Morgunblaðið - 18.03.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1987
Útgefandi iMitfrifr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480.. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið
Stuðlað að festu
í öryggismálum
Fundurinn í Höfða:
Tmmmótatíllögur
smíðaðar í flýti
Staða íslands í öryggiskerfmu
á norðurslóðum og þróun
herfræðilegra þátta í næsta ná-
grenni landsins var umræðuefni
á ráðstefnu, sem Samtök um
vestræna samvinnu og Boston
Foreign Affairs Group frá
Bandaríkjunum efndu til hér í
Reykjavík í síðustu viku. Hvað
sem líður áhrifum þeirra tíma-
mótaviðræðna, sem Reagan og
Gorbachev áttu í Höfða á haust-
dögum, á sambúð austurs og
vesturs er ljóst, að mat á öryggis-
hagsmunum hverrar þjóðar
byggist á úttekt á því, sem er
að gerast í næsta nágrenni henn-
ar. í því efni hafa ekki orðið
neinar þær breytingar, sem kalla
á endurmat á stefnu íslendinga
í öryggis- og vamarmálum.
Almennt séð hefur stefna ís-
lands í þessum mikilvæga
málaflokki stuðlað að stöðug-
leika, sem er eitt af lykilorðun-
um, þegar rætt er um
öryggismál. Án stöðugleika tekst
ekki að skapa traust milli aust-
urs og vesturs. Þá er einnig ljóst,
að vamarhlutverk íslands í ör-
yggiskeðju Atlantshafsbanda-
lagsins er þáttur í þeim
fælingarmætti, sem er öflugasta
vömin gegn því, að hugsanlegur
árásaraðili þori að framkvæma
hættuleg áform sín. Geri hann
sér ljóst, að tjónið, sem hann
verður sjálfur fyrir, verði meira
en ávinningurinn af því að grípa
til vopna er ólíklegra að til ófrið-
ar komi heldur en við þær
aðstæður, að hann mætti lítilli
sem engri mótspymu. Þetta em
einfold sannindi, sem maðurinn
hefur skilið frá örófi alda. Það
sem gerir þau sérstaklega ógn-
vekjandi nú á tímum er kjamork-
an; fyrir tilstilli hennar getur
maðurinn gripið til gjöreyðingar
sé á hann ráðist.
Á Kóla-skaganum er eitt
mesta kjamorkuvíghreiður ver-
aldar. Þar eru bækistöðvar
sovéska norðurflotans og hinna
risastóru eldflaugakafbáta, sem
eru þungamiðja hans. Þegar
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, var í Moskvu á
dögunum minnti sovéski forsæt-
isráðherrann, Nikolai Ryzhkov, á
það í ræðu, að hafið skildi bæði
Sovétríkin og ísland að og tengdi
löndin saman. Á ráðstefnu eins
og þeirri, sem haldin var í síðustu
viku, leitast sérfræðingar við að
skilgreina hlutverk sovéska flot-
ans í heild, gildi einstakra
skipategunda og þeirra flugvéla,
sem ætlað er að veita flotanum
loftvemd. Hvað sem slíkum skil-
greiningum líður er ljóst, að á
hættutímum yrði reynt að beita
þessu mikla afli, hvar sem þess
yrði kostur — jafnt á hafinu í
nágrenni íslands sem gegn land-
inu sjálfu.
Hin síðari ár hafa Bandaríkja-
menn verið að móta og fram-
kvæma nýja framvarnarstefnu á
höfunum. I Morgunblaðinu í gær
er skýrt frá því, að John Leh-
man, fráfarandi flotamálaráð-
herra Bandaríkjanna, telur, að
þessi nýja stefna hafí þegar haft
áhrif á æfingamynstur sovéska
flotans. Hann haldi sig nær
heimahöfnum en áður og þori
ekki að fara lengra á haf út en
svo að hann njóti ávallt vemdar
flugvéla úr landi. Þetta era at-
hyglisverð ummæli með íslenska
hagsmuni í huga; séu þau rétt
hefur æfíngasvæði sovéska flot-
ans í nágrenni íslands færst
norðar og fjær landinu.
Hagsmunir risaveldanna skar-
ast á höfunum við ísland. Undan
þeirri landfræðilegu og herfræði-
legu staðreynd getum við ekki
vikist. Þetta kallar á mikla
ábyrgð af okkar hálfu, sem verð-
ur að byggjast á raunsæju mati.
Ráðstefnur á borð við þá, sem
haldin var á vegum Samtaka um
vestræna samvinnu í síðustu
viku, auðvelda það vandasama
verk og ber því að fagna fram-
taki af þessu tagi.
