Morgunblaðið - 30.01.1987, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JANÚAR 1987
Minning:
BenediktS. Krístjánsson
fv. bóndi Stóra-Múla
Fæddur I. apríl 1895
Dáinn 22. janúar 1987
„Mínir vinir fara Ijöld
feigðin þessa heimtar köld.“
H.J.
Benedikt Sigurður Kristjánsson
var fæddur að Lambanesi í Saurbæ
þann 1. apríl 1895, sonur hjónanna
Kristjáns Benjamínssonar, Jónsson-
ar á Hróbjartsstöðum í Hnappadal
og konu hans, Katrínar Markús-
dóttur. Kona Kristjáns á Stóra-
Múla var Hómfríður Benjamíns-
dóttir Hjálmarssonar, Jónssonar frá
Bólu í Skagafirði.
Fyrstu árin bjuggu þau Kristján
og Hólmfríður í Lambanesi en síðan
á Saurhóli og Þurranesi þar til þau
fluttu að Stóra-Múla árið 1904 er
Torfi í Ólafsdal seldi þeim jörðina,
Þu
sparar
með
'PeÞ-
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN, SÍMI 24260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA-LAGER
sem áður var ein af þeim jörðum
sem Ólafsdalsskólinn hafði til af-
nota. Benedikt var þá 9 ára gamall
og átti hann eftir það alla tíð heim-
ili á Stóra-Múla.
Saurbærinn er ein af fegurstu
sveitum landsins, gi'asi gróin á milli
hárra Qalla. Ágæt sveit og ágætis
fólk, eins og Steinn Steinarr sagði.
Stóri-Múli stendur hátt og þaðan
er fagurt útsýni yfir sveitina og
vestur yfir Gilsfjörð allt til Barma-
hlíðar sem Jón Thoroddsen orti svo
fallega um. Þarna ólst Benedikt upp
og vandist ungur öllum heimilis-
störfum. Hann hlaut í æsku
almenna barnafræðslu, en auk þess
var hann 2 vetur í Hjarðarholts-
skóla hjá séra Ólafi Ólafssyni.
Þaðan komu margir nemendur vel
undirbúnir til að takast á við ný
verkefni sem framtíðin bar í skauti
sér. Þá komst Benedikt á unga aldri
í kynni við Ólafsdalsheimilið, sem
var annálað fyrirmyndar menning-
arheimiii. Hann komst einnig í
kynni við sjómennsku, þar sem
hann var 2 vertíðir í Grindavík við
sjóróðra.
Saurbærinn og Saurbæingar
voru að ýmsu leyti á undan öðrum,
því þar blómstraði félagslífið. Söng-
og leiklistin voru í hávegum hafðar
hjá yngra sem eldra fólki og ung-
mennafélagið starfaði mikið. Þótt
starfsemi þessi hvíldi oft á herðum
fárra manna, þá voru allir með þeg-
ar á þurfti að halda. Benedikt á
Stóra-Múla var framarlega í hópi
ungra manna í sveitinni og tók
mikinn þátt í félagslífinu. Hann var
leikari góður og er mér hann
minnisstæður bæði sem séra Sig-
valdi í Manni og konu og sem
Sigurður í Dal í Skugga Sveini. Þá
var hann söngmaður góður og snjall
ræðumaður, orðheppinn og rökvís.
Þessi félagsstarfsemi var góður
skóli fyrir yngri kynslóðina. Þar
lærði hún að starfa og leysa ýmis
vandamál sameiginlega og var því
vel í stakk búin til að takast á við
stærri verkefni þegar út í lífsbarátt-
una kom. Á þessum árum voru
flestir Saurbæingar fátækir af ver-
aldarauði, en þeir voru hugsjónarík-
ir, frjálslyndir og framfarasinnaðir.
Árið 1921 hóf Benedikt búskap
á Stóra-Múla og bjó hann þar í nær
40 ár er sonur hans, Ingiberg, tók
við búi þar.
