Morgunblaðið - 30.01.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JANÚAR 1987
Þolir íslenska þjóð-
in annað bankamorð?
eftirDr. Gunnlaug
Þórðarson
Vafalaust hafa fleirum en mér
fundist það góðar fréttir, að stjóm
Verzlunarbankans neitaði að taka
þátt í því með stjóm Iðnaðarbankans
að gleypa Utvegsbankann, eins og
lagt hafði verið að bankanum að
gera. Það er einnig von mín að ekki
verði úr þeirri ráðagerð að Búnaðar-
bankinn sameinist Útvegsbankan-
um. Ástæður þessa eru margar og
skal reynt að gera lítillega grein
fyrir því frá almennu sjónarmiði.
Enda þótt mér hafi ekki hlotnast sú
lífsreynsla að vera bankastarfsmað-
ur hvað þá heldur sérfræðingur í
bankamálum, tei ég mér heimilt að
leggja orð í belg.
Sorgarsaga
Islandsbanka
Á sínum tíma var fyrirrennari
Útvegsbankans, íslandsbanki, lagð-
ur í rúst fyrst og fremst af pólitísk-
um ástæðum og á þeim tímum brást
Landsbankinn skyldum sínum sem
íslenskur banki og þessi þýðingar-
mikla peningastofnun, sem verið
hafði lyftistöng íslensks þjóðfélags,
var gerð gjaldþrota._ í gagnmerkri
bók eftir prófessor Ólaf Bjömsson:
„Saga íslandsbanka hf. og Út-
vegsbanka íslands 1904-1980“,
sem kom út 1981 má lesa hversu
hörmulega fór um íslandsbanka. Þar
segir prófessor Ólafur á einum stað:
„Þó að löggjöfin (bankalögin frá
1927), eða þeir sem að henni
stóðu, hafi án efa ætlast til þess,
að um eðlilega samkeppni yrði
að ræða milli bankanna tveggja,
var þannig um hnútana búið, að
Landsbankinn hefði öll ráð ís-
landsbanka i hendi sér og gæti
komið honum á kné hvenær sem
honum þóknaðist." Síðar í fram-
haldi af þessu segir prófessorinn:
„Hann (landsbankinn) leit á ís-
landsbanka fyrst og fremst sem
keppinaut sinn, sem bæri að gera
óskaðlegan svo fljótt sem tæki-
færi gæfist. Þær kröggur Islands-
banka, sem enduðu með lokun
hans, hófust sem fyrr segir með
því að Landsbankinn neitaði í
okt. 1929 að endurkaupa víxla
íslandsbanka vegna seðlainn-
dráttarins, svo sem fyrir hafði
verið mælt í bankalöggjöfinni."
Seinna segir í sömu bók: „Þó að
hin neikvæða afstaða Lands-
bankans til íslandsbanka hafi án
efa ráðið úrslitum um það hversu
fór, þá kom vissulega fleira til.“
Hér mun prófessor Ólafur Bjöms-
son hafa átt við þær pólitísku
ofsóknir, sem bankinn varð fyrir.
Það er engum vafa undirorpið að
íslenska þjóðin hafí hagnast veru-
lega á því að íslandsbanki var
stofnaður, þar sem sjávarútvegurinn
fékk frá útlöndum það fjármagn sem
til þurfti, að útgerð er eins og kunn-
ugt er einn áhættusamasti atvinnu-
rekstur, sem þekkist.
Útvegsbanki íslands
stofnaður
Afleiðing þess að íslandsbanki,
sem var seðlabanki, var látinn fara
á hausinn var mjög alvarleg fyrir
íslensku þjóðina, hún var um langt
skeið á eftir á svörtum lista í fjár-
málaheiminum og hafði litla mögu-
leika á lántökum erlendis allt fram
yfir seinna stríð. Auk þess urðu
margir athafnamenn fyrir tjóni.
I framhaldi af því að Islandsbanki
varð gjaldþrota var Útvegsbanki Is-
lands stofnaður. Hann tók við hinu
áhættusama hlutverki íslandsbanka
að standa undir sjávarútveginum.
Þau okkar, sem eru svo við aldur
að muna fyrstu áratugina, sem Út-
vegsbankinn starfaði, _ minnast
bankastjóranna Ásgeirs Ásgeirsson-
ar, Jóns Ólafssonar, Jóns Baldvins-
sonar, en þó öllum öðrum fremur
Helga Guðmundsson, sem með
styrkri stjóm tókst að leiða bankann
til þeirrar virðingar og velvildar, sem
hann hefur notið meðal almennings.