Tíminn
70ára
Tíminn, málgagn Framsókn-
arflokksins, varð sjötugur í
gær, 17. mars. Blaðið hefur á
þessum ámm verið dyggur mál-
svari Framsóknarflokksins og
samvinnuhreyfingarinnar. Þá er
það óvenjulegur þáttur í sögu
þess, að í nærfellt 50 ár sat sami
maðurinn á ritstjórastóli blaðs-
ins, Þórarinn Þórarinsson. Af
þessu má ráða, að það hafí löng-
um ríkt festa í ritstjómarstefn-
unni; Tíminn hefur aldrei verið
byltingarblað. Raunar hefur það
allra íslenskra blaða lengst stutt
þá ríkisstjóm, sem setið hefur á
hveijum tíma.
Þrátt fyrir þessa festu í rit-
stjómarstefnu Tímans hefur
vegur blaðsins verið misjafn á
70 ára ferli þess. Er skemmst
að minnast þeirrar uppákomu,
er varð fyrir skömmu, þegar hið
sígilda nafn blaðsins var lagt til
hliðar um sinn og látið vílq'a fyr-
ir stöfunum NT.
Morgunblaðið þakkar Tíman-
um samfylgdina í 70 ár og ámar
blaðinu heilla á þessum tímamót-
um með óskum um langa
framtíð.
eftirDon Oberdorfer
Tillagan, sem Bandaríkjamenn
lögðu fram á Reykjavíkurfundin-
um um að öllum langdrægum
eldflaugum skyldi eytt á 10 árum
- „líklega umfangsmesta og mik-
ilvægasta afvopnunartillaga,
sem um getur“ eins og Reagan
Bandaríkjaforseti sagði um hana
- var samin í flýti á fundi so-
véska utanríkisráðherrans og
tveggja bandarískra embættis-
manna, sem höfðu varla til þess
umboð.
Höfundar þessarar snöggsoðnu
hugmyndar, sem var svar við þeirri
kröfu Eduards Shevardnadze, ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna, að
stórveldin stæðu við ABM-samning-
inn fra 1972 í 10 ár enn, komu
henni síðan til Johns M. Poindext-
er, þáverandi öryggisráðgjafa, sem
aftur kynnti hana fyrir George P.
Shultz, utanríkisráðherra.
Skömmu eftir klukkan 14 sunnu-
daginn 12. október las Shultz upp
tillögumar í heyranda hljóði í Höfða
en höfundar þeirra voru þeir Ric-
hard N. Perle, aðstoðarvamarmála-
ráðherra, og Robert B. Linhard,
sérfræðingur þjóðaröiyggisráðsins
í afvopnunarmálum. Sagði Shultz
sovésku embættismönnunum, sem
vom viðstaddir, að hér væri um að
ræða óopinbera tillögu af hálfu
Bandaríkjamanna. Hálftíma síðar
var tillagan lögð fyrir Reagan til
samþykktar eða synjunar og öðmm
hálftíma síðar hafði Reagan lagt
hana fyrir Mikhail Gorbachev, leið-
toga Sovétríkjanna.
Þessar upplýsingar um sérstæð-
asta leiðtogafund stórveldanna
komu fram í samtölum við banda-
ríska og sovéska embættismenn,
sem þátt tóku í Reykjavíkurfundin-
um. Þau og athugun á tillögum
Gorbachevs, sem nú hafa verið birt-
ar opinberlega, benda til, að
Sovétmenn hafi verið miklu betur
undir fundinn búnir en Bandaríkja-
mennimir og að þeir síðamefndu
hafi verið fúsari en menn gerðu sér
áður grein fyrir til að sjóða saman
á staðnum nýjar tillögur.
Þáttaskil
Líklegt er, að með Reykjavíkur-
fundinum hafi verið mörkuð nokkur
þáttaskil þótt ekki sé enn vitað
hvert framhaldið verður. Ekki fer
á milli mála, að þar áttu sér stað
merkilegustu og kannski umdeilan-
legustu viðræður, sem fram hafa
farið á milii leiðtoga tveggja stór-
velda á okkar tímum. í 15 klukku-
stunda viðræðum skiptust þeir
Reagan og Gorbachev á tillögum
um að uppræta flest ef ekki öll
kjamorkuvopn, fullkomnustu
vígtól, sem upp hafa verið fundin,
og sjálfan grundvöll alþjóðlegra
áhrifa og valds á kjamorkuöld.
Þetta gerðu þeir á mjög persónuleg-
an hátt og með lítilli þátttöku
aðstoðarmanna sinna eða banda-
manna.
í Bandarílq'unum og öðrum aðild-
arríkjum Atlantshafsbandalagsins
hafa viðbrögðin við Reykjavíkur-
fundinum verið mikil. Bandamenn
Bandaríkjanna eru óánægðir með,
að Reagan skyldi vera fús til að
afskrifa eldflaugamar, sem margir
þeirra telja nauðsynlegar öryggi
sínu, og margir bandarískir emb-
ættismenn og stjómmálamenn hafa
gagnrýnt forsetann fyrir að leggja
fram óