Morgunblaðið - 30.01.1987, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JANÚAR 1987
37
Minning:
Karl A. Þorsteins
ræðismaður
Hinn 21. janúar andaðist tengda-
faðir minn, Karl A. Þorsteins, á
heímili sínu á Hagamel 12 hér í
borg. Þegar Reykjavíkurborg hélt
upp á 200 ára afmæli sitt í sumar,
hélt Karl upp á 85 ára afmæli sitt,
þar sem hann fæddist 18. ágúst
1901. Hann var ern og kátur fram
undir það síðasta og gekk til vinnu
sinnar í Eddu hf. þar til kallið kom-
ið.
Karl lauk stúdentsprófi árið 1921
og í tilefni af 65 ára stúdentsaf-
mælinu í sumar bauð hann heim
til sín þeim, sem enn voru lifandi
og rólfærir af hans árgangi, og það
var sannarlega gaman að fylgjast
með því, hve hressilega þessir
hálfní-
ræðu heiðursmenn skemmtu sér við
það tækifæri. En nú er hann allur
og ekki þýðir að mögla; þetta er
allra vegur. Og fáein þakklætis- og
kveðjuorð hlýt ég að skrifa á þess-
ari stundu.
Það var mannbætandi að kynn-
ast Karli, blanda við hann geði,
fræðast af honum og rökræða við
hann. Hann tók mér mjög vel sem
tengdasyni og við urðum góðir vin-
ir. Aldrei bar þar skugga á.
Ekki vorum við Karl á sama
kanti í pólitík, en oftast urðum við
þó sammála í rökræðum okkar,
þegar dýpra var kafað og tókst að
skoða hlutina í víðara samhengi en
út frá þröngu flokkspólitísku sjón-
arhorni. Karl bjó yfir ríkri réttlætis-
kennd og flæktist aldrei í
smáatriðum. Það gerði hann stað-
fastan og þolinmóðan.
Aldrei heyrði ég Karl hallmæla
nokkrum manni og mikið gerði
hann sér far um að sýna skoðunum
annarra sérstaka virðingu. Með
sinni einstöku hógværð ávann hann
sér virðingu og traust annarra
manna. Æðstu heiðursmerki og við-
urkenningar hlaut hann í fjórum
þjóðlöndum. Eflaust er það heims-
met að vera ræðismaður í 56 ár
samfleytt, allavega er það íslands-
met. Og heiðursfélagi var hann í
sínu stéttarfélagi.
Karli þótti ákaflega vænt um
barnabörnin sín og dekraði við þau
á þroskandi hátt. Þegar hann kom
frá útlöndum hin síðari ár færði
hann alltaf Eyrúnu, dóttur okkar
Rögnu, einhvetja bók á spænsku,
sem kveikti á jákvæðan hátt áhuga
hennar fyrir málinu. Sjálfur var
hann mjög mikill málamaður og
víðlesinn. Hann hafði fullkomið vald
á spænsku, en talaði líka ítölsku,
portúgölsku og frönsku. Þar á ofan
talaði hann reiprennandi ensku og
þýsku auk Norðurlandamálanna.
Vel fylgdist Karl með árangri nafna
síns, Karls Þorsteins, á skákbraut-
inni, og aldrei gat hann leynt
hrifningu sinni yfir sigrum hins
unga skákmeistara, sem er sonur
Þórs og Dóru.
Heimili Karls og Jóhönnu var
ætíð hlýlegt og kærleiksríkt og
mjög voru þau samstíga í ræktar-
seminni við börn og barnabörn. Oft
töluðu þau hjónin um þær ham-
ingjustundir, er þau áttu með
börnum sínum upp í sumarbústað
fjölskyldunnar við Elliðavatn
(Helluvatn). Þetta er stærðarbú-
staður, sem Karl keypti árið 1938
af Hallgrími Túliníus, og þótt bú-
staðurinn væri í strætisvagnafjar-
lægð frá bænum, var flutt upp í
hann á hverju vori, þegar skólum
lauk. Saumavélin og annað hafur-
task var tekið með og flutt upp
eftir og ekki komið aftur í bæinn
fyrr en skólar byijuðu að hausti.
