Morgunblaðið - 30.01.1987, Blaðsíða 12

12__________MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JANÚAR 1987_
Hvað er að gerast á
myndbandamarkaðmum
eftir Guðmund
*
Agústsson
Eins og fram hefur komið í frétt-
um var hinn 22. desember sl. lagt
hald á 12 þúsund myndbönd með
samræmdri aðgerð af hálfu lög-
reglu í Reykjavík, Kópavogi,
Hafnarfirði, Seltjarnarnesi og á
Suðurnesjum. Með sams konar að-
gerð var á 5 myndbandaleigum lagt
hald á tæp þijú þúsund myndbönd
hinn 14. janúar sl.
Margar spurningar spretta af
vörum fólks af þessu tilefni bæði
varðandi lögmæti aðgerðanna og
framkvæmd svo og um nauðsyn
slíkra aðgerða. Tilgangurinn með
grein minni er ekki sá að svara öll-
um þeim áleitnu spurningum, sem
vaktar hafa verið, heldur reyna að
varpa ljósi á grundvöll aðgerðanna,
reyna að skýra ástæður þær, sem
liggja þeim að baki, og upplýsa,
hvað raunverulega er að gerast á
myndbandamarkaðinum.
Með bréfi dómsmálaráðuneytis-
ins dags. 9. desember 1986 var
þess farið á leit við lögreglustjórann
í Reykjavík, að eftirlitsátak skvldi
gert með myndbandaleigum á höf-
uðborgarsvæðinu auk Suðurnesja.
Var honum falið að skipuleggja og
hafa yfirumsjón með þeim aðgerð-
um. Samkvæmt nefndu bréfi var
tilgangurinn með aðgerðinni að
hafa eftirlit með klám- og ofbeldis-
myndum, tilvist verzlunarleyfa og
bókhaldi myndbandaleiga. Þá kem-
ur fram i bréfinu, að athugað verði
í samráði við samtök rétthafa á
íslandi, hvort höfundarlög hafi ver-
ið brotin.
A grundvelli þessa bréfs var eft-
irlit stórlega hert og það ákveðið
að því er virðist að kröfu fram-
kvæmdastjóra og lögmanns sam-
taka rétthafa að öll myndbönd, sem
ekki bæru íslenzkan texta, skyldu
tekin af leigunum, án tillits til þess,
hver væri hinn raunverulegi rétt-
hafi þeirra. Af þessu tilefni útbjó
framkvæmdastjóri samtaka rétt-
hafa leiðbeiningar til lögreglu-
manna um útlit og gerð þeirra
myndbanda, sem lagt skyldi hald á
hjá myndbandaleigunum.
Á íslenzkum myndbandamarkaði
hagar svo til, að rétturinn til fjöl-
földunar og dreifingar myndbanda
er í höndum margra aðila. Flestir
þessara íslensku dreifingaraðila eru
í samtökum rétthafa, en nokkrir
myndbandadreifendur standa fyrir
utan samtökin. Flestir þeirra, er
standa utan samtakanna, eru smáir
utan einn, sem án efa er stærstur
á markaðinum, með 20—25% af
öllum útgefnum titlum. Fóru hinir
síðargreindu aðilar eigi fram á, að
hald yrði lagt á myndbönd, enda
þeim ókunnugt um, að til aðgerða
skyldi gripið með þeim hætti, sem
raun varð á. I aðgerðinni var tekið
jafnt efni þessara rétthafa sem og
annarra rétthafa innan vébanda
samtakanna, enda segir í þeim leið-
beiningarreglum, sem lögreglunni
voru afhentar, undirritaðar af fram-
kvæmdastjóra samtaka rétthafa,
að öll ótextuð myndbönd séu ólög-
leg. Á myndbandaleigum eru einnig
myndbönd, sem enginn íslenzkur
rétthafi getur sýnt fram á, að hann
eigi rétt á að fjölfalda og dreifa. I
þeim tilvikum er rétturinn til dreif-
ingar og fjölföldunar enn í höndum
framleiðanda viðkomandi mynda.
