Morgunblaðið - 10.03.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. MARZ 1987
í tilefni af þingsályktun-
artillögu um lyfjakostnað
eftir Benedikt
Sigurðsson
Undanfarin ár hefur verið nokkur
umræða í þjóðfélaginu um það,
hvort virðing almennings fyrir Al-
þingi og alþingismönnum fari
minnkandi, en sumum hefur fundist
að svo væri. Þingmenn hafa látið í
sér heyra og komið fram í flölmiðl-
um til þess að ræða þessi mál, og
ég held að ég megi fullyrða að nið-
urstaðan sé sú, að Alþingi og
alþingismönnum sé nauðsyn á virð-
ingu almennings og að þingmenn
verði að kosta kapps um að sú virð-
ing haldist. í Morgunblaðinu 5.3.
’87 er birt greinargerð eftir Ama
Johnsen alþingismann, sem hann
leggur fram á Alþingi ásamt þrem-
ur öðrum þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins til rökstuðnings þings-
ályktunartillögu um afnám
einokunarsölu á lyfjum. Þessi svo-
kallaða greinargerð er með því-
líkum eindæmum að ekki verður
komist hjá að fara um hana nokkr-
um orðum.
Eftir lestur hennar skyldi engan
undra, þótt virðing fyrir þingmönn-
um og vinnubrögðum þeirra fari
þverrandi, og illa er komið fyrir
Sjálfstæðisflokknum þegar menn-
irnir í baráttusætunum eru af þeirri
stærð sem Á.J. sýnir sig vera.
í stuttu máli er þama um að
ræða samsafn af órökstuddum full-
yrðingum og rangfærslum og
jafnvel atvinnurógi um tvær eða
þrjár starfsstéttir í landinu. Hér á
eftir ætla ég að nefna nokkur dæmi
og freista þess að leiðrétta nokkrar
rangfærslur.
A.J. fullyrðir að spara megi
600—700 milljónir króna með skyn-
samlegri stýringu og afnámi
einokunar sem hann nefnir svo.
Á.J. á í kosningabaráttu þessa dag-
ana og hefði alveg eins getað nefnt
1.000 milljónir. Það hefði hljómað
miklu betur í eyrum kjósenda.
Kjami málsins er hins vegar sá, að
fullyrðingin er órökstudd. Til fróð-
leiks má geta þess að 600—700
millj. er nokkum veginn sú upphæð
sem nemur samanlagðri upphæð
allrar heildsölu- og smásöluálagn-
ingar í því 1.800 millj. kr. dæmi
sem hann nefnir, og miðað við
álagningarreglur sem nú em í gildi.
ÁJ. segir að apótekin kaupi nú inn
í stómm skömmtum að öllu jöfnu,
og umpakki í smærri einingar, til
þess að ná upp álagningu. Hefði
Benedikt Sigurðsson
„í stuttu máli er þarna
um að ræða samsafn af
órökstuddum fullyrð-
ingum og rangfærslum
og jafnvel atvinnurógi
um tvær eða þijár
starfsstéttir í landinu.“
honum dottið í hug að kynna sér
þau lög og reglur sem um þetta
gilda (e.t.v. er til of mikils mælst,
þingmaðurinn hefur efalaust ekki
tíma til að standa í svoleiðis stússi),
hefði hann komist að því að þetta
er liðin tíð. Bannað er að ijúfa
pakkningar og lyf afgreidd nær
undantekningarlaust í uppmnaleg-
um umbúðum, bæði stómm og
smáum. Þá segir Á.J. að fyrir
nokkmm ámm hafí helmingur lyf-
sala í landinu verið aðilar að inn-
flutnings- og lyfjaframleiðslufyrir-
tækjum en nú séu allir komnir í
þetta (gróðabrallið heitir það á
máli þingmannsins).