Fyrir börnin var þetta sælutíð sam-
vista og gleði með foreldrum sínum,
sumar eftir sumar, og fyrir foreldr-
ana var þetta uppfylling draumanna
um lífið sjálft. Oft var þarna gest-
kvæmt og glatt á hjalla og mikill
samgangur við fjölskyldu Magnúsar
Jochumssonar, sem átti þarna bú-
. stað við hliðina. Samheldni þeirra
kjörsystkina, Karls og Helgu Þor-
steins, var mikil og traust. Helga
var líka upp í sumarbústað með sín
börn á hveiju sumri og allt þetta
fólk, stundum 12 manns, bjó þarna
í óvenjulegu samlyndi sem ein fjöl-
skylda. Ennþá heyrast hlátrasköll,
þegar minnst er atvika frá þessum
dýrðardögum.
Þegar ég nú hugleiði, hvílíkur
mannkostamaður Karl var og rifja
upp bjartar minningar úr samferð
okkar, ryðjast fram í hugann hástig
þeirra lýsingarorða, er eiga við um
góðgjarna, fordómalausa og orð-
vara menn. Ekkert hefði honum þó
verið fjær skapi en að ég léti það
allt á prent. Skal það því ekki gert,
heldur rakin stuttlega nokkur atriði
úr langri ævi hans.
Karl A. Þorsteins fæddist á
Bakkagerði á Borgarfirði eystra
hinn 18. ágúst 1901, sonur hjón-
anna Marenar Sigurðardóttur frá
Gautlöndum og Eiríks Sigfússonar
frá Skriðuklaustri. Foreldrum Karls
varð níu barna auðið og hin átta
hétu Jóhanna, Sigfríð, Þorlákur,
Ásgeir, Sigurður, Sólveig Þóra,
Kristján og Ásta. Eiríkur stundaði
lengstum verslun svo og lítils háttar
búskap og einnig var hann póstaf-
greiðslumaður á Borgarfirði eystra.
Þau Maren og Eiríkur komust vel
af, þótt heimilið væri að sjálfsögðu
þungt með þennan barnahóp.
Karl ólst hins vegar ekki upp
með foreldrum sínum, þar eð hann
var gefínn þriggja vikna gamall.
Er Ijómi vináttu og mannkærleika
yfir þeirri sögu. Á Borgarfirði
eystra var á þessum tíma Þorsteinn
Jónsson og norsk kona hans Ragna
Johansen að nafni. Þorsteinn hóf
verslun og útgerð á Borgarfirði
eystra árið 1893, þrítugur að aldri,
og stundaði þann atvinnurekstur
þar til hann fluttist til Seyðisfjarðar
upp úr aldamótunum. Voru þær
miklar vinkonur Maren og Ragna,
en eiginmenn þeirra áttu viðskipti
saman. Eitt sinn voru þær að gant-
ast, Maren og Ragna, þegar Maren
var ófrísk að Karli, en hann var
fimmta barn hennar, og Ragna seg-
ir: „Þú ættir nú að gefa mér það,
sem þú berð undir belti, Maren.“
Það skal ég gera, sagði Maren og
stóð við það.
Þeim varð ekki barna auðið
Rögnu og Þorsteini, og Karl var
því kærkominn inn á heimili þeirra,
en auk hans tóku þau tvö önnur
börn til fósturs og uppeldis og ólst
Karl upp með þeim kjörsystkinum
sínum á hinu myndarlega og hlýja
heimili Rögnu og Þorsteins. Annað
þessara bama var Þorsteinn (f.
1905), sem hér í Reykjavík var
þekktur undir nafninu Steini á
Litlabíl, en hann er látinn, og hitt
er Helga (f. 1914), sem er enn á
lífi. Helga hefur sagt mér margar
sögur frá þessu uppvaxtarheimili
sínu, sem allar bera Íjósan vott þess,
hve bamgóð og umhyggjusöm þau
voru bæði Þorsteinn og Ragna.
Karl bjó að þeim áhrifum alla ævi.
Þessi kjörbörn eignuðust góða for-
eldra í raun, og Karl og Helga tóku
sér ættarnafnið Þorsteins.
Karl var settur til mennta og fór
til Akureyrar árið 1915 og settist
þar í annan bekk Gagnfræðaskól-
ans. Kom fljótlega í ljós, að hann
var afburðanámsmaður. Tveim
árum seinna eða 1917 fluttu þau
Þorsteinn og Ragna frá Seyðisfirði
til Reykjavíkur og því er það, að
Karl kom suður og lauk stúdents-
prófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík vorið 1921.
