Morgunblaðið - 06.03.1987, Side 19

MÖRGUNB'lAÐÍð’;töSTUÖÁ!Gfm!6. 'ÍÍARZ1987
Atli Áraason, læknir og útgerðarmaður, Seyðisfirði, Ólafnr M. Ólafsson, útgerðarmaður, Seyðis-
firði, Guðmundur Gislason, bankamaður og Rúnar Pálsson, umdæmisstjóri, Egilsstöðum.
Ámi Jón Sigurðsson, útgerðarmaður, Seyðisfirði, leggur sitt til málanna. Á myndinni sjást einnig
Albert Kemp, Fáskrúðsfirði, Axel Ágústsson, skipstjóri, Seyðisfirði, Mikael Jónsson og Þorvaldur
Jóhannsson, bæjarstjóri, Seyðisfirði, Kjartan Gunnarsson, framkvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins
og Lilja Kristinsdóttir, Seyðisfirði.
in yrði sú að einhver samdráttur
yrði hjá fískvinnslufyrirtækjum og
jafnvel einhver fækkun, en auðvitað
myndu lífvænlegustu fyrirtækin
halda áfram og aðlaga sig breyttum
aðstæðum. Þessar hefðbundnu fisk-
verkunaraðferðir, frysting, söltun
og fiskimjölsframleiðsla, verða
vafalaust áfram fyrirferðarmestar,
þó svo að ferskfísksölur gætu sótt
eitthvað á.
Hann sagðist telja að verulegar
skipulagsbreytingar væru fyrirsjá-
anlegar á næstu árum. Vinnsla
einstakra fyrirtækja verður sér-
hæfðari og mun beinast að einni
eða fáum físktegundum með því
að vinnslustöðvamar þróist í verk-
smiðjur með reglubundnum vinnu-
tíma og það eykur framleiðni sem
er mikil nauðsyn. Það verður í vax-
andi mæli miðlun á hráefni milli
vinnslustöðva og það má telja víst
að uppboðsmarkaðir verði stofnaðir
á þéttbýlissvæðunum, svo verðum
við að sjá hvemig þessi markaður
þróast. Bjöm sagði að aukin sér-
hæfing hefði þann kost að það
væri meira svigrúm til fjárfestinga.
Ef fyrirtækin færu inn á fastar
vinnslulínur nýttist vinnutími betur,
starfsfólk fengi betri þjálfun, sem
leiddi til aukinna afkasta og betri
nýtingar hráefnis, betri afkomu fyr-
irtækjanna og betri kjara starfs-
fólksins. En hann sagði að sá
sveigjanleiki, sem hefur verið hjá
fyrirtækjum í sjávarútvegi, mætti
þó ekki hverfa. Hann taldi að aukin
vélvæðing og sjálfvirkni myndi
halda áfram á næstu árum í öllum
greinum fiskvinnslu.
Vemlegar tæknibreytingar em
fyrirsjáanlegar í vinnslu mjöls og
lýsis, gæðasjónarmið mun ráða
meiru, hugsanlegt er að líftækni
verði notuð í auknum mæli í fiski-
mjölsframleiðslu og fiskvinnslu
yfirleitt. Það væri líka ljóst að þessi
vaxandi vélvæðing mun ekki geta
þróast nema með aukinni rafeinda-
tækni. Þess vegna er sérhæfð
rafeindatækni hér á landi mikilvæg
forsenda þess að þessar framfarir
geti átt sér stað. Einnig taldi hann
það líklegt að þróaðar yrðu nýjar
vörutegundir úr fiskhakki og sú
vinnsla gæti skapað gmndvöll fyrir
nýtingu á fiskistofnum, sem nú
væm ekki fullnýttir, s.s kolmunna,
gulllaxi og jafnvel sfld í „surimi"
fyrir Japansmarkað. Einnig væri
hugsanlegt að hér á landi yrðu sett-
ar á stofn verksmiðjur til að
framleiða tilbúna rétti úr fískafurð-
um. Fiseldisstöðvamar þarfnast
einnig vinnslustöðva, einnig gæti
borgað sig að hefja Ioðnuveiðar til
handa fiskeldi og loðdýraeldi; kröf-
ur um gæði slíks fóðurs og hráefnis
í það em meiri en í hefðbundinni
fiskimjölsframleiðslu og þess vegna
verður greitt hærra verð fyrir slíkt
hráefni og eykst þar með afrakstur
sjávarútvegsins. Með þessari þróun
mun framleiðsla á starfsmann auk-
ast og atvinnuöryggi verða meira,
auk þess mun verða meira um
menntun starfsfólks í fiskvinnslu-
fyrirtækjum. Sjávarútvegsskóli
verður að vemleika, sem eykur
möguleika fólks á sérhæfðri mennt-
un í þessum efnum. Og að lokum
sagði Bjöm að hann teldi betra fyr-
ir sjávarútveginn að þróast án
ríkisafskipta.
Fipáls gjald-
eyrismarkaður
Kristinn Pétursson talaði um að
miklar hræringar hefðu verið í
íslenskum peningamálum allar göt-
ur frá 1918, sérstaklega á áttunda
áratugnum og fram að því að núver-
andi ríkisstjóm tók við völdum.