Mér er tjáð, að rneginhluti þeirra
myndbanda, sem tekin voru af
myndbandaleigunum með aðgerð-
Guðmundur Ágústsson
„Eðlilegt hefði því ver-
ið, áður en til svo
umfang'smikilla að-
gerða kom og menn
sviptir eigum, sem tald-
ar eru metnar á
nokkrar milljónir
króna, að á brotið
skyldi fyrst látið reyna
fyrir dómstólum.44
um lögreglu, sé þess háttar
myndbönd. Að því er talið er munu
af þeim tólf þúsund myndböndum,
sem hald var Iagt á með aðgerðum
hinn 22. desember, hafa verið á
bilinu 500—1000 klám- ogofbeldis-
myndir, nokkur hundruð eftirtökur
(kópíur), en afgangurinn ótextuð,
innflutt myndbönd. Af þeim tíu til
ellefu þúsund myndböndum er áætl-
að, að í 20—25% tilvika, þ.e. tvö
til þijú þúsund myndbönd, sé réttur-
inn til dreifingar í höndum hinna
íslenzku dreifingaraðila bæði innan
og utan samtaka rétthafa. Af því,
sem eftir stendur, þ.e.a.s. efni á
myndböndum, sem enginn íslenskur
aðili hefur samning til að fjölfalda
og dreifa hér á landi, eru því um 7
til 8 þúsund af þeim 12 þúsund, sem
hald var lagt á með fyrri aðgerð-
inni. í síðari aðgerðinni mun lítið
sem ekkert hafa verið af klám- og
ofbeldismyndum, hins vegar örfáar
eftirtökur, en mestmegnis efni, sem
enginn hefur rétt til að fjölfalda og
dreifa hér á landi. Ef athugað er
nánar, hvaða myndefni er verið að
taka af leigunum, kemur í ljós, að
hið erlenda ótextaða efni er einkum
barnaefni, sígildar kvikmyndir og
alls konar sérefni s.s. íþróttaefni,
tónlistarefni af ýmsu tagi, kennslu-
efni og efni, sem íslenskir dreifing-
araðilar hafa engan áhuga á 'að
kaupa réttinn á og fjölfalda og
dreifa hér á landi.
Hver er réttarstaðan?
ísland er aðili að tveim alþjóða-
samningum um verndun höfundar-
réttinda, Bernarsáttmálanum og
Universal Copyright Convention, og
hafa þeir báðir verið lögfestir hér
á landi. Hinn fyrrgreindi á árinu
1971 og hinn síðargreindi árið
1956. Með aðild að samningum
þessum skuldbatt íslenzka ríkið sig
til að virða rétt höfunda í hinum
aðildarríkjunum. Með því að lög-
leiða sáttmála þessa, eins og hér
hefur verið gert, ber íslendingum
að virða rétt höfunda hinna aðild-
arríkjanna.
Sáttmálarnir leggja ekki aðrar
skyldur á herðar aðildarríkjunum
en að virða efni sáttmálanna og
með lögfestingu þeirra, að aðild-
arríkið skuldbindi þegnana af
ákvæðum þeirra. Sáttmálarnir
leggja sem slíkir engar skyldur á
herðar einstökum aðildarríkjum að
höfða mál á hendur þegnum sínum,
gerist þeir brotlegir við einstök
ákvæði samninganna. Telji erlendur
höfundur, að á sér hafi verið brotið
hér á landi, er það í hans valdi að
leita réttar síns. Er honum þá rétt
að vísa til sáttmálanna máli sínu
til stuðnings, en hann verður eins
og íslenzkir höfundar við rekstur
málsins að fara eftir þeim réttar-
farsreglum, sem á íslandi gilda um
brot af þessu tagi.
Eins og rakið var hér að framan
var rétturinn til meirihluta þein-a
myndbanda, sem tekin voru á
myndbandaleigunum, í höndum ,er-
lendra aðila. Þessir aðilar hafa ekki,
svo vitað sé, kært eða farið fram
á, að lögreglan geri átak í því, að
myndbandaleigur á Islandi verði
sviptar þeim myndböndum, sem
þær eiga réttinn á að dreifa. Raun-
ar hafa íslenzkir rétthafar eigi
heldur kært myndbandaleigurnar
vegna þeirra myndbanda, sem þeir
hafa fengið réttinn á að fjölfalda
og dreifa hér á landi. Hins vegar
hafa samtök rétthafa lýst yfir að
þau eða meðlimir þeirra komi til
með að kæra, reynist eitthvað að
þeim myndböndum, sem hald var
lagt á með aðgerð lögreglu, vera
ólöglegt.
Eftir því sem mér virðist eru tvær
leiðir tiltækar, svo að opinber rann-
sókn geti farið fram á meintum
höfundarréttarbrotum. Annars veg-
ar kæri höfundur og þá eftir
atvikum rétthafi („sá, sem misgert
er við“) hina óheimilu notkun. á
hugverkinu og hins vegar, ef telja
má, að mikilvægir almannahags-
munir krefjist opinberrar rannsókn-
- arisji hér. 59, _gr. höfundalaga nr.