Þorsteinn Jónsson flutti á þessum
tíma út fisk til Italíu og Spánar og
hafði þá gjarnan leiguskip í förum
fyrir sig. Hann hét Karli því, að
hann skyldi fá að fara með einu
leiguskipinu til Spánar að loknu
stúdentsprófi, ef skipstjórinn vildi
ábyrgjast strákinn, sem síðar
reyndisLauðsótt.H mikilli-eftÍFvænt-
ingu byijaði Karl að læra spænsku
hjá presti nokkrum í Landakoti til
undirbúnings Spánarferðinni.
Þessi Spánarferð, sumarið 1921,
sem stóð í rúma tvo mánuði, átti
eftir að hafa djúpstæð áhrif á Karl
og hans ævidaga. Þarna urðu hans
fyrstu og lifandi kynni af rómönsku
málunum og þeirri menningu, sem
átti hug hans og hjarta upp frá
því. Það var eitthvað annað að ferð-
ast til útlanda á þessum árum en
nú á tímum. Nokkru áður en þetta
gerðist, átti Þorsteinn leiguskip í
förum, sem fórst í óveðri undan
Spánarströndum og varð hann fyrir
mjög miklu fjárhagslegu tjóni af
því slysi. Þetta sama haust veiktist
Ragna og dó hinn 18. október og
syrgði Karl hana mjög.
Skömmu eftir að Þorsteinn kom
til Reykjavíkur 1917 stofnaði hann
fyrirtækið ísólf hf., sem bæði stóð
að útgerð og fiskútflutningi. Eftir
stúdentsprófið og Spánarferðina
tók Karl virkan þátt í þeim atvinnu-
rekstri, er Þorsteinn hafði með
höndum, og unnu þeir saman allt
til ársins 1930, er Þorsteinn andað-
ist. Ennfremur stofnuðu þeir feðgar
ásamt fleiri aðilum annað fyrirtæki
1926, sem bar heitið Karl Thor-
steins & Co. hf., og er það nú
starfrækt eftir langt hlé af yngsta
syni Karls, Karli Jóhanni. Karl fór
til Ítalíu, Spánar og Portúgals í
markaðsleit fýrir íslenskan fisk og
' stofnaði þar til viðskiptasambanda.
Ennfremur fór hann til Suður-
Ameríku í sömu erindagerðum:
einkum til Argentínu og Brasilíu. I
einni slíkri ferð árið 1923 réði hann
sig á búgarð í Argentínu til að full-
numa sig í spænskunni og dvaldist
þar un nokkurra mánaða skeið.
Á þessum árum var Axel Túliníus
ræðismaður Portúgala á íslandi en
árið 1928 varð Karl vararæðismað-
ur. Tveimur árum seinna, 1930,
varð síðan Karl ræðismaður Portú-
gala hér og sinnti hann því trúnað-
arstarfi þar til hann sagði því lausu
10 dögum fyrir andlát sitt í janúar
1987, eða í rúmlega 56 ár.
Með tilkomu Sölusambands
íslenskra fiskframleiðenda varð
Karl eins og aðrir kaupmenn á ís-
landi að leggja fiskútflutning og
reynslu sína í þeim efnum á hill-
una. Til þess á hinn bóginn að
hagnýta sér sem best viðskiptasam-
bönd sín og þekkingu á erlendum
mörkuðum stofnaði Karl með ýms-
um öðrum mönnum árið 1933
innflutningsfyrirtækið Eddu hf. og
rekstur þessa fyrirtækis varð aðal-
viðfangsefni Karls og ævistarf hans
í rúm 50 ár. Smám saman keypti
hann hlut annarra í fyrirtækinu og
það varð í raun fjölskyldufyrirtæki.
Elsti sonur Karls, Þór, starfaði lengi
með föður sínum í Eddu hf. og stýr-
ir því fyrirtæki nú. Karl setti
metnað sinn í að reka fyrirtækið á
heiðvirðan hátt, var skilamaður
hinn mesti og naut mikillar virðing-
ar viðskiptamanna sem og starfs-
bræðra.