Þama er hlutunum alveg snúið
við. í lögum um lyfjadreifíngu frá
21. maí '82 em ákvæði um að starf-
andi lyfsalar, læknar og lyfjafræð-
ingar megi ekki vera umboðsmenn
erlendra sérlyfjaframleiðenda. Þó
mega starfandi lyfsalar og lyfja-
fræðingar eiga allt að 5% eignarað-
ild að innflutnings- og lyfjafram-
leiðslufyrirtækjum sem rekin em í
hlutafélagsformi. Þá fullyrðingu að
heildsala og smásala lyfja sé nán-
ast öll á sömu hendi, hefur hver
sérfræðingurinn tuggið eftir öðmm
undanfarin ár og nú fyllir Á.J. þenn-
an flokk, enda ekki við öðm að
búast.
Ein alvitlausasta fullyrðingin í
greinargerðinni er sú að lyfsalar
og lyfjafræðingar ráði ferðinni í
einu og öllu í verðlagningarmálum.
Maður spyr. Hafa allir hinir þing-
mennimir, ég tala nú ekki um
ráðherrann, sofíð á verðinum und-
anfarin ár og leyft lyfsölum (þess-
um sem eiga gróðastíumar á máli
Á.J.) að skammta sér álagningu
sjálfír? Svarið er: Ekki lengur. Ámi
Johnsen er vaknaður og ætlar að
skera kerfíð upp með stóraðgerð.
Sannleikurinn er hins vegar sá og
hann hefði þingmaðurinn getað
kynnt sér, að álagning í heildsölu
og smásölu er ákveðin af lyfjaverð-
lagsnefnd samkvæmt lögum.
Nefndin er skipuð af ráðherra
og em í henni fímm menn. Hag-
fræðingur eða viðskiptafræðingur
eftir tilnefningu Hagstofú íslands.
Lögfræðingur eftir tilnefningu
Tryggingastofnunar ríkisins, starf-
andi lyfsali, starfandi lyfjafræðing-
ur og sá fimmti, sérfróður um
ljrfsölumál, skipaður af ráðherra án
tilnefningar. Nefndin aflar sér allra
þeirra gagna sem þarf til ákvörðun-
ar á endanlegu verði. Ennfremur
segir, að ef nefndarmenn greini
á, skeri ráðherra úr. Fullyrðingar
Á.J. í greinargerðinni em því nán-
ast bull og er leitt að þurfa að nota
slíkt orð þegar í hlut á einn af þing-
mönnum þjóðarinnar.
Nú hefur landlæknir bæst í hóp-
inn því að í fjölmiðlum 5.3. ’87 er
haft eftir honum, að lyfsalar og
lyfjafræðingar eigi oddamann _ í
nefndinni og ráði þar með öllu. Út
frá þessu er síðan bollalagt og gerð-
ur samanburður við ýmsar nefndir
sem ákvarða verð bæði í land-
„Kratískir jafnrétt-
isvextir á námslán?“
eftir Þorgerði
Einarsdóttur
„Námslán kosta þjóðfélagið
meira fé en beinlinis er lagt út
til þeirra, hvað sem líður fjár-
mögnunarleiðinni og 100%
endurgreiðsluhlutfall hrekkur
3] Electrolux
Ryksugu-
tllboð
D-740
ELECTRONIK.
Z-165
750 WÖTT.
Aðeins
1 >500 kr. út
og eftirstöðvar til allt
að 6 mánaða.
Vörumarkaðurinntif.
Eíöistorgi 11 - simi 622200
ekki til að greiða allan þann
kostnað."
Þessi klausa úr ræðu Jóns Sig-
urðssonar fv. forstjóra Þjóðhags-
stofnunar frá fundi námsmanna í
Háskólabíói 25. febrúar (birt í
Morgunblaðinu 28. febrúar) lýsir
vel þeim forsendum sem Alþýðu-
flokkurinn gefur sér og mun vinna
eftir í lánamálum námsmanna í
framtíðinni. Hin pólitíska niður-
staða Jóns Sigurðssonar af þessum
hagfræðilegu útlistingum er að
námslán skuli bera 1—2% vexti, til
að staðið verði undir þessu „tapi".
