Morgunblaðið - 20.12.1986, Blaðsíða 83

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1986
Maddömu Knudsensliús (við Austurstræti 8). Húsið var rifið 1886 og ísafoldarhúsið reist á grunni þess.
5. Et Pakhúús, ligeledes opfört af
Tömmer, Beklædning og Tag
af Bræder; 25 A1 langt, 11 A1
bredt, samme Höyde som de
Foregaaende — taxeret for Rbd
R.S. 1000.
6. Et Bödkerhúús, ligeledes opfört
af Tömmer, Beklædning og Tag
af Bræder; 13 A1 langt, 11 A1
bredt, samme Höyde som de
Foregaaende, taxeret for 300.
Disse sex húúse ligge samlede
i Strandgaden og vende imod
nordsiden til Söen, med östresid-
en til Byen, men ingen Bygning,
hvilke er af samme Beskaffen-
hed som de forommte nærmere
end 40 Al. — mod Sydersiden
ingen Bygning nærmere end 40
Al., og mod Vestersiden ligge
Bygninger fra 20 til 30 Al. Af-
stand.
7. Et Vaaningshúús, í Hovedgad-
en, ligeledes of Tömmer,
Beklædning og Tag af Bræder;
20 A1 langt, 11 'AAl bredt,
samme Höyde som de foregaa-
ende. — Frit imod Vestersiden,
og ingen Bygning nærmere end
5 Al. paa de andre Sider — taxer-
et for 600.“
Þær eignir sem Knudsen átti
um lengri eða skemmri tíma
voru:
1. Brekkmanshús, sem stóð þar
sem nú er horn Veltusunds og
Hafnarstrætis.
2. Hafnarstræti 4, sem stendur
enn sem neðri hæð á tvílyftu
timburhúsi, þar sem nú er Bóka-
verslun Snæbjamar.
3. Fálkahúsið, stóð þar sem nú
er Hafnarstræti 1—2.
4. Biskupsstofan, þ.e. Aðalstræti
10, stendur enn.
5. Vefnaðarhús, síðar Aðalstræti
12, löngu horfið.
6. Spunahús, Aðalstræti 14,
löngu horfið.
7. Suðurbær, stóð suður af Her-
kastalanum, löngu horfínn.
8. Bergmannskrambúð, upphaf-
lega forstjórahús Innréttinga,
síðar landsprentsmiðja, stóð í
Aðalstræti 9.
9. Landakot.
10. Götuhús, stóð þar sem nú er
Túngata 20.
11. Hálfur Hólavöllur.
L.M. Knudsen er orðinn með
umsvifameiri kaupmönnum
Reykjavíkur er hér er komið sögu.
Á árinu 1827 bætir hann enn við
sig eignum er hann gengur í versl-
unarfélag við P.C. Knudtzon, sjálf-
an „grósserinn", og Th. Thomsen.
Það verslunarfélag stóð þó ekki
lengi, þvi Lauritz Michael Knudsen
andaðist í Reykjavík 4. ágúst 1828.
L.M. Knudsen var „talinn mætur
maður og nýtur borgari" og „má
telja hann einn merkasta borgara
bæjarins fyrstu þijá áratugina".
Margrethe Andrea hélt áfram
verslunarrekstri í Randersku hús-
unum eftir lát manns síns, þar til
hún seldi P.C. Knudtzon verslunina
og húsin árið 1830.
Þó svo að L.M. Knudsen hafi
haft mikið umleikis lét hann ekki
eftir sig mikinn veraldarauð. Hann
hafði keypt Landakot árið 1820 og
þangað flyst ekkja hans, Maddama
Knudsen, eins og hún var ávallt
nefnd, árið 1830 og býr þar til
1837, er hún seldi Helga G. Thord-
ersen eignina. í Landakoti bjó hún
með bömum sínum og hafði kindur
og kýr.
„Landakotsrósimar" þóttu af-
bragð ungra kvenna í Reykjavík,
fríðar sýnum og gáfaðar. Jón
Helgason ritstjóri hefur ritað mikið
um Knudsenssystumar í Landakoti
og ástalíf þeirra í riti sínu, íslenskt
mannlíf. Síðar bjó Maddama Knud-
sen í skjóli dóttur sinnar, Jóhönnu,
og tengdasonar, Þórðar Guðmunds-
sonar, í svonefndu Maddömu
Knudsenshúsi. Það stóð þar sem
nú er Austurstræti 8, ísafoldar-
húsið.
