Morgunblaðið - 20.12.1986, Blaðsíða 12

12_____________MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1986_
Fyrsta Reykjavíkurættin
Békmenntir
Sigurjón Björnsson
Fyrsta Reyfajavikurættin
Knudsensætt. Niðjatal Lauritz
Michaels Knudsens kaupmanns i
Reykjavík og konu hans, Mar-
grethe Andreu Hölter. íslenskt
Ættfræðisafn. Ritstjóri Þor-
steinn Jónsson. Niðjatal IV 1. og
2. b. Marta Valgerður Jónsdóttir,
Þorsteinn Jónsson og Þóra Ása
Guðjohnsen tóku saman. Sögu-
steinn — bókaforlag. Reykjavík
1986. 632 bls.
Á baksiðukápu ségir að „Knud-
sensættin sé fyrsta Reykjavíkur-
ættin sem gefín er út á prent". Það
er rétt því að Reykjavíkurætt er
hún að því leyti að til ættarinnar
var stofnað í Reykjavík í byijun 19.
aldar og framanaf átti hún þar
marga fulltrúa. Ættforeldramir
Lauritz Michael Knudsen (f. 1779,
d. 1829) og k.h. Margrethe Andrea
Hölter (f. 1781, d. 1849) voru hins
vegar bæði danskra ætta. Þau gift-
ust í Reykjavík árið 1809 og var
L.M. Knudsen umsvifamikill kaup-
maður í Reykjavík til dauðadags.
Böm þeirra vom 11 talsins, 5 synir
og 6 dætur, og komust þau öll tii
aldurs utan ein dóttir. Auk þess
átti L.M. Knudsen dóttur með ann-
arri konu. Sú dóttir fæddist raunar
á brúðkaupsdegi hans.
í hinu veglega niðjatali sem hér
birtist í tveimur fallegum bókum
em taldir 3.853 afkomendur þeirra
Knudsenshjóna. Sú tala er þó alls
ekki hinn rétti niðjaflöldi eins og
skýrt kemur fram — og er einnig
skýrt tekið fram — í ritinu. Allmarg-
ir Knudsenar settust að erlendis,
sumir löngu fyrir síðustu aldamót
og vantar upplýsingar um marga
þeirra. Þá er ekkert vitað um utan-
hjónabandsdóttur L.M. Knudsens
annað en það að hún fluttist héðan
af landi brott um 11 ára aldur.
Vera má að hún hafi komist upp
og að ættbogi sé frá henni kominn.
Það er þannig ekki ólíklegt að bæta
mætti einu þúsundi Knudsena við
Marta Valgerður Jónsdóttir
þá 3853 sem hér em taldir svo að
öllu sé til skila haldið.
Nú er sjöundi ættliður Knudsens-
ættar farinn að verða alUjölmennur,
þó að hann sé raunar ekki nema
að litlum hluta fram genginn. Átt-
undi ættliðurinn er rétt að byija
að skjóta upp kollinum. Nokkuð er
erfítt að segja um hvert af bömum
Knudsenshjóna á flesta afkomend-
ur. Það ræðst af því hvemig talið
er. Allmikið er um giftingar inn-
byrðis í ættinni og þar sem einstakl-
ingar em einungis taldir einu sinni
eins og venja er í niðjatölum, fer
fjöldinn að sjálfsögðu eftir því hvar
viðkomandi er skráður. Samkvæmt
skráningunni hér á Guðrún Sigríður
Knudsen flesta afkomendur (1013).
Hún var kona Péturs Guðjohnsens
organleikara í Reykjavík og því
ættmóðir Guðjohnsenanna. En nú
var sonur þeirra Guðrúnar og Pét-
urs, Þórður Sveinbjömsson Guð-
johnsen, kvæntur fyrst Halldóra
Margréti sem var dóttir annarrar
Knudsenssystur, Kirstine Cathrine
Knudsen, konu Þórðar háyfirdóm-
ara Sveinbjömssonar og síðar var
hann svo kvæntur Maríu Kirsten,
en foreldrar hennar vom Theodór
Sveinbjömsson sonur Kirsten Cat-
hrine og Þórðar og Selmu Ritte, sem
Þorsteinn Jónsson
var bróðurdóttir Kirsten Cathrine,
þ.e. dóttir Knud Peter Knudsen.
Þetta er sem sagt dæmi um hjú-
skapartengsl þriggja Knudsens-
systkinanna, en vitaskuld er
talsvert fleira um inngiftingar eins
og jafnan er í stómm niðjatölum
hér á landi.