Það er óhætt að segja að kratar
taka nokkuð annan pól í hæðina
en báðir stjómarflokkarnir hafa
gert í umræðunum um LÍN síðast-
liðið ár. Þrátt fyrir andlegt bræðra-
lag Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks á yfírborðinu, þar sem
vaxtahugmyndin er, má glöggt sjá
að röksemdimar em ekki þær sömu
í öllum atriðum, enn síður hafa
breytingarhugmyndir þeirra sama
markmið.
Sjálfstæðisf lokkur:
Menntun er fjárfesting
Forsenda Sjálfstæðisflokks í öllu
Lánasjóðsbröltinu er sú að menntun
sé eins og hver önnur fjárfesting
einstaklinga. Vextir em leiga á fjár-
magni. Námsmenn sem fjármagna
nám sitt (framfærslu á námstíma)
með námsláni eiga því að borga
vexti af fjármagninu að námi loknu.
Þetta gerir menn ábyrga í náms-
vali og hafí þeir ekki veðjað rétt
(les: ekki valið rétt „peningafag")
þá eiga þeir að sjálfsögðu að súpa
seyðið af því rétt eins og hver ann-
ar lántakandi á fijálsum peninga-
markaði. Þannig hljómar
hugmyndafræðin. Eitthvað vefst
fyrir sjálfstæðismönnum að fram-
fylgja þessari hugmyndafræði,
henni fylgja ýmsir vamaglar, svo
sem að námslán skuli þó ætíð vera
með hagstæðustu lánum o.s.frv.
Fjárfestingarhugmyndinni er held-
ur ekki alltaf veifað.
Markmið Sjálfstæðis-
manna var fæling
Þannig var markmiðið með
breytingunum á LÍN fyrir sjálf-
stæðismenn fyrst og fremst að ná
tökum á útgjöldum sjóðsins, aðal-
lega með því að minna eftirspum
— eða fæla eins og það heitir á
námsmannamáli. Ein leið til þess
væri að setja vexti á öll námslán.
Sjálfstæðismenn voru þó fúsir til
að „kaupa“ þakhugmyndir fram-
sóknarmanna, þar sem þeir töldu
að slíkar brejitingar myndu einnig
valda minnkandi eftirspum eftir
lánum. Það virðist því ekki vera
grundvallarkrafa í sjálfu sér fyrir
sjálfstæðismenn að setja vexti á
lánin, ef hægt er að minnka eftir-
spum — fæla — nógu mikið með
einhveijum öðrum hætti. Rökstuðn-
ingur þeirra var og gjaman sá að
á tímum mikils halla á fjárlögum
hefði þjóðin ekki efni á ballinu, hér
skyldi sparað eins og annarsstaðar
í ríkisrekstrinum. Kannski er skýr-
ingin einnig sú að sjálfstæðismenn
geri sér þrátt fyrir allt grein fyrir
vandkvæðum eigin hugmynda-
fræði: Menntun er að sjálfsögðu
ekki íjárfesting fyrir sérhvem ein-
stakan einstakling og hætt við að
fljótlega yrði skortur á ýmsum þjóð-
hagslega bráðnauðsynlegum
menntamannahópum, ja svo sem
eins og íslenskufræðingum eða
hjúkrunarfólki, stéttum sem eðli
málsins samkvæmt hefðu seint fjár-
hagslegt bolmagn til að borga þann
menntamannatoll sem vextir væru,
nema laun þeirra yrðu snarhækkuð.
Kratar: Námsmenn
arðræna þjóðfélagið
Ifyrrverandi þjóðhagsstjóri, Jón
Sigurðsson, vflar hinsvegar ekki
fyrir sér að stíga sitt skref til fulls,
engin tæpitunga þar frekar en hjá
nafna hans, formanni Alþýðu-
flokksins. 100% endurgreiðsla
námslána er ekki nóg að mati hag-
fræðingsins, ekki einu sinni þó
Þorgerður Einarsdóttir
„Og menntun kostar.