Þessum hræringum hefði fylgt mik-
il verðbólga sem leitt hefði til
rýrnunar sparifjár, rangar fjárfest-
ingar, brenglaðs verðskyns og orðið
þess valdandi að illgerlegt hefði
verið að viðhafa markvissa fjár-
málastjóm nokkurs staðar. Stærsta
minnismerki þessa meingallaða
peningakerfis er ofþensla höfuð-
borgarsvæðisins, sagði Kristinn, og
undirstöðuatvinnuvegurinn, sjávar-
útvegur, hefur oftast nær fengið
lélega mynt í skiptum fyrir alvöm-
mynt, þ.e.a.s. gjaldeyrinn, vegna
rangrar gengisskráningar. Þannig
T
hefði sjávarútvegi oftast verið hald-
ið í fjársvelti með hinni frægu
núllrekstrarstefnu. Og að fenginni
reynslu vildi hann minna viðstadda
jingmenn á, að vara sig á reikn-
ingsaðferðum fyrrverandi forstjóra
Þjóðhagsstofnunar, sem hann teldi
vera aðalsiglingafræðing mestu
verðbólgusiglingar í íslandssög-
unni.
Afleiðingin hefði verið sú að á
metaflaámnum 1979—1982 hefðu
fyrirtæki í sjávarútvegi safnað stór-
skuldum þó að markaðsaðstæður
hefðu verið viðunandi og lífskjör í
sjávarplássum farið versnandi,
íbúðarverð þar lækkað í raun og
fólksfækkun hefði átt sér stað.
Kristinn sagði að núverandi ríkis-
sijóm hefði glímt við hærri verð-
bólgutölur en aðrar stjómir og
tekist betur til en nokkurri annarri
sem hann myndi, enda ráðuneyti
fjármála og viðskipta í höndum
sjálfstæðismanna og fastgengis-
stefna hennar rejmst vel. Ennþá
hefði þó ekki fundist varanleg lausn
á rekstrarerfíðleikum þorra sjávar-
útvegsfyrirtækja, en þó miðaði í
rétta átt. Hann sagðist telja að stöð-
ugleiki í gengismálum leiddi til
lækkunar á vöxtum og betri afkomu
atvinnufyrirtækjanna. Kristinn
ræddi um frjálsan gjaldeyrismarkað
og sagði að ef þau mótrök að hag-
kerfið á íslandi væri of lítið fyrir
slíkan markað væm rétt, þá teldi
hann hagkerfið einnig of lítið fyrir
sjálfstæðan gjaldmiðil. Hann taldi
að framtíðarmarkmið íslendinga
hlyti að vera að nota gjaldmiðil sem
nyti alþjóðlegrar viðurkenningar og
sagðist hann vilja að íslenska krón-
an yrði tengd beint við erienda
mynt, t.d. Bandaríkjadollar, SDR
og ECU, en áfram myndum við
nota íslenska peningaseðla, en
myntin nyti erlendrar viðurkenning-
ar. Þannig fengist varanlegur
stöðugleiki í gengismálum og vextir
og verðbólga yrðu svipuð hér og í
okkar helstu viðskiptalöndum.
Frumvinnslan
hornreka
Hrafnkell A. Jónsson talaði um
kjör starfsfólks í sjávarútvegi og
sagði meðal annars að til að átta
sig á raunvemlegum kjörum fólks
sem starfaði í sjávarútvegi og til
að gera sér grein fyrir þeim mögu-
leikum, sem þetta fólk hefði til að
bæta kjör sín annars staðar, væri
nauðsynlegt að gera samanburð á
því sem það hefði í sjávarútvegi og
því hvað það sækir þangað sem
straumurinn liggur í dag, í þjón-
ustugreinar á höfuðborgarsvæðinu.
I þvi sambandi benti hann á, að ef
þetta væri borið saman kæmi í ljós
að verkamaður við fiskverkun á
landsbyggðinni vinnur 12 klst. leng-
ur á viku og hefur 127,75 kr. lægri
laun á klst. heldur en skrifstofu-
maður á höfuðborgarsvæðinu. Þessi
samanburður væri auðvitað einfald-
ur og kannski yfírborðskenndur, en
hann gæfi vísbendingu og að hans
dómi væri þetta ein meginástæðan
fyrir fólksflótta af landsbyggðinni
til Reykjavíkur.
Síðan sagði Hrafnkell að sá að-
búnaður sem fólk í saltfískverkun
býr við víðast hvar, en þó ekki án
undantekninga, væri á þann veg,
að ljóst væri að afrakstur fyrirtækj-
anna sé metinn í lágmarkstilkostn-
aði en ekki endanlegu uppgjöri, þar
sem inn séu teknir ávinningar af
vinnuhagræðingu og bættum að-
búnaði. Þar virðast ekki þekkjast
alkunn sannindi um að bætt vinnu-
umhverfí skili sér í betri afköstum
og betri vinnu. En í hinni eiginlegu
stóriðju íslendinga, frystihúsunum,
hefur ekki skort tæknivæðingu á
undanfömum árum, víða er allt
tölvuvætt sem hægt er að tölvu-
væða.