73/1972 sbr. breytingu á þeim lög-
um frá 1984). Ef ofangreind túlkun
fær staðizt virðist aðgerð lögreglu
byggjast á hinu síðargreinda, að
það séu mikilvægir almannahags-
munir, að málið verði rannsakað
af opinberum aðilum. Ef aðgerðir
lögreglu eru taldar byggjast á hinu
fyrrgreinda er ólíklegt annað en
rétthafarnir hefðu þurft að sýna
fram á réttmæti beiðni sinnar. Af
orðalagi lagaákvæðisins verður ekki
annað ályktað en að lögreglan hefði
átt að krefjast þess að fá í hendur
lista frá hveijum einstökum rétt-
hafa bæði innlendum og erlendum
yfir þau myndbönd, sem sá telur
myndbandaleigurnar hafa ólöglega
í útleigu, og síðan hver einstakur
þurft að kæra sérstaklega þær
myndbandaleigur, sem á markaðin-
um eru og rannsóknin beindist að.
Eigi verður fallist á þann skýringar-
kost, að fyrst skuli farið í aðgerðina
og síðan á grundvelli hennar athug-
að, hvort kærugrundvöllur sé fyrir
hendi á einstaka aðila og á þeim
gögnum, sem lagt hefur verið hald
á með lögregluaðgerðinni. Athuga
verður í þessu sambandi, að í að-
gerð lögreglu felst leit að sönnunar-
gögnum vegna ætlaðs brots en ekki
að með aðgerðinni sé verið að skapa
grundvöll fyrir ákveðna aðila til að
kæra, komi það í ljós, að á honum
hafi verið brotið.
Af ofangreindu verður því að
telja, að aðgerðir lögreglu byggist
á því, að mikilvægir almannahags-
munir krefjist þess, að myndbönd
þau, sem hald var lagt á með áður-
greindum aðgerðum, verði gerð
upptæk. Þótt líta megi þannig á,
að innflutningur myndbanda til út-
leigu á myndbandaleigum feli í sér
brot á höfundarrétti, þá er dregið
í efa, að það sé réttlætanlegt og
krafa almennings, að til svo rót-
tækra og umfangsmikilla aðgerða
skuli gripið til upprætingar á þessu
meinta broti. Eigi er ætlun mín að
setjast í dómarasæti og meta hags-
muni almennings, en eigi verður
hjá því komist að draga í efa nauð-
syn þessara aðgerða. Fallast má á
aðgerðirnar að því er klám- og of-
beldismyndir varðar, en ekki er
varðar hin ótextuðu myndbönd. Að
því er virðist voru hin fyrrgreindu
myndbönd aukaatriði í aðgerð lög-
reglunnar, slíkur var ákafinn við
að hreinsa myndbandaleigurnar af
ósómanum, er fólst í ótextuðu
myndböndunum. Er hagsmunir al-
mennings eru metnir verður ekki
hjá því l.omist að athuga, hver sé
á rannsóknarstigi hæfur að meta
þessa hagsmuni og síðan, hver kem-
ur til með að skera úr um þá
hagsmuni að lokum. Ljóst er, að
það eru dómstólar, sem eiga loka-
orðið, en erfiðara er að gera sér
grein fyrir, hver sé bær til að meta
hagsmuni þessa á frumstigi. Telja
verður þó, að það sé í höndum dóms-
málaráðuneytisins. Athyglisvert er,
að frá því að myndbandaleigur tóku
til starfa hér á landi upp úr 1980
hafa innflutt ótextuð myndbönd
verið á myndbandaleigunum til út-
láns og ekki fyrr en nú hafa yfirvöld
amast við þessum innfluttu mynd-
böndum og útleigu þeirra. Hins
vegar hefur einstaka rétthafi kært
eða farið sjálfur í mál vegna ólög-
mætrar fjölföldunar á einstökum
myndum, sem sá hefur keypt rétt-
inn á að fjölfalda og dreifa hér á
landi. Svo vitað sé hafa dómstólar
ekki fengið til umfjöllunar kæru-
efni, sem rekið er á grundvelli
verulegra almannahagsmuna. Eðli-
legt hefði því verið, áður en til svo
umfangsmikilla aðgerða kom og
menn sviptir eigum, sem taldar eru
metnar á nokkrar milljónir króna,
að á brotið skyldi fyrst látið reyna
fyrir dómstólum.
Af hverju aðgerðir nú?
