Morgunblaðið - 24.01.1987, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JANÚAJR 1987
46___
Minning:
Björn J. Blöndal
rithöfundur
Fæddur 9. september 1902
Dáinn 14. janúar 1987
Veturinn hefur liðið áfram og
nýtt veiðiár nýlega hafíð, en um
miðjan janúar kom sorgarfréttin,
veiðimenn setti hljóða, Bjöm J.
Blöndal, ritsnillingurinn frá Laug-
arholti, var látinn, þessi lang besti
íþróttamaður orðsins listar. Hann
hafði reyndar átt við langa sjúk-
dómslegu að stíða. Björn var á
áttugasta og sjöunda aldursári.
Veiðimenn glöddust nú um jólin,
þegar ennþá ein bókin kom frá
honum um Grímsá í Borgarfirði.
Enn eitt ritverkið í glæsilegt veiði-
bókasafn veiðimanna.
Bjöm fæddist í Stafholtsey í
Borgarfírði 9. september 1902, ólst
þar upp og hóf búskap í Laugar-
holti í Borgarfírði 1931.
Ennþá man maður það glöggt
er við heimsóttum Björn í Laugar-
holt. Þetta var í upphafí góu 1983
til að taka viðtal við hann. Hann
sagði að við hefðum mátt koma
mörgum ámm fyrr, þegar hann var
hressari og þá hefði hann getað
sýnt okkur marga veiðistaði, en
með stöngina og pennann var hann
jafn fímur. Hve oft hafa veiðimenn
ekki sest niður og lesið bækurnar
hans aftur og aftur. Bækumar hans
vom þrettán og hver annarri betri,
mest hélt hann upp á bókina Vatna-
nið, enda er hún eingöngu um veiði.
Veiðimenn komast í annan heim við
að lesa það sem hann hafði sett á
pappír, lýsingar hans á landinu,
náttúmnni, fiskunum, fuglunum og
öllu í kringum hann em ótrúlegar.
Heimsóknin til hans í upphafi góu
tók á mann, að heyra þennan snill-
ing segja frá sínum veiðiheimi.
Veiðiámar í Borgarfirði þekkti
hann manna best og um landið
gekk hann vel, þótti svo vænt um
það. Björn J. Blöndal var sómi veiði-
manna og fyrirmynd.
Eitt er það svar Björns sem eftir
situr úr þessu viðtali við hann, er
við spurðum hvort hann væri hætt-
ur að veiða. Hann svaraði fljótt: „Ég
er ekki hættur að veiða, góði. Ég
veiði á næturnar. Stundum veiði ég
vel, um jólin veiddi ég þrjá laxa og
tvo stóra rétt áðan. Kallarðu þetta
að maður sé hættur að veiða? Svo
er einn vinur minn, sem ætlar að
finna fyrir mig á, þegar ég verð
kominn hinum megin.“ Já, nú er
Björn kominn hinum megin og hans
verður sárt saknað meðal veiði-
manna. En hann finnur sér vonandi
veiðiá sem kannski líkist Svart-
höfða? En bækurnar lesa veiðimenn
og þá kemur hann upp í hugann,
hans góði andi mun verða með veiði-
mönnum við veiðiskapinn um aldur
og ævi. Sendi Jórunni Blöndal og
sonum þeirra innilegustu samúðar-
kveðjur. Blessuð sé minning veiði-
mannsins og ritsnillingsins frá
Laugarholti.
G. Bender
Óvíða er fegurra og víðsýnna en
í miðjum Borgarfirði, þar sem Hvítá
rennur til sjávar, móðurelfan mikla,
sem þá hefur safnað í faðm sinn
§ölda bergvatna og jökulkvísla,
Norðurá, Þverá, Norðlingafljóti,
Geitá, Grímsá og svo mætti lengi
telja. Á bökkum hennar, með útsýn
til fjallahringsins mikla, allt frá
Snæfellsjökli í vestri um Baulu,
Eiríksjökul, Okið, Skjaldbreið og til
þverhníptrar Skarðsheiðar og Hafn-
arfjalls í suðri, fæddist Björn J.