Karl Þorsteins var óhemju vinnu-
samur maður og vandvirkur og lét
sér aldrei falla verk úr hendi. Hann
sinnti einnig félagsmálum á farsæl-
an hátt. Hann átti sæti í stjórn
Félags íslenskra stórkaupmanna og
var þar formaður um skeið og kjör-
inn heiðursfélagi þess 1971. Kom
hann oft fram gagnvart stjórnvöld-
um sem fulltrúi stórkaupmanna og
fór þá ekki fram hjá mönnum,
, hversu hreinskiptinn Karl var og _
hlutlægur í allri málefnaafstöðu.
Þótt ekki sé hér rakin frekar
starfssaga Karls verður ekki hjá
því komist að geta hér frumkvæðis
Karls og útsjónarsemi hans í sam-
bandi við löndunarbann Breta árið
1952 og það viðskiptastríð, sem
sigldi í kjölfarið. Auðvitað var það
ætlunin hjá bresku ríkisstjórninni
með löndunarbanninu að svelta
okkur til hlýðni og undanláts í land-
helgisáformum okkar, þott það þyki
máske gróft sagt í minningargrein.
Að sjálfsögðu urðu íslendingar að
bregðast við á réttan hátt og það
gerðum við með því að leita eftir
öðrum mörkuðum fyrir íslenskan
fisk. Austur-Evrópuþjóðirnar
reyndust þá fúsar til að kaupa af
okkur fisk, og það má vel rifja hér
upp þá sögulegu staðreynd, að
Austur-Evrópulöndin keyptu af ís-
lendingum á næstu árum allan þann
fisk, sem við veiddum og gátum
ekki selt annars staðar. Löndunar-
bann Breta rann út í sandinn.
En að sjálfsögðu vildu þessar
þjóðir ekki kaupa af okkur fiskinn
nema við keyptum af þeim vörur í
staðinn. Á þessu var pólitískur
skilningur hér og efnt var til jafn-
virðiskaupa við Austur-Evrópu. Nú
reið á, að til væru á íslandi áræðn-
ir innflytjendur, sem gætu tekið upp
vörukaup frá þessum löndum til að
nýta stöðuna, sem upp var komin.
Karl Þorsteins lét ekki á sér standa,
heldur fór strax til Austur-Þýska-
lands, Tékkóslóvakíu og Ungveija-
lands og samdi við framleiðendur
þar um stórfelld vörukaup.
Sérstök vandamál sköpuðust
varðandi Austur-Þýskaland, þar
sem íslensk stjórnvöld af tillitssemi
við Vestur-Þýskaland tóku ekki upp
stjómmálasamband við Austur-
Þýskaland fyrr en mörgum árum
seinna, enda þótt Austur-Þjóðveijar
vildu kaupa af okkur mikið magn
af fiski. Þá kom’ aftur krókur á
móti bragði af hálfu íslendinga.
Sérstakt vöruskiptafélag var stofn-
að á íslandi, sem seldi allan fiskinn
til Austur-Þýskalands og keypti all-
ar vömrnar þaðan á móti og dreifði
þeim til stórkaupmanna hérlendis.
Ríkisstjórnir beggja þýsku ríkjanna
gátu samþykkt þetta fyrirkomulag
en með þessu móti gátum við hag-
nýtt okkur þann markað, sem gafst
í Austur-Þýskalandi. Ég tel á engan
hallað, þótt ég fullyrði, að Karl
Þorsteins hafi verið einn af forkólf-
um og burðarásum þessa vöm-
skiptafélags, sem skipar sérkenni-
legan sess í hagsögu okkar.
Aðilarnir að þessu félagi voru
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna,
Samband íslenskra samvinnufélaga
og Félag íslenskra stórkaupmanna.
Var Karl ætíð fulltrúi stórkaup-
manna í stjórn vömskiptafélagsins
og oft formaður stjórnarinnar. ís-
lenska vömskiptafélagið starfaði í
rúma tvo áratugi, eða þar til stjóm-
málasamband var upp tekið við
Austur-Þýskaland.