Rétt er í tengslum við ofan-
greinda umfjöllun að gera sér grein
fyrir, hvað virkilega er að gerast á
hinum íslenska myndbandamark-
aði. FYá því myndbönd komu fyrst
á markað hér á landi fyrir hartnær
sex árum síðan hafa ótextuð mynd-
bönd óhindrað verið flutt inn til
landsins af myndbandaleigum og
leigð almenningi. í upphafi var þessi
leið sú eina, sem tiltæk var, en fljót-
lega sáu ýmsir aðilar sér hag í því
LÍÚ óskar tilboða í flot-
búninga í öll f iskiskip
Pantanir á 2.200 hafa þegar borizt, en búizt
er við að alls verði þörf um 5.000 búninga
LANDSAMBANDI íslenzkra út-
gerðarmanna hafa nú borizt
pantanir á um 2.200 flotbúning-
um til notkunar um boð í islenzk-
um fiskiskipum, eins og skýrt var
frá í Morgunblaðinu í gær. Inn-
kaupadeild LÍÚ sendi um miðjan
mánuðinn út bréf til félags-
manna sinna, þar sem hún kynnti
þá ákvöðrun sina að standa að
útboði fyrir flotbúninga fyrir öll
íslenzk fiskiskip. Stefnt er að því
að opnun tilboða verði eigi síðar
en fyrsta marz og búningarnir
verði komnir um boð í skipin
fyrir lok septembermánaðar
næstkomandi. Gert er ráð fyrir
þvi að útboðið nái til allt að 5.000
flotbúninga og verður það vænt-
anlega stærsta einstaka pöntun
slíkra búninga í heiminum til
þessa.
Gylfi Guðmundsson, forstöðu-
maður Innkaupadeildar, sagði í
samtali við Morgunblaði, að pantan-
ir streymdu inn á hveijum degi og
ætlunin væri að ýta við þeim, sem
ekki hefðu sent inn pöntun í lok
vikunnar. Hann sagði þetta mjög
merkt framtak í öryggismálum sjó-
manna og áhuginn væri eftir því.
Flotbúningar kostuðu á venjulegum
markaði 8.000 til 14.000 krónur,
en væntaniega fengizt verðlækkun
í svo stóru útboði.
í bréfi innkaupastofnunar LÍÚ
til félagsmanna segir, að vegna
, hinna. jniklu. aósLysa,. sem. orðið.
hafi við strendur landsins og á hafi
úti síðustu vikurnar, hafi margir
útvegsmenn talið rétt að búa öll
fiskiskip út með flotbúningum fyrir
hvern og einn í áhöfn. Það sé álit
margra að flotbúningar séu eitt
öruggasta hjálpartæki, sem völ sé
á og tryggt geti björgun mannslífa
úr sjávarháska. Vegna þessa hafi
stjórn Innkaupadeildar samtakanna
ákveðið að hlutast til um útboð.
Ennfremur segir í bréfinu, að
Á VEGUM Iðnþróunarfélags
Suðurnesja er þessa dagana ver-
ið að velja 24 fyrirtæki í verslun,
iðnaði og þjónustu í sérstakt árs-
námskeið sem gengur undir
nafninu: Framfarasókn fyrir-
tækja á Suðurnesjum.
Námskeiðið hefst um mánaða-
mótin febrúar-mars næstkomandi.
Gerð er sú krafa að þátttakendur
hafi lágmarksþekkirigu á bókhaldi
og vilja og getu til að leggja á sig
mikla vinnu. Fyrirtækið sem þeir
koma frá þarf að vera í vexti eða
.hafa. yaxtarmöguJeika..______ .
þýðingarmikið sé að ein tegund
verði fyrir valinu. Með því móti
þekki sjómenn flotbúninginn og
kunni að umgangast hann á grund-
velli fyrri björgunaræfinga, þó þeir
skipti um skipsrúm. Ennfremur
verði eftirlit, viðhald og þjónusta
auðveldari með þeim hætti.
Tilboðin verða opnuð í viðurvist
fulltrúa Siglingamálastofnunar,
Farmanna- og fiskimannasam-
bands Islands, Sjómannasambands
íslands, Slysavarnafélags íslands
og LÍÚ og er áskilinn réttur til að
taka hvaða tilboði sem er eða hafna
öllum.
Grunnhugmyndin með námskeið-
inu er að auka þekkingu stjórnenda
þeirra fyrirtækja sem hafa vaxtar-
möguleika þannig að efla megi
markvisst starfsemi fyrirtækjanna
og skapa grundvöll fyrir ný störf.
Námskeiðið tekur í heild þijá
daga í mánuði allt árið. Kennsla fer
fram annan hvern laugardag og
síðan fara tveir hálfir dagar í verk-
legar æfingar þar sem þáttakendur
með aðstoð ráðgjafa leysa verkefni
sem höfða beint til þarfa fyrirtækja
þeirra.
___________________d&JBfU.___
Iðnþróunarfélag Suðurnesja:
Námskeið fyrir fyrirtæki
með vaxtarmöguleika
Grindavik.