Maddama Knudsen var talin „hin
mesta merkiskona". Hún lést 3.
maí 1849. Prófastinum í Görðum.
Áma Helgasyni, farast svo orð um
Margrethe Andreu í húskveðju:
„Já, góðsemi hennar sýndi sig
ekki aðeins með gjöfum við nauð-
stadda, sem er sú auðveldasta
góðsemi fyrir þann sem hefur nokk-
ur efni, heldur og í merkilegum
kærleiksverkum, sem fáar konur í
hennar röð og kringumstæðum
munu hafa í té látið við þá, sem
þau komu fram við.
En þegar hún var nú svona góð-
söm við þá sem henni vom ekki
vandabundnir og við hvetja þess
vegna auðvitað er að hún hefur
skilið í ástsemi, þá má nærri geta
með hveijum tilfinningum hún hafí
skilið við þá, sem henni vora ná-
komnastir, við sinn afkvæmaíjölda,
einkum þareð hún var framúrskar-
andi móðir og hafði elskulega
annast þau meðan þurftu og hún
gat.“
Ásmundur Jónsson, dómkirkju-
prestur og prófastur, sagði m.a. í
ræðu í dómkirkjunni, er Margrethe
Andrea var jarðsungin: „ — Því í
83
iótt hafði hún aldrei fyrr legið, þó
hún seinasta vetur síns lífs væri
venju fremur lasburða.
Hún vann meðan dagur var og
hún vann, ekki með hangandi hendi,
heldur með elju og atorku og það
mun óhætt að fullyrða að hún, sem
maki, móðir, húsmóðir hafí átt fáa
sína líka. Hve stórt og örðugt heim-
ili hún átti um að sjá meðan maður
hennar lifði og hve mikinn þátt hún
átti í því að veita því heiðarlega
forstöðu, er alkunnugt. Umsjón
heimilisins — og það var stórt —
mörg böm, mörg hjú, mikil aðsókn
hvíldi að miklu leyti á henni og
enginn sem til þekkti mun segja
né geta sagt, að hún í því efni hafí
látið nokkuð það vanta sem af henni
var krafíst, því allt var hjá henni
hvað eftir öðra ráðdeild, dugnaður,
reglusemi, vinnusemi, umsjónar-
semi úti og inni og því jafnframt'
gestrisni, rausn, hjálpsemi, góð-
gjörðasemi; þaram gat hver sá
gengið úr skugga, sem kom á henn-
ar góðfræga heimili. Með hvílíkri
elsku hún hékk við mann sinn, með
hvílíkri lempni, nákvæmni og elsku-
semi hún styrkti hann og stoðaði í
meðlæti og mótlæti á heilum sem
vanheilum dögum, með hvílíkri alúð
og árvekni hún annaðist uppfræð-
ing og uppeldi sinna mörgu bama;
með hvílíkri greind og góðsemi hún
breytti við sín mörgu hjú, það er
alkunnugt.
Og þegar hann var frá henni
tekinn, hvetjum hún hafði gefíð
hjarta sitt, með hvílíkri karl-.
mennsku barðist hún, þá sem hetja
í sínu ekkjustandi, með hvílíkri alúð
og árvekni annaðist hún þá böm
sín og þeirra menningu.
Því þó að svið hennar verknaðar
yrði minna eftir fráfall elskhuga
hennar, þá minnkaði samt ekki
löngunin til að starfa, ekki kjarkur-
inn, ekki tápið til þess. Já, einnig
á hennar seinustu ævistundum,
þegar hag hennar var orðið svo
varið, að hún þurfti þess ekki með
og gat dregið sig frá lífsins umsvif-,
um þá lagði hún samt ekki hendur
í skaut sér, heldur varði ævinni til
nytsamra starfa og var það þá ein-
hver hennar kærasta iðja að fræða
böm sín og annarra.