Eitt hefði þó verið óumbreytan-
legt til skamms tíma, en það er
vinnuaðstaða borðvinnufólks í
frystihúsum, þar hafa þær t.d. stað-
ið við jafnhá borð, dag eftir dag
og ár eftir á, þær „Jóna“, sem er
190 sm á hæð, og „Gunna", sem
er 150 sm á hæð. Þær hafa einnig
haft jafnháa stóla, þótt það liggi
fyrir skjalfestar staðreyndir um at-
vinnusjúkdóma eins og vöðvabólgu.
Hann sagðist stundum hafa velt því
fyrir sér hvers vegna ekki væri
framleidd ein óbreytanleg gerð af
skrifstofustólum. Staðreyndir máls-
ins væru þær að fullvinnsla sjávar-
afurða, þar með talin fullvinnsla í
frystihúsum, er og verður fagvinna
sem byggir á kunnáttu og sam-
viskusemi þúsunda kvenna og karla
sem gert hafa þetta að ævistarfi.
Vinna þessa fólks er jafnframt sú
undirstaða, sem velferð þjóðarinnar
byggist á. Því er fullyrðingin um
verðminni störf í þessari atvinnu-
grein aðeins lýsing á ástandi, sem
tekist hefur að koma á, en á ekk-
ert skylt við raunverulegt verð-
mætamat.
Ríkjandi ástand grundvallast á
þeirri staðreynd að frumvinnsla
hefur orðið homreka í íslenska
„efnahagsundrinu". Það er líka
staðreynd að sá gjaldeyrir, sem
verður til í fiskvinnslu, er ekki verð-
lagður með þarfir fyrirtælqa í
fískvinnslu og verkafólks í físk-
vinnslu í huga, heldur miðast
verðlagning hans við þarfir innflytj-
enda og þeirra sem eyða gjaldeyri.
Hrafnkell telur að til að bæta kjör
fiskvinnslufólks þannig að viðun-
andi sé þurfi fyrst að bæta afkomu
fiskvinnslu og útgerðarfyrirtækja;
það þarf að linna þeirri skipulögðu
eignaupptöku sem undanfarin ár
hefur átt sér stað í þessum grein-
um. Þeir sem í þessum rekstri
standa ættu að ganga til liðs við
starfsfólk sitt og borga því mann-
sæmandi laun og snúa sér að þvi
að hamla gegn upptöku eigna sinna.
Undirstaða íslenska velferðarríkis-
ins er dugmikil stétt sjómanna og
fiskvinnslufólks og öflugur atvinnu-
rekstur í útgerð og fiskvinnslu,
sagði Hrafnkell að lokum.
Fjármagn verði
eftir úti á landi
Eftir framsöguræður þessara
manna fóm fram gagnlegar um-
ræður um málefni sjávarútvegsins
og tóku margir ráðstefnugestir þátt
í þeim og komu fram margar hug-
myndir og sjónarmið.
Mönnum varð tíðrætt uin fisk-
veiðistefnuna og kvótamálin. Menn
ræddu einnig um afskipti ríkisvalds-
ins af sjávarútveginum og þau áhrif
sem uppbygging og framtíðarhorf-
ur í þessari grein hefðu á byggða-
jafnvægið í landinu. Sumir töldu
að kvótinn ætti að fylgja byggðar-
lögum, en ekki skipum eins og fram
kom hjá einum framsögumanna.
Rætt var um að bæta þyrfti lífskjör
hjá fólkinu, sem vinnur við fisk-
vinnslu í landinu. Rætt var um þær
mæiingarreglur á stærð fiskiskipa
sem í gildi eru.
Fjörugar umræður voru um þátt
frelsis og frjálshyggju í sjávarútvegi
og byggðamálum og kom fram það
sjónarmið að markaðshyggja væri
hin raunverulega stjómun neytenda
og framleiðenda. Rætt var um að
það þyrfti að búa þannig um hnút-
ana að sem mest af því ijármagni
sem verður til úti á landi verði þar
eftir. Rætt var um þann mismun,
sem er hjá skipum sem eru með
kvóta og gætu selt hann ef þannig
stæði á, og hinsvegar þeim skipum
sem era á sóknarmarki og geta
ekki selt. Rætt var um að það
þyrfti að styðja við alla þróunar-
starfsemi í sjávarútvegi, svo mest
fáist fyrir afurðimar í þessari grein.
Það kom fram að menn vora
áhyggjufullir um þær afleiðingar
sem gætu orðið ef sfldarsala til
Rússlands myndi minnka og hvem-
ig ætti að bregaðst við því og komu
fram hugmyndir um að fullvinna
sfld hér heima. Að lokinni umræðu
fluttu alþingismenn Sjálfstæðis-
flokksins í Austurlandskjördæmi,
þeir Egill Jónsson og Sverrir Her-
mannsson menntamálaráðherra,
ávarp.
— Garðar Rúnar