Á sfðustu öld og fyrr var altítt
að ættir fyrirmanna tengdust. Hér
má sjá þess glöggan vottinn. Hér
em ættir Möllera, Thomsena,
Guðjohnsena, Sveinbjömsson, Guð-
mundsena og efalaust fleiri alla-
vega fléttaðar saman. í fyrstu
ættliðum er mikið fjölmenni kaup-
manna og verslunarstjóra víðs
vegar um land. Knudsenar fínnast
í kaupmannastétt á sfðustu öld í
Reykjavík, á Vatneyri, Þingeyri,
Hólanesi, Blönduósi, Húsavík,
Keflavík og að sjálfsögðu einnig í
Kaupmannahöfn. í sumum ætt-
leggjum hefur verslunarmennskan
haldist lengi við.
Knudsensættin upphófst hér á
landi sem „heldri“ manna ætt og
hún tengdist fljótt „heldri" mönnum
(„Landakotsrósimar", Knudsens-
systur, þóttu gott gjaforð). Nú em
liðnar næstum tvær aldir og sjö
ættliðir gengnir fram og vissulega
hefur ættin dreifst og blandast mik-
Þóra Ása Guðjohnsen.
ið á þessum tíma. Ekki þarf þó lengi
að fletta þessu niðjatali til að verða
þess var að hér er sérstaklega
margt kunnra, áhrifamikilla og vel
menntaðra borgara. Ég hygg varla
ofmælt að þessarí ætt fylgi góð
kynfesta, auk þess sem hún hefur
a.m.k. framan af búið við allgóðar
aðstæður.
Samantekt þessa niðjatals er
verk þriggja manna. Marta Val-
gerður Jónsdóttir gerði drög niðja-
talsins fyrir alllöngu. Þorsteinn
Jónsson tók við þeim drögum úr
hendi erfíngja Mörtu til að vinna
úr þeim. Þorsteinn var skammt
kominn áleiðis með þá vinnu er
hann varð þess áskynja að Þóra
Ása Guðjohnsen var að taka saman
niðjatal Guðjohnsenanna og tóku
þau nú upp samvinnu um að ljúka
verkinu.
Árangurinn er þessar tvær glæsi-
legu bækur. í upphafi verksins er
stuttur þáttur um ættforeldrana og
síðan er sagt frá og birtar myndir
af hinum fræga ættargrip, háls-
meninu, sem enn gengur í kvenlegg
í ættinni og nú er borið af sjöundu
konunni. Þá er mjög gagnlegt og
glöggt yfirlit yfír fyrstu þrjá liði
ættarinnar og tafla yfír niðjafjölda
eftir ættliðum. þessu næst hefst
sjálft niðjatalið sem losar 500 bls.
Að því búnu er yfirlitskafli, Frænd-
garður og framættir í 122 greinum.
Em það næstum einvörðungu
íslenskar framættir. Ritinu lýkur
með vandaðri og rækilegri nafna-
skrá.
Niðjatalið sjálft virðist vera vand-
virknislega unnið. Smávægilegur
samanburður við önnur nýleg niðja-
töl færði mér heim sanninn um að
ýmsar villur sem þar var að fínna
em ekki í þessu niðjatali. Þó fer
varla hjá því að einhver missmíði
sé á svo löngu niðjatali sem þessu.
Ég rakst að vísu ekki nema á fátt
eitt og þó að það segi lítið, skal það
engu að síður tíundað. Á bls. 238
neðst í vinstra dálki stendur Ós-
valdshlíð, en á að vera Ósiandshlíð.
Á bls. 346 efst í vinstra dálki vant-
ar einn einstakling. Þá hafa ættliða-
merkingar raskast frá bls. 349 til
352 og ósamræmi er á milli þess
sem stendur á bls. 258 og 427.
Ritið er í fremur stóm broti og
em tveir dálkar á síðu. Nöfn niðja
og maka þeirra em sett með feitu
letri og skera sig þvi vel úr textan-
um. Oll er uppsetning ágætlega
smekkleg og þægileg fyrir lesand-
ann. Mikill fjöldi er af myndum
bæði af niðjum, svo og af stöðum
sem varða ættina. Myndimar em
alltaf þar sem fjallað er um viðkom-
andi. Að sjálfsögðu em myndimar
afar mismunandi að gæðum, enda
teknar á löngum tíma og við mis-
munandi aðstæður. Böm og
bamaböm Knudsenshjóna sem
komust til aldurs og giftust fá sér-
stakan upphafskafla í ritinu. Þetta
skiptir því vel niður og gerir það
mun aðgengilegra en ella hefði orð-
ið.
Eins og áður segir er þetta niðja-
tal hið fjórða í röðinni í Ættfræði-
safiii Sögusteins. Það er hið
langstærsta, enda hið eina sem er
í tveimur bókum. Að sjálfsögðu
fylgir það sömu reglu um alla upp-
setningu og útlit og hin niðjatölin
og hef ég greint áður frá því í
umsögn um eldri ritin og hirði ekki
að endurtaka það.