Hver sem hefði þekkt öll hennar
ævikjör, hann mundi best geta bor-
ið um, hvort ekki oft og margvíslega
reyndi á þrek hennar og sálarstyrk,
en hennar tápmikla sál sigraði það
allt og hún lærði af því sem hún
leið.“
íslenska Knudsensættin er talin
frá þeim hjónum, Lauritz Michael
Knudsen og Margrethe Andreu, f.
Hölter. Klemens Jónsson segir um
Knudsensættina: „Varð Knudsens-
ætt fljótt alinnlend og þjóðleg."
Morgungjöf ættföðurins
til ættmóðurinnar
Iniðjatali þeirra Lauritz Mic-
haels Knudsens og konu
hans Margrethe Andreu er
sagt frá allsérstæðu meni,
sem hann gaf henni í morgungjöf
brúðkaupsdag þeirra 29. október
1809 og lagði svo á að það skyldi
bera fyrsta dóttir þeirra, sem gift-
ist „af fúsum og fijálsum vilja“.
Segir svo í niðjatalinu:
„Þegar Margrethe Andrea
Hölter flyst til Reykjavíkur um
aldamótin 1800 býr hún hjá
frænku sinni, Cathrine Margrethe
Hölter, og manni hennar, Westy
Petræusi, kaupmanni. Skyldfólk
hennar hefur viljað tryggja henni
fjárhagslegt öryggi í hjónabandi.
Gegn vilja sínum gengur hún,
þann 8. október 1803, í hjónaband
með Claus Mohr, verslunarstjóra
í Reykjavík, sem var tuttugu og
tveimur áram eldri en hún. Það
hefur þótt betri ráðahagur en að
hún fengi að eiga þann mann sem
hún unni, hinn unga og eigna-
til minningar um mann sinn.
Nú hafa sjö kynslóðir kvenna,
sem gifst hafa af fúsum og fijáls-
um vilja, borið þetta fallega
hálsmen.
1. Margrethe Andrea Knudsen,
f. 1781, gift 1809 Lauritz Mic-
hael Knudsen.
2. Ane Margrethe Knudsen, f.
1815, gift 1838 sínum fyrri
manni, Jess Nicolaj Knudtzon.
3. Lára Williamine Margrethe
Thomsen, f. 1843, gift 1863
sínum fyrri manni, Brynjólfí
Guðmundssyni.
4. Guðrún Sigríður Brynjólfs-
dóttir, f. 1867, gift 1889 Áma
Sveinssyni.
5. Lára Margrét Ámadóttir, f.
1893, gift 1918 Steingrími
Jónssyni.
6. Sigríður Ólöf Steingrímsdóttir,
f. 1922, gift 1945 Othari Ed-
vin Ellingsen.
7. Lára María Ellingsen, f. 1949,
gift 1972 Erlingi Friðriki Aðal-
steinssyni.
Hálsmenið hefur líklega í upp-
hafí verið með flauelsbandi þétt
um hálsinn, en þegar Guðrún
Sigríður Brynjólfsdóttir átti það,
var búin til ný festi úr hári hennar.
lausa verslunarþjón hjá Petræusi,
Lauritz Michael. Sambúð Margr-
ethe og Claus Mohr var stutt, því
hún gekk úr vistinni eftir fímm
mánaða sambúð og sté aldrei inn
fyrir hans dyr framar. Það er
síðan ekki fyrr en sex áram síðar,
að fengnu konungsleyfi, að þau
Margrethe og Lauritz Michael
fengu að eigast.
Að vonum hefur ráðdeildarsem-
in í hjúskaparmáli Margrethe
Andreu verið hinum ungu elsk-
endum mikill þymir í augum. Sú
saga skyldi ekki endurtekin.
Þegar þau vora gefín saman í
hjónaband þann 29. október 1809,
gaf Lauritz Michael konu sinni
forkunnarfagurt hálsmen í morg-
ungjöf, með þeim ummælum að
fyrsta dóttir þeirra, sem giftist
af fúsum og fijálsum vilja, fengi
menið. Þá var á annarri hlið mens-
ins hárlokkur og upphafsstafír
Lauritz Michaels — L.M.K. — en
á hinni mynd af honum. Eftir lát
hans lét Margrethe Andrea setja
í stað myndarinnar einskonar leg-
stað, líkkistu, hörpu og pálmatré,
Morgungjöfin