Blöndal og þar ól hann allan sinn
aldur. Þar lærði hann að lesa öll
undur hinnar fjölbreyttu náttúru
þessa fagra héraðs öðrum mönnum
betur, hvort sem það voru leyndar-
dómar fískanna í djúpum hyljum,
lifnaðarhættir fuglanna eða blóm-
skrúðið á árbakkanum.
Árið 1951 kvaddi Björn sér hljóðs
á rithöfundaþingi með bókinni
Hamingjudagar, sem gefin var út
á kostnað og fyrir áeggjan frænda
hans, Lárusar Jóhannessonar, síðar
hæstaréttardómara. Þessi bók vakti
þegar athygli fýrir ljóðrænan og
fágaðan stíl, en þó ekki sízt fyrir
næmleika höfundar á samskipti
manns og náttúru. Þótt undirtitill
bókarinnar væri Úr dagbókum
veiðimanns, var efni hennar miklu
frekar óður til alls hins fagra í ríki
náttúrunnar, ofið frásögnum af
mannlegum örlögum og eftirminni-
legum persónulýsingum. Hér var
ekki aðeins kominn til sögunnar nýr
rithöfundur, heldur í rauninni ný
bókmenntagrein, sem ekki hafði
verið mikil rækt lögð við hér
landi. Þegar á næstu árum sendi
Bjöm frá sér fleiri bækur, sem stað-
festu yfirburði hans í þessari grein
bókmennta, Vinafundi 1953, Vatna-
nið 1956, svo að dæmi séu tekin,
auk skáldsagna, smásagna og þjóð-
legs fróðleiks, sem allt ber merki
þeirrar ástar á umhverfí sínu bland-
inni góðlátri glettni, sem einkennir
öil rit Bjöms Blöndals.
En þótt heillandi sé að lesa frá-
sagnir Björns var þó ennþá
skemmtilegra að hlusta á hann
sjálfan segja frá, þar sem hann
blandaði snilldarlega saman fróð-
leik um íslenzka náttúm, þjóðsög-
um og lifandi frásögnum af liðnum
atburðum og eftirminnilegurn per-
sónum, sem hann hafði kynnzt á
lífsleiðinni. Það var því ekki furða
þótt margir sæktu hann heim til
að læra af honum og njóta frásagna
hans. Eitt dæmi langar mig til að
nefna því til sönnunar.
í kringum 1960 kom Jörgen
Jörgensen, menntamálaráðherra
Dana, og einn helzti stuðningsmað-
ur við málstað íslands í handrita-
málinu, í heimsókn til íslands. Faðir
minn fékk það skemmtilega hlut-
verk að fara með þennan vin sinn
í ferð um söguslóðir Borgarfjarðar,
í Reykholt, að Borg og til að sýna
honum þetta fagra hérað. En nú
fór verr en skyldi, þegar veðrið
snerist í hellirigningu og dimmviðri
svo að varla var hundi út sigandi
og hvergi til fjalla að sjá. í þessum
vanda datt föður mínum það snjall-
ræði í hug að fara óboðinn með
ráðherrann í heimsókn til Bjöms í
Laugarholti. Þar sátu þeir síðan
lengi dags í góðum fagnaði og nutu
þess að hlýða á mann, sem ekki
kunni síður að segja frá en þeir
forfeður hans, sem færðu íslend-
ingasögumar í letur. Og ég hef það
fyrir satt, að Jörgen Jörgensen hafí
ekki þótt annað merkilegra í heim-
sókn sinni til íslands að því sinni
en þessi dagstúnd í Laugarholti né
betri sönnun þess, að handritin
ættu bezt heima hjá slíku fólki.