Helgi Guðmundsson var systurdótt-
ursonur Gríms Thomsen skálds stóð
mér fyrir sjónum sem heimsborgari
og víðsýnn menningarmaður, sem
Dr. Gunnlaugur Þórðarson
„Svo virðist sem Seðla-
bankinn hafi yfirtekið
óvildarhlutverk Lands-
bankans með því að
vilja Útvegsbankann
feigan. Þannig eru
fjoldamorg ar fra þvi
að fyrst komu fram
raddir hjá Seðlabank-
anum að bankarnir
væru allt of margir.“
ekki fór í pólitískt manngreinarálit
og var þess vegna af sumum talinn
allrauður. Hann var tvímælalaust
með höndina á slagæð íslensku þjóð-
arinnar og þorði og varð að taka
áhættu.
Æskudraumur og
lífsreynsla
Það er einn af æskudraumum
mínum að leggja í útgerð eða verða
útgerðarmaður. Tvisvar reyndi ég
þetta lítillega. í fyrra sinnið tókst,
byijunin vel og það svo að meðeig-
endur mínir vildu fá að leysa hlut
minn til sín, sem var auðsótt mál. I
seinna sinnið tókst hörmulega til og
hefði getað riðið mér að fullu, ef
Ólafur Helgason bankastjóri (sonur
Helga Guðmundssonar) hefði ekki
bent mér á að hætta áður en keyrði
um þverbak; þessum unga banka-
stjóra bar engin skylda til þessa, en
hann sýndi með afskiptum sínum
hversu hæfur bankamaður hann er
og treystandi til að leiða Útvegs-
bankann í gegnum örðugleika, ef
hann fær tækifæri til. Bankinn tap-
aði engu á þessari útgerð minni, en
við sem stóðum að henni urðum fyr-
ir alvarlegu áfalli.
Ófyrirsjáanleg atvik eins og t.d.
aflabrestur gat haft alvarlegar af-
leiðingar fyrir bankastarfsemi sem
Útvegsbankans. Auðvitað hefur
bankinn fengið skelli af mönnum,
sem létu freistast af útgerð líkt og
ég og þá orðið fyrir tjóni, þó hann
hafi sloppið í mínu tilfelli.
Seðlabankinn yf irtók
hlutverk Landsbankans
Svo virðist sem Seðlabankinn hafí
yfírtekið óvildarhlutverk Lands-
bankans með því að vilja Útvegs-
bankann feigan. Þannig eru
ijöldamörg ár frá því að fyrst komu
fram raddir hjá Seðlabankanum að
bankamir væru allt of margir. Satt
að segja er þetta mjög vafasöm skoð-
un og á síst við gagnvart Útvegs-
Reiðhöll og vax-
andi hestamennska
eftir Gísla B.
Bjömsson
Svo virðist sem það hafí farið
fram hjá ýmsum eða þeir ekki tek-
ið það alvarlega, að til stæði að
byggja mannvirki í Víðidal í
Reykjavík sem kallað hefur verið
Reiðhöll. í tengslum við umræður
á Alþingi sem tengdust Qárlögum
1987 og framlagi, sem hljóðar upp
á 2 milljónir króna til byggingar
reiðhailar, hafa nokkrir fulltrúar
flölmiðla og einnig nokkrir þing-
menn opinberað sambandsleysi sitt.
Reiðhöli er enginn brandari,
hvorki af kynferðislegum toga né
öðrum. Þörf fyrir reiðhöll er til stað-
ar, alveg eins og önnur íþrótta-,
kennsiu- og æfingahús. Reiðhöll á
sama rétt til þess íjár, sem til er í
þjóðfélaginu og margir aðrir þættir
sem tengjast atvinnulífí og tóm-
stundaiðju.
Það er talað um að verið sé að
„henda" peningum í reiðhöll á með-
an niðurskurður eigi sér stað í
heilbrigðismálum. Við hestamenn
tökum þetta ekki til okkar. Það er
allt í lagi að menn viti að Styrktar-
félag lamaðra og fatlaðra er
hiuthafí í Reiðhöllinni hf. og m.a.
er verið að byggja þessa reiðhöll
fyrir þá, það er oft mikiivægur liður
í læknismeðferð og endurþjálfun að
lamaðir og fatlaðir stundi hesta-
mennsku.