Sem áður segir vann Karl störf
sín hávaðalaust enda var hann
maður hlédrægur og hógvær, þótt
hann væri kappsfullur og atorku-
samur. Dugnaður hans og ósér-
plægni fór ekki fram hjá
forustumönnum þeirra þjóða, sem
hann átti mest samskipti við. Auk
heiðursmerkja frá Ítalíu og Búlg-
aríu og stórriddarakross frá Portú-
gal hlaut hann tvisvar æðsta
heiðursmerki Verslunarráðs Tékkó-
slóvakíu, að ótalinni þeirri viður-
kenningu, sem Rauði krossinn í
Portúgal sæmdi hann vegna starfa
hans í þágu portúgalskra skipbrots-
manna á íslandi.
Otalinn er enn einn þáttur í
starfsævi Karls Þorsteins en það
er frímerkjasöfnun hags. Áratugum
saman var hann ákafur frímerkja-
safnari og var að fást við frímerki
fram á síðustu stund. Hann var
ötull stuðningsmaður Félags
frímerkjasafnara og hlaut oft viður-
kenningar fyrir helstu söfnin, sem
sýnd voru á frímerkjasýningunr*
hér. Synir hans báðir sinntu þessu
með honum.
Hinn 24. október 1931 kvæntist
Karl Jóhönnu, dóttur Sigurhans
járnsmiðs Hannessonar og fyrri
konu hans Magneu Einarsdóttur.
Karli og Jóhönnu varð fjögurra
barna auðið, sem öll eru á lífi; Þór
kvæntur Dóru Egilson, Hildur gift
Eiríki Haraldssyni og Ragna
Magnea gift Inga R. Helgasyni og
Karl Jóhann, sem er ókvæntur.
Þungur harmur er kveðinn að
Jóhönnu og börnunum. Minningin
um géiðan dreng, elskulegan eigin-
mann og umhyggjusaman föður
veitir þeim styrk.
Ingi R. Helgason
Fáum auðnast að halda fullri
reisn og starfsorku fram yfir 85
ára aldur. Þessarar gæfu varð
tengdafaðir minn, Karl Þorsteins,
aðnjótandi. Þegar hann hvarf frá
vinnu síðasta daginn sem hann lifði
var hann léttur í spori og léttur í
lund og sýndi ekkert fararsnið á
sér. Hann hafði óbrigðult minn,i,
fylgdist með atburðum líðandi
stundar heima og erlendis og lagði
mat á menn og málefni, sem byggði
á langri reynslu, vitsmunum og
skarpskyggni. Hann var að visso
leyti fulltrúi gamalla viðhorfa og
honum var það síst að skapi að láta
berast með straumnum. En það vai
ekki síst þess vegna sem hann
ávann sér virðingu og traust hvar
sem hann kom og hvoit sem hann
spjallaði við barnabörnin sín eða
ræddi við sendimenn erlendra ríkja.
Hann var ávallt hinn trausti klett-
ur, sem allir gátu reitt sig á. Og
þrátt fyrir söknuðinn, sem nístir á
þessari stundu, er það okkur eftirlif-
endum mikil huggun að honum var
hlíft við að brotna í bylnum stóra,
heldur gekk hann út af vettvangi
lífsins í fullri reisn, léttur í spori
og léttur í skapi, og þannig mur.
ég ætíð minnast hans.
Ég var alla tíð stolt af tengdaföð-
ur mínum, þótti gott að standa við
hlið hans og öllum þótti okkur
óskaplega vænt um hann.
Dóra
Birting afmælis- og
minningargreina
Morgunblaðið tekur afmælis- og minningargreinar til
birtingar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á rit-
stjórn blaðsins á 2. hæð i Aðalstræti 6, Reykjavík og á
skrifstofu blaðsins í Hafnarstræti 85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að greinar verða að berast með
góðum fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði að berast síðdegis á mánudegi og hliðstætt er með
greinar aðra daga.
í minningargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Ekki
eru tekin til birtingar frumort ljóð um hinn látna. Leyfilegt er
að birta ljóð eftir þekkt skáld, 1—3 erindi og skal þá höfund-
ar getið. Sama gildir ef sálmur er birtur. Meginregla er sú,
að minningargreinar birtist undir fullu nafni höfundar.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru
birtar greinar um fólk sem er 70 ára eða eldra. Hins vegar
eru birtar afmælisfréttir með mynd í dagbók um fólk sem er
50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er á það lögð að handrit séu vel frá gengin,
vélrituð og með góðu línubili.
TTTTr—T7TTTTTT
rrrr