Sjálfur kynntist ég Bimi Blöndal
ekki að ráði fyrr en nokkrum árum
síðar, og það með nokkmm óvænt-
um hætti. Haustið 1967 kom ég til
föður míns síðari hluta dags, og var
þar staddur Björn Blöndal. Sögðu
þeir mér það þá í tíðindum, að þeir
hefðu verið að ræða um mig og-
komizt að þeirri niðurstöðu, að mér
gæti verið hollt að taka upp lax-
veiðar, því ekkert mundi verða mér
betri hvíld og tilbreyting frá arga-
þrasi efnahags- og bankamála.
Bauð Björn mér að koma með sér
að veiða við Svarthöfða að áliðnu
næsta sumri og mundi hann þá leiða
mig fyrstu sporin á braut veiði-
mannsins. Þótt ég hefði til þess tíma
staðizt allar freistingar um þátttöku
í veiðitúrum, varð nú ekki lengur
vörnum við komið, þegar tveir slíkir
lögðust á árar. Var fastmælum
bundið, að ég kæmi í Laugarholt á
tilskildum tíma í ágústmánuði árið
eftir, og lagði Bjöm þegar á ráð
um veiðibúnað, er ég þyrfti að afla
mér til ferðarinnar. Þó gerði ég
mér þá litla grein fyrir þvf, hve
örlagarík þessi ákvörðun átti eftir
að reynast mér. Eftir þetta naut
ég þeirrar gæfu að veiða með Birni
Blöndal við Svarthöfða tvo til þijá
daga á sumri hveiju, á meðan hann
hafði heilsu til. Þær stundir, sem
við áttum saman á þessum stað,
sem honum var sem helgireitur,
munu lifa í minningunni til ævi-
loka. í húmi síðsumarkvöldanna og
eftir ævintýri veiðidagsins, eignað-
ist ég kæran vin og fræðara, sem
hefur auðgað líf mitt meira en ég
fæ með orðum þakkað. Af honum
lærði ég meira en nokkmm öðrum,
ekki aðeins um veiðiskapinn sjálfan,
heldur um líf laxins og þá undraver-
öld, sem býr í djúpi fljótsins og
umhverfí þess. Án þess skilnings,
er ég nam af vörum Björns, efast
ég um, að laxveiði hefði nokkurn
tíma hrifíð mig með þeim hætti, sem
orðið hefur. Fyrir Birni fólst í veiði
þátttaka mannsins í því eilífa sam-
spili náttúrunnar, sem er grund-
völlur alls lífs á jörðinni. í upphafi
bókarinnar Vatnaniðar lýsir hann
henni með eftirfarandi orðum:
„Nálægt hálfri öld hef ég stundað
veiðar, fálmandi bam í fyrstu og
með frumstæðum veiðarfærum. En
þá er sannast sagt, er ég viður-
kenni, að margt er það, sem ég
kann ekki í hinni frábæru íþrótt,
stangarveiðinni. Þessari goðum-
bomu íþrótt má líkja við konu-
hjarta. Hún er gjöful og heillandi,
hjúpuð fegurð, vafín í hamingju-
drauma. En svo er hún líka
vanþakklát og torráðin. Enginn, er
gengur henni á hönd af heilum
huga, á afturkvæmt frá dular-
heimum hennar. Og enginn mun
heldur óska þess. Endurminningin
fylgir unnendum hennar, hvert sem
þeir fara. Hún er þeim leiðarljós á
dimmum dögum og svali á eyði-
mörkum mannlegs lífs."
Á tímum vaxandi kapps og
græðgi í veiðiskap sem á öðrum
sviðum er okkur hollt að leita sem
oftast til bóka Bjöms og teyga hinn
heilnæma ástardrykk hans til
íslenzkrar náttúm. „Á æskuámm
bar ég þá þrá í bijósti að verða
náttúmfræðingur," segir Björn í
bókinni Vinafundum. En þótt sú ósk
rættist ekki, og hann væri bóndi
alla sína starfsævi, auðnaðist hon-
um samt að rita af svo mikilli snilld,
innlifun og þekkingu um margt í
náttúm landsins, að hinir lærðustu
vísindamenn mættu vera hreyknir
af.