Það er rétt að framlög til margra
nauðsynjaþátta í heilbrigðismálum
eru of lítil, en ýmsir aðrir fara með
góðan feng frá borði fjárveitinga-
nefndar og Alþingis. Hvað á til
dæmis að borga fyrir hönnun nýs
húss Alþingis á fjárlögum þessa og
næsta árs og er þó til staðar ágæt-
is þinghús og mörg önnur hús á
þess vegum sem sóma sér í sínu
umhverfí.
Það er ekkert óeðlilegt við það
að reiðhöll fái bæði hlutafé, lánað
fé og framlög frá ýmsum opinberum
aðilum og sjóðum sem tengjast
bændum og héstamönnum. Þó hér
sé að hluta til um íþróttamannvirki
að ræða nýtur byggingin ekki þeirra
framlaga sem gilda um framlög
ríkis- og bæjarfélaga til íþrótta-
mannvirkja. Á meðan önnur
íþróttamannvirki fá fjárveitingu,
sem hljóðar upp á 40% af bygging-
arkostnaði, fær reiðhöllin með
þessu framlagi 4% af áætluðum
kostnaði eða tíu sinnum minna.
Hestamenn hafa borgað skatta
og skyldur til þjóðfélagsins sem
aðrir, en til þessa dags lítið sem
ekkert tekið úr sameiginlegum sjóð-
um. í mörg ár höfum við sem
hestamennsku stundum borgað há-
an skatt í fóðurbæti sem runnið
hefur til ríkisins, inn í kjamfóður-
sjóð. í þann sjóð hafa runnið ófáar
milljónir frá „þéttbýlishestamönn-
um“ einum.
Einnig borgum við skatta og
skyldur af hesthúsum eins og um
íbúðarhús væri að ræða. (Hesthús
hér í Reykjavík eru í sama skatt-
flokki og íbúðarhús A 0,421%.)
Að auki er lagður á okkur sér-
stakur aukavatnsskattur.
Á Búnaðarþingi 1983 var sam-
þykkt tillaga um stofnun reiðskóla,
en forsenda hans er bygging reið-
hallar. Undirbúningsnefnd var sett
á fót í janúar 1984 og félagið Reið-
höllin hf. formlega stoftiað 12.
janúar 1985.
Þessi félagasamtök bænda og
hestamanna hafa sett sér það verk-
efni að byggja mannvirki sem gæti
sameinað kennslu, þjálfun, sýning-
ar og sölu á hestum, auk margrar
annarrar starfsemi sem gæfí mögu-
ieika á tekjum til reksturs hússins
eins og vörusýninga, stórfunda og
skemmtana. Nú þegar er búið að
leigja húsið undir landbúnaðarsýn-
ingu, sem halda á í sumar í tilefni
150 ára afmælis bændasamtakanna
og við væntum þess að íþrótta- og
tómstundaráð Reykjavíkur og
Hestamannafélagið Fákur geti not-
að húsið strax í sumar að einhverju
leyti fyrir reiðskóla fyrir böm.
Hlutverk reiðhallar er margþætt.
Þörf er á reiðkennslu eins og hverri
annarri kennsiu, meira að segja
vaxandi þörf. Þýðing hestamennsku
sem atvinnugreinar er vaxandi,
einnig sem tómstundaiðju.
Mikilvægi hrossaræktarinnar nú
á tímum brejrtinga í búskaparhátt-
um er mjög vaxandi. Markaður fyrir
góð hross bæði hér og erlendis er
mikill og verðið fer hækkandi. Að-
staða til að sýna og selja hross mun
stórbatna með tilkomu hússins.
í nýlegri könnun sem gerð var í
Reykjavík á áhugamálum yfír 1000
unglinga í 7., 8. og 9. bekk kemur
í ljós að 12,8% unglinga telja hesta-
mennsku fyrsta eða annað áhuga-
svið sitt og það í keppni við íþróttir,
mjmdbönd, kvikmyndahús og dans
o.fl. 16,2% þessara unglinga fara
reglulega á hestbak.