Miðað við núverandi
aðstæður er algjörlega
óraunhæft að velta
meiru af þeim kostnaði
yfir á einstaklinginn.
Námsmenn mega aldrei
láta þröngsýnar hag-
fræðiútlistanir villa sér
sýn — hver svo sem
hefur þær í frammi.“
námslánakerfíð væri eingöngu fjár-
magnað af skattfé en ekki að hluta
með erlendum lánum eins og nú:
„Væri það fé (skattféð, mín at-
hugasemd) ekki notað í vaxtaiaus
námslán hefði mátt setja það í fyrir-
tæki, sem skilaði arði, lána það með
vöxtum, t.d. gegnum húsnæðiskerf-
ið...“
í fáum orðum sagt: námsmenn
arðræna samfélagið með námslán-
unum. Á þessum sömu nótum
mætti eflaust færa rök fyrir þvi að
það borgaði sig ekki að byggja eða
reka dagheimili, borgaði sig ekki
fyrir fólk að fjárfesta í þaki jrfir
höfuðið: það væri hugsanlega hægt
að græða meira á þessum peningum
annarsstaðar. Það sem hinsvegar
er einkar athyglisvert er að hag-
fræðingurinn skuli velja að gera svo
lítið, sem raun ber vitni, úr sam-
henginu milli „arðsemi fyrirtækis-
ins“ í yfírfærðri merkingu og
menntunarstigs þjóðarinnar. Ég á
einfaldlega við að framleiðniaukn-
ing, tækniframfarir, efnahagsfram-
farir, slíkt dettur bara ekki af
himnum ofan! Kannski arðsemi fyr-
irtækisins sé mikil einmitt vegna
þess að þjóðin hefur splæst á sig
menntun undanfama áratugi! Það
er ákveðið samband milli menntun-
arstigs og hagvaxtar. Námslán em
að sjálfsögðu hluti af menntunar-
kostnaði þjóðarinnar og „arður"
samfélagsins af námslánum — ef
við veljum að nota hagfræðimál
Jóns Sigurðssonar — er langtum
meiri en einungis beinharðar pen-
ingalegar endurgreiðslur lánanna
segja til um.
Hvað græða svo náms-
menn á krötum?
Hvað býður svo krataflokkurinn
námsmönnum, verðandi mennta-
mönnum, í staðinn? Skyldi það vera
meiningin hjá krötum að bæta stór-
lega launakjör menntamanna til
þess að auðvelda þeim að mæta
þessum nýja tolli? Þetta er mikilvæg
spurning, ekki síst nú þegar stórir
hópar menntamanna í opinberri
þjónustu heyja stranga kjarabar-
áttu vegna ömurlegra kjara. Ýmist
með uppsögnum eða verkfallsboð-
unum, nægir þar að nefna háskóla-
menntaða hjúkrunarfræðinga, nú
eða háskólamenntaða kennara,
hverra byijunarlaun eru 34.000 á
mánuði.
Menntun er fjárfesting, sam-
félagsleg fjárfesting. En menntun
hefur líka annað og meira gildi, sem
aldrei má gleymast. í menntun fel-
ast einnig menningarleg og andleg
verðmæti sem aldrei er hægt að
meta til beinharðra peninga, slík
verðmæti eru ekki síst mikilvæg
fyrir smáþjóðina hér úti í hafí, sem
berst fyrir að halda sjálfstæði sínu
og reisn meðal þjóða. Og menntun
kostar. Miðað við núverandi að-
stæður er algjörlega óraunhæft að
velta meiru af þeim kostnaði jrfír á
einstaklinginn. Námsmenn mega
aldrei láta þröngsýnar hagfræðiút-
listanir villa sér sýn — hver svo sem
hefur þær í frammi. Það má aldrei
takast að telja þjóðinni trú um að
hægt sé að einfalda menntun niður
í að vera einungis hagræn, töluleg
stærð í ríkisreikningum.
Höfundur er formaður SÍNE.