Náttúrunnar numdir mál,
numdir tungur fjalla,
segir Grímur í kvæði sínu um
Jónas Hallgrímsson, og þau orð
fínnst mér eiga vel við Bjöm. Hann
átti listaskáldsins sanna skilning á
það mál, sem náttúran talar til
okkar á, en aðeins fáum er gefíð
að nema og túlka fyrir öðmm.
í dag verður Björn til moldar
borinn. Innilegar samúðarkveðjur
sendum við Dóra og fjölskylda okk-
ar til Jómnnar, sonanna tveggja
og fjölskyldna þeirra, og þökkum
allar samvemstundir með þeim
Birni á liðnum ámm. Við munum
ekki oftar hitta hann brosandi á
hlaðinu í Laugarholti eða eiga með
honum ferð um ævintýraheima frá-
sagnarlistarinnar. Én það er
huggun harmi gegn, að hann hefur
með bókum sínum skilið okkur öll-
um eftir ómetanlegan sjóð, sem
ekki mun fymast, á meðan við unn-
um landi okkar og tungu.
Jóhannes Nordal
„Það er hamingja að unna jörð-
inni og vera íslenzkur sveitamaður
alla ævi.“ Þannig komst Bjöm J.
Blöndal, bóndi og rithöfundur, að
orði í fyrstu bók sinni, „Hamingju-
dagar", sem kom út árið 1950.
Bjöm var þá á miðjum aldri. Hann
vakti þá þegar mikla athygli sem
rithöfundur og síðan hefur hann
skrifað margar bækur, er allar bera
vitni um stílsnilld hans, einlæga ást
hans á íslenzkri náttúru og afburða
þekkingu á lífríkinu. Það var ham-
ingja hans að unna jörðinni, vera
íslenzkur sveitamaður, fá að anda
við náttúrubarm og una ævidögum
í faðmi og við fegurð Borgarfjarðar.
Nú þegar þetta náttúrubarn,
þessi sanni sonur Borgarfjarðar, er
fallinn að foldu, langar mig að
minnast hans fáeinum orðum með
þakklæti fyrir það, sem ég tel mig
hafa numið af honum í bemsku.
Hann var ávallt fræðandi og gef-
andi af þekkingu sinni, vitsmunum
og hlýja hjarta. Hann var óvenju
málnæmur, bar mikla ást til
íslenzkrar tungu og bókmennta og
var snillingur í meðferð málsins.
Allt frá því ég man til mín fyrst,
hef ég þekkt Bjöm og metið hann
mikils. Foreldrar mínir vom leigj-
endur hjá honum í Langholti fyrstu
fímmtán ár búskapar síns. Jörðin
er stór og kostamikil, en var í þá
daga erfíð til búskapar, votlend
mjög og lá illa við samgöngum. Afi
Bjöms, Páll Jakob Blöndal, læknir
í Stafholtsey, keypti Langholt á
sínum tíma. Björn segir frá því í
eftirminnilegum kafla, sem nefnist
„Faðir og sonur“, að sem unglingur
hafí hann lofað föður sínum því,
að jörðin yrði ekki seld, og við það
stóð hann. Árið 1931 reistu hann
og kona hans, frú Jórunn Svein-
bjarnardóttir frá Efstabæ, nýbýli í
landi Langholts og nefndu Laugar-
holt. Heimili þeirra var mikið
menningarheimili. Þangað lá leiðin
oft í bernsku, enda voru synir þeirra
tveir, Sveinbjörn og Jón, jafnaldrar
okkar bræðranna og leikfélagar
okkar systkinanna. Þeir búa nú
báðir á jörðinni, sem langafí þeirra
hafði keypt. Báðir eru þeir stúdent-
ar að menntun, vel gefnir menn og
góðir drengir og traustir.