Það var margt sem á móti blés
í landbúnaði á þessum fyrstu bú-
skaparárum Benedikts, ekki síður
en mönnum finnst í dag. Það voru
harðindaár frá 1918—1920 og í
kjölfar þeirra kom gífurlegt verð-
fall búsafurða og bændur sátu eftir
með miklar skuldir og fengu lítið
fyrir innleggið sem að mestu voru
sauðfjárafurðir. Skuldirnar sem
söfnuðust á þessum árum losnuðu
menn ekki við næstu árin. Síðan
kom heimskreppan upp úr 1930 svo
ástandið var hörmulegt. Kreppu-
lánasjóður og Afurðasölulögin 1935
björguðu miklu og sköpuðu bænd-
um meira öryggi í búskap en áður
þekktist. Það var bjartara framund-
an, en þá komu sauðfjársjúkdómar
sem ollu stórtjóni svo skipta varð
um íjárstofn. Það var engin sæld
að fást við þessi mál, en upp úr
fyrri fjárskiptum árið 1947 fór að
rofa til og bændur voru þá fljótir
að tileinka sér nýjungar þær sem
voru á boðstólum, vélar og tæki sem
áður voru lítið þekkt hér á landi.
Benedikt á Stóra-Múla kynntist
þessum erfiðleikum öllum eins og
aðrir bændur. Hann mundi vel
tvenna tíma í búnaðarháttum og
kunni að meta þær nýjungar og þá
tækni sem rutt hefur sér rúms
síðustu áratugina. Hann var maður
ræktunar og framfara og byggði
allt sitt á jörð sinni og rælrtaði
mikið, svo hann þurfti ekki að heyja
nema á ræktuðu landi sfðustu bú-
skaparárin. Þetta votlendi sem áður
var í Saurbænum er nú að mestu
orðið að grasgefnum túnum og
bústofn bændanna hefur margfald-
ast og afurðir stóraukist. Samhliða
búskapnum var Benedikt alla tíð
mikið í félagsmálum, enda vel til
þess fallinn. Hann átti lengi sæti í
hreppsnefnd og var um skeið odd-
viti. Hann vann að því m.a. að gefa
þeim ábúendum sem voru leiguliðar
á hreppsjiirðum kost á að kaupa
þær og verða sjálfseignarbændur.
Þá var hann lengi í stjórn Kaup-
félags Saurbæinga og formaður
stjórnar um skeið. Alllengi var hann
formaður búnaðarfélags og fóður-
birgðafélags og um skeið formaður
sjúkrasamlags og í mörg ár sóknar-
nefndarformaður. Margt fleira var
honum falið sem eigi verður hér
rakið. Benedikt var bókhneigður
maður og víðlesinn, greindur vel
og snjall ræðumaður og lét engan
eiga hjá sér í orðasennum. Hann
hafði skemmtilega frásagnarhæfi-
leika og var hagmæltur vel. Hann
var samvinnu- og félagshyggju-
maður með ákveðnar skoðanir og
fylgdi Framsóknarflokknum að
málum.
Fyrri kona Benedikts var Gíslína
Ólöf Ólafsdóttir frá Þórustöðum í
Bitru Magnússonar. Hún lést 39
ára 1931. Þeirra börn eru: Kristján
Hólm, frv. borgarfulltrúi í
Reykjavík, kvæntur Svanlaugu
Ermenreksdóttur; Anna María, gift
Siguijóni Sveinssyni í Hafnarfirði.
Þau bjuggu lengi á Sveinstöðum í
Dalasýslu; Ellert Ingiberg, bóndi
Stóra-Múla, kvæntur Halldóru Guð-
bjartsdóttur; Benedikt, kennari í
Reykjavík. Öll eru systkinin mann-
kosta fólk og þrátt fyrir erfiðar
heimilisástæður hlutu þau góða
menntun.
Seinni kona Benedikts var Vig-
fúsína Kristín Jónsdóttir frá
Þóroddsstöðum í Ölfusi. Hún lést
árið 1981.
Þegar Benedikt og Vigfúsína
hættu búskap byggðu þau yfir sig
í landi Stóra-Múla og nefndu þau
húsið Ármúla. Þar bjuggu þau í 2
áratugi. Síðustu árin dvaldi Bene-
dikt á Minni-Grund í Reykjavík og
var hann allt fram undir það síðasta
við góða heilsu og hélt reisn sinni,
þótt kominn væri á tíðræðisaldur-
inn. Hann lést þann 22. janúar sl.
í Landakotsspítala.
Þegar ég lít yfír farinn veg þá
hef ég margs að minnast og margt
að þakka hinum látna. Ævistarfið
var ekki alltaf létt, en það var sigr-
ast á öllum erfiðleikum og byggt
og búið giftusamlega í hendur kom-
andi kynslóða. Ég þakka og flyt
ættingjum og öðrum vandamönnum
innilegar samúðarkveðjur mínar og
konu minnar.