Þúsundir manna stunda hesta-
mennsku sem eina aðaltómstunda-
iðju sína og aðrar þúsundir dreymir
um þann dag, þegar aðstæður,
kjarkur, þekking og efni leyfa þeim
þessa iðju. f reiðhöllinni er ætlun
að sameina marga starfsþætti.
Húsið á að geta verið í notkun frá
morgni og langt fram á kvöld flesta
daga ársins. Eftirspum eftir því
Gísli B. Björnsson
„Það er ekkert óeðli-
legt við það að reiðhöll
fái bæði hlutafé, lánað
fé og- framlög frá ýms-
um opinberum aðilum
og sjóðum sem tengjast
bændum og hestamönn-
um.“
íþrótta- og æfíngahúsnæði sem til
er er mikii og hart baríst um hvem
tíma. Ef hestamenn nýta húsið ekki
að fullu eru margir aðrir um hituna.
Brandarar um reiðhöll bæði frá
hestamönnum sem öðmm em ekki
lengur sniðugir. Þið standið frammi
fyrir þeirri staðreynd að húsið er
að rísa 3000 m2 að gmnnfleti og
26737 m8 eða 30 sinnum stærra
að flatarmáli en venjuleg íbúð.
Keppnis eða æfíngavöllurinn
sjálfur er 1600 m2. Þegar sýningar
á vellinum standa yfír mun höllin
rúma um þúsund manns í sæti á
áhorfendapöllum og um þijú þús-
und manns alls ef sýningarsvæðið
sjálft er notað. Hér er því ekki um
að ræða neina smábyggingu heldur
stórhýsi. Hugsunin er og hefur ve-
rið að hér sé um að ræða vandað
mannvirki sem hafí margþætta
möguleika, ekki bara einhveija smá
„reiðskemmu", og auðvitað kostar
þetta mikla peninga. Tennis- og
badmintonfélag Reykjavíkur (TBR)
er að reisa sambærilegt mannvirki,
sem er 2/a af stærð reiðhaliar. Við
höfum upplýsingar um áætlanir og
verð á öðrum íþróttasölum. Verð
þessara húsa pr. rúmmetra eða fer-
metra er sambærilegt. Þetta eru
bæði dýr og ódýr hús, dýr vegna
mikillar stærðar sinnar, en ódýr pr.
hvem m2 eða m8 og við vitum líka
að í samanburði við iðnaðarhúsnæði
er áætlaður byggingarkostnaður í
góðu samræmi.
Það sýnir dugnað og samstöðu
hestamanna og bænda og samtaka
þeirra, að það skuli þegar vera búið
að safna hlutafjárloforðum fyrir um
20 millj. króna. Ennþá geta menn
bæst í hóp hluthafa.
Lokaátakið til að koma húsinu
upp þannig að þar megi hefja starf-
semi stendur nú yfír, vinnu við
hönnun, jarðvegsskipti, grunn,
lagnir, sökkla, festingar fyrir límtré
og steypa plötu er lokið. Límtrés-
grindin á að rísa í mars og klæðn-
ingu á að vera lokið í maí. Þótt
takast megi að ljúka þessum áfanga
eru ýmsir stórir verkþættir innan
og utanhúss sem bíða síns tíma,
má þar nefna t.d. aðstöðu fyrir
bóklega kennslu, fundi og veiting-
ar. Frágangur á búningsklefum og
annarri aðstöðu fyrir starfsmenn
og gesti verður með bráðabirgða-
sniði.
Hesthús bíður síðarí tíma og frá-
gangur á umhverfí mun taka sinn
tíma.
Er það einskær tiiviljun, að í flest
skipti sem maður þykist þekkja til
mála og lendir í því að þingmenn
og fulltrúar fjölmiðla fara að íjalla
um málið, fyllist maður vandlæt-
ingu yfír rugli og þekkingarskorti?
í þessu máli hefur ekki verið margt
sagt, en því miður of mikil vanþekk-
ing látin í ljós.
Hestamenn, alþingismenn,
blaðamenn og aðrir sem áhuga
hafíð; allar upplýsingar um þessa
byggingu og notkun hennar eru til
staðar hjá skrifstofu Reiðhallarinn-
ar hf., Bændahöilinni, Reykjavík,
sími 19200 (237).
Höfundur er teiknari ogkennari
í myndlist. Hann erfuUtrúi Lands-
sambands hestamanna ístjóm
Reiðballarinnar hf.