Frá bemskuárunum á ég góðar
minningar um heimilið í Laugar-
holti. Þar var ávallt vinum að mæta.
Þangað átti ég mína fyrstu skóla-
göngu í farskóla sveitarinnar. Ekki
var þó Bjöm kennari minn, en samt
lærði ég mikið af honum. Honum
var umhugað um að kenna hinum
ungu að bera ást og virðingu gagn-
vart móðurmálinu, ættjörðinni góðu
og lífínu öllu. Hann var sífræðandi
um fugla og jurtir, bar mikla lotn-
ingu fyrir lífínu og umgekkst það
af nærfæmi og góðvild hins glögg-
skyggna og hlýja manns. Ég hygg,
að fáir menn hafí verið fróðari um
grös og fugla en hann. Fróðleikur
hans í þessum efnum kemur glöggt
fram í bókum hans. Nefna má þátt
hans um „lækningamátt jurtanna"
í bókinni „Sagnir og sögur“. Hann
gjörþekkti íslenzka fugla og lifnað-
arhætti þeirra. Um þá skrifaði hann
víða og segir meðal annars: „Það
veitir hveijum manni auðugra líf
að umgangast góða fugla með vin-
arhug og vinsemd. Þeir eru þjónar
Guðs á góðri jörð.“ Þessu trúði
hann og sú var reynsla hans sjálfs.
Bjöm Blöndal var einn kunnasti
og snjallasti veiðimaður þessa
lands. Hann skrifaði bækur um
veiðar og veiðiár, sem bera vitni
um mikla þekkingu hans á þessu
sviði og innlifun. Hann taldi ekki
ráðlegt fyrir nokkurn mann að ger-
ast veiðimaður, nema hann ynni
friði og fegurð og hefði yndi af
samfélagi við náttúruna. Hann
sagði, að veiðiíþróttin lyfti mannin-
um á æðri svið og væri vel til þess
fallin að vekja félagsanda og samúð
manna á meðal. I bókinni Vatnanið-
ur segir hann meðal annars:
„Veiðimenn og skáld eru af einum
stofni. Á hljóðum stundum reika
þeir um draumalönd sín, fjarri
glaumi jarðar." Þessi orð eiga við
um hann sjálfan. Hann var veiði-
maður og skáld og átti sitt
draumaland, sitt helga og hljóða
fríðland við Svarthöfða, þar sem
hann undi löngum við veiðar, allt
frá sjö ára aldri og fram á ævi-
kvöld. Þar átti hann tvímælalaust
auðugustu og hamingjuríkustu
stundir lífs síns og fann glöggt til
gleðinnar og hamingjunnar, sem
fylgir því að unna fegurð og friði.
Alla ævi átti Bjöm Blöndal heima
í Bæjarsveit. Hann fæddist í Staf-
holtsey 9. september árið 1902.
Foreldrar hans voru Jón Blöndal,
héraðslæknir í Borgarfjarðarhéraði,
og fyrri kona hans, Sigríður Mar-
grét Bjömsdóttir. Að Bimi stóðu
sterkir stofnar og mikið gáfu- og
mannkostafólk í báðar ættir. Enn
lifir og mun lengi lifa í Borgarfírði
minningin um hinn mikilhæfa og
vinsæla lækni, Jón Blöndal, sem
dmkknaði í Hvítá 2. marz 1920.
Foreldrar hans vom Páll Jakob
Blöndal, læknir, og kona hans, Elín
Guðrún Jónsdóttir Thoroddsen,
skálds og sýslumanns á Leirá. For-
eldrar Sigríðar Margrétar móður
Bjöms vom Björn Lúðvíksson
Blöndal, smiður og sundkennari, og
kona hans, Guðrún Sigfúsdóttir.