Blessuð sé minning Benedikts
Kristjánssonar.
Ásgeir Bjarnason,
Ásgarði.
Það er hlýtt inní herberginu og
óþarflega þungt loft eins og gjarnan
er hjá gömlu fólki og gamli maður-
inn sem þar býr tekur þér opnum
örmum í þau fáu skipti sem þú lítur
inn og þú ert um stund leiddur inn
í heim samræðulistar og einstæðrar
frásagnargáfu. Gamli maðurinn
spyr tíðinda, en samtalið þróast
fljótlega upp í það að hann fer að
segja þér frá. Hann sýnir þér þakk-
arkveðju frá ungum þjóðháttafræð-
ingi sem hafði beðið hann urr að
útlista forn vinnubrögð við heyskap
inn á segulband, og úr því urðu
átta vélritaðar síður segir gamli
maðurinn, og þurfti ekki að hnika
til orði, hvað þá setningu. Og ég
veit að hann mælir þar rétt. Frá-
sagnagáfa hans var einstök, at-
burðir liðu fram skýrt og
skilmerkilega, án vafninga eða
aukaatriða. í návist hans ertu stig-
inn inn í annan heim sem ofurvald
nútíma hi aða og fjölmiðlunar hefur
ekki náð að setja mark sitt á, enda
er gamli maðurinn sem andspænis
þér mundar tóbaksklútinn og
kryddar mál sitt spaugilegum at-
hugasemdum og kímni fæddur^
þegar enn eru tæp fimm ár eftir
af öldinni sem leið, orðinn 23ja ára
þegar Frostaveturinn mikli gengur
yfir 1918, og nær sestur í helgan
stein fyrir meira en aldarfjórðungi,
þegar barnabörn hans, fyrir utan
þau allra elstu, fara að muna hann
fyrst.
Saurbær í Dalasýslu var þétt-
býlli en nú er, þó fátækari væri,
þegar Benedikt Sigurður Kristjáns-
son fæddist fyrir tæpum níutíu og
tveimur árum. Faðir hans, Kristján
Benjamínsson frá Hrófbjargarstöð-
um, hafði um skeið verið vinnu- og
lausamaður í Saurbænum og árið
1894 ræðst hann sem vinnumaður
að Lambanesi til Benjamíns Hjálm-
arssonar Jónssonar frá Bólu og
dóttur hans Hólmfríðar. Segja má
að þá fari lukkuhjól þeirra beggja
að snúast, því að þau Kristján og
Hólmfríður fella hugi saman og
ganga í hjónaband og taka við bús-
forráðum í Lambanesi. Þar fæðist
Benedikt 1. apríl 1895. Skömmu
síðar taka þau Kristján og Hólm-
fríður Saurhól á leigu en ótrygg er
vist leiguliðans og þaðan verða þau
að fara eftir sex ára dvöl, flytja til
eins árs í mikið þröngbýli að Þurra-.
nesi, en síðan kaupa þau jörðina
Stóra Múla 1904 af Torfa í Ólafs-
dal. Þá er Benedikt 9 ára. Þar eiga
þau heimili síðan Kristján og Hóltn
fríður ásamt Benedikt og dætrun
sínum fimm, en af þeim er nú að-
eins Karólína á lífi.
Það var á honum að heyra að
gott hefði verið að alast upp í Saur-
bænum í byijun aldar, þó að fátækt
væri þar vissulega mikil eins og
annars staðar á landinu. En þegar
fyrstu árum aldarinnar sleppti fór
Ungmennafélagshreyfingin að
blása mönnum í bijóst trú á landið
og framtíðina. Þéttbýlt var og fjöl-
mennt á bæjunum og mikið af ungu
4WDSKUTBÍLL
Sá fyrsti frá Japan
meö sítengt aldrif,
sem hægt er aö læsa.
O Stööug spyrna á öll hjöl.
O Engin skipting milli fram-
og afturhjóla.
O Viðbragö og vinnsla ísérflokki.
O Mikiö burðarþol.
O Nýtískulegt og stílhreint útlit.
HEKLA HF
Laugavegi 170-172 Simi 695500
skabíll peirra,
ekki iáta ófærðina tefja sig!