Með þessu verki eykst gildi þessa
vandaða ritflokks enn og býst ég
við að þeir sem áhugasamir em um
ættfræiði láti ekki lengi bíða að setja
það við hlið hinna. Hinni stóm
Knudsensætt má sérstaklega óska
til hamingju með svo veglega jóla-
gjöf sem þetta rit er.'
Vættir og kyntákn
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Komin er út bók er hefur að
geyma fímmtíu teikningar eftir
Alfreð Flóka frá tímabilinu
1963—86. Þetta er önnur bókin
sem kemur út með samsafni
teikninga listamannsins, en sú
fyrri hefur útgáfuárið 1963 og
spannar tímabilið 1957—63.
Alfreð Flóka er óþarfí að
kynna því að slík er sérstaða
hans í íslenzkri myndlist og þá
ekki einungis fyrir ástríðuþrung-
ið innihald mynda hans, heldur
einnig fyrir sérstæð tæknibrögð.
Hann er einn af þeim fáu, sem
hefur markað list sinni farveg í
teikningunni, og þá aðallega
pennateikningunni, þótt einneig-
in grípi hann til annarra aðferða
í bland.
Þetta áskapaða meinlæti í
notkun tæknimiðilsins hefur og
einnig fylgt listamanninum í
vali myndefria, sem eru á mörk-
um draumóra, djöflatrúar og
losta. Hér notar hann nokkur
ævafom tákn er gengið hafa sem
rauður þráður í gegnum listina
frá upphafí vega og mjög marg-
ir listamenn hafa leitað til, að
meira eða minna leyti, en næsta
fáir hafa helgað sig með öllu.
Engan veginn verður með
nokkru móti sagt, að Flóki sé
einhæfur listamaður, því að
tæknibrögð hans sýna ágæta
hæfíleika til annarra listmiðla,
en hann hefur einfaldlega engan
áhuga á útvíkkun tæknisviðsins.
Finnst hann vera á réttri hillu
og vill hér rækta sinn garð sem
best.
Flóki notast einnig við frekar
takmarkað svið myndtákna því
að hér er flóran hreint út sagt
lygilega íjölþætt, — en vafalítið
er þar einnig ásetningur að baki.
Aðalstef mynda hans er kon-
an, draumar hennar og gimdir
annars vegar, en sakleysi í losta-
fullum heimi hinsvegar — á
móti þessu stefnir hann óræðum
vættum og táknum í dulúðugan
og ófreskan leik.
Listamaðurinn nostrar með
penna sinn út í það óendaniega
og á stundum svo mjög, að hin
beinu áhrif myndtáknanna missa
að nokkm kraft sinn. Tæknin
verður þá að takmarki í sjálfu
sér í stað þess að lyfta upp
sterkri og áhrifaríkri burðar-
grind myndheildarinnar svo sem
þeir Aubrey Beardsley og Odilon
Redon vom svo miklir meistarar
í, svo einhverjir andlega skyldir
listamenn séu nefndir. En mynd-
ir Flóka geta verið býsna
hrifmiklar og sterkar þegar best
lætur og hann gengur hreinna
til verks en áðumefndir lista-
menn og lætur skoðandanum
ekki eftir að lýna í verkin því
að svo auðskildur er boðskapur
þeirra þrátt fyrir margrætt yifír-
bragð. En hins vegar er í þeim
heilmikill skáldskapur og
lífsheimspeki, sem er í senn í
ætt við djöflatrú miðalda, dul-
rænan skáldskap nítjándu aldar,
súrrealisma tuttugustu aldarinn-
ar og fiygðarfull gljákvendi
samtímans.
Allt birtist þetta sem alls-
heijarstef þegar maður flettir í
bókinni „Furðuveröld Alfreðs
Flóka", og með næsta litlum
breytingum, en maður er þó öllu
sáttari við tæknina í ýmsum
nýrri mynda listamannsins.
Ekki er ég með öllu sáttur við
val mynda f bókina því að ég tel
að bókin hefði styrkst til muna
ef nokkrar andlitsmyndir hefðu
fengið að fljóta með og svo tel
ég mig hafa séð mun betri mynd-
ir frá ýmsum tímaskeiðum en
bókina prýða.
En sjálf bókin er vel úr garði
gerð og prentun virðist góð þótt
slíku sé ekki hægt að slá með
föstu nema með samanburði við
frummyndimar.
Formáli Aðalsteins Ingólfs-
sonar er skýr og skilmerkilegur
og hæfír bókinni vel, hefur hann
í annan tíma ekki gert betur á
þessum vettvangi að mínu mati.
Dregið sman í hnotskum er
bókin listamanninum og útgef-
endunum til sóma.