Sigríður Margrét var systir Sigfús-
ar Blöndal, bókavarðar í Kaup-
mannahöfn. Þau hjónin Jón læknir
og Sigríður Margrét vom að öðmm
og þriðja að frændsemi. Forfaðir
Blöndalsættarinnar, Bjöm Auðuns-
son, sýslumaður í Hvammi, var afí
Jóns og langafi Sigríðar Margrétar.
Bjöm Blöndal ólst upp í Staf-
holtsey ásamt fjórum bræðmm
sínum, sem allir em látnir. Hann
stundaði nám í Bændaskólanum á
Hvanneyri og lauk þaðan búfræði-
prófí árið 1923. Hann var um skeið
barnakennari í heimasveit sinni,
Andakílshreppi. Þó að Björn hefði
ekki langa skólagöngu að baki, var
hann prýðilega vel að sér, mjög vel
sjálfmenntaður, ágætlega greindur
og gæddur listrænum hæfileikum.
Björn var afar skemmtilegur mað-
ur, glaður og góðviljaður. Hann var
gæddur góðu skopnæmi, kunni
ógrynni af sögum og sagði manna
bezt frá.
Eftir að Bjöm lét af búskap og
synir þeirra hjóna tókp við, helgaði
hann sig einkum ritstörfum og vann
ómetanleg störf á því sviði. Björn
var gæfumaður í einkalífi. Saga
hans er saga hamingjumanns, saga
góðs drengs og göfúgmennis, sem
lætur eftir sig verk og minningu,
sem munu lifa og gróa, þó að hann
sé hniginn til moldar.
í fyrstu bók sinni spyr Bjöm
meðal annars: „Glatast nokkm sinni
það, sem er göfugt? Em ekki allar
sálir dropar úr einu hafí?“ Sjálfur
var hann ekki í neinum vafa um
svarið. Hann vissi, að fegurð, göfgi
og tryggð munu lifa, þó að menn
og málleysingjar deyi.
Bók sinni Svanasöngur lýkur
Bjöm með þessum orðum: „Svo
kemur hópur af svönum, sem stefna
að löndum sólarlagsins. Bak við
útsæinn mikla. Þeir syngja kveðju-
óð. Söngur þeirra er í fyrstu þrótt-
mikill. En dofnar í fjarlægð og
hverfur í nóttina, þar sem aðeins
ein stjarna skín.“ Þessi orð rifjast
upp, þegar hann er kvaddur. Lífið,
sem hann unni hér á jörð, syngur
honum kveðjuóð og biður honum
fararheilla inn í land sólarlagsins,
þar sem aðeins ein stjama skín,
stjarna lífsins og ljóssins, stjarna
Jesú Krists, Drottins upprisunnar,
sem gefur líf í dauða og lætur sólar-
lagið vera undanfara nýs morguns
nýrrar dögunar.
Frú Jómnni Blöndal, bræðmnum
Sveinbirni og Jóni og fjölskyldum
þeirra vottum við hjónin okkar
dýpstu samúð.
Jón Einarsson, Saurbæ
Björn J. Blöndal, rithöfundur að
Laugarholti í Bæjarsveit, er fallinn
frá á níræðisaldri. Ég var á ellefta
ári, að mig minnir, þegar hann réð
mig snattastrák til sín, var þá ung-
ur maður og nýlega kvæntur
Jómnni Sveinbjarnardóttur frá
Efstabæ í Skorradal og þau voru
búin að byggja sér nýtt steinhús í
Langholtslandi í Bæjarsveit. Það
var nýtískuhús og þægindi eins og
best varð á kosið á þeim tíma, tvær
hæðir, eldhúsið á neðri hæðinni en
rúmgott baðherbergi á efri hæð,
hús sem hægt var kinnroðalaust
að bjóða útlendingum gistingu í,
jafnvel þó þeir væm af hærri stig-
um, og það var einmitt gert, því
Björn leigði enskum laxveiðimönn-