kaus að
standa einn.
Góðir höfundar lifa það stundum
Guðmundur Daníelsson
að sjá verk sín gefín út öðru sinni.
Þriðja útgáfa er sjaldgæf. En nú
eru Bræðumir í Grashaga komnir
út í þriðja sinn. Fyrsta útgáfa er
vitanlega löngu þorrin. Önnur líka
fyrir löngu uppseld. Utgefandi hef-
ur hagað því svo að þessi þriðja
útgáfa geti raðast með ritsafni því
sem kom út fyrir fáum ámm í tíu
bindum.
Það þarf vissa spennu — annað-
hvort í þjóðlífinu eða einkalífí — til
að skáldverk verði til. Og þess hátt-
ar þjóðlífshræringar vom hér
einmitt viðvarandi á ritunartíma
Bræðranna í Grashaga. Þjóðin var
að gangast í gegnum aldahvörf sem
vom hvort tveggja: spennandi og
kvíðvænleg. Bræðumir, Ari og
Sverrir, em fulltrúar þess háttar
afla sem helst tókust á: annar at-
hugull óg grandvar og byggir á
traustum gmnni; hinn gáskafullur,
ólmur að grípa strax þau tækifæri
sem andartakið færir honum í hend-
ur, síður hugsandi um afleiðingam-
ar. Straumur tímans birtist strax á
fyrstu síðunum í gervi tveggja
kvenna sem em langt að komnar.
Þær verða síðar til að raska því
friðsæla jafnvægi sem áður hafði
ríkt á rótgrónu heimili. Þetta var
vissulega táknrænt fyrir sviptingar
þær sem ollu skjálfta með hinu alda-
gamla íslenska samfélagi á
umræddu tímabili.
Lesendur tóku Bræðmnum í
Grashaga með kostum og kynjum
— ekki endilega vegna þess að þar
væri að fínna einhverjar dulbúnar
ráðningar á flókinni þjóðfélagsgátu
eða útskýringar á kaflaskiptum í
íslandssögunni, heldur sakir hins
að þama var á ferðinni sú ómeng-
aða, listilega frásagnargleði sem
þjóðin hafði unað við um aldir, ann-
aðhvort í munnlegri geymd eða þá
af skrifuðum bókum. Saga var til
að segja hana. Og skáldverk eins
og Bræðumir í Grashaga var sem
næst framhald hinnar munnlegu,
sígildu frásagnarlistar eins og hún
hafði gerst best.
Þreyta í baki ? Stífur háls ?
Jólagjöfin í ár er auðvitað
nýji nuddpúðinn.
ngur í baki eítir daglanga
setu við tölvuna, stífur háls eftir
margra tíma akstur í bíl eða
bólgnir fætur eftir langan og
erfiðan vinnudag ?
Clairol nuddpúðinn getur
hjálpað þér, láttu hann gæla við
hálsinn, hrygginn og fæturna
reglulega yfir daginn, þannig að
vöðvarnir haldist mjúkir og blóð-
streymið sé eðlilegt.
Þeir sem notaClairol nudd-
púðann koma síður þreyttir
heim úr vinnunni.
Clairol nuddpúðinn
góð vinargöf um jólin.
Clairol nuddpúbinP8^*
er alltaf við hendina
Hann gengur fyrir
rafhlöðum og því hægt =
að nota hvar og hvenær sem er.
SKIPHOLTI 19 SIMI 29800
EINSTOK
ORMSSON HF
LAGMÚLA 9 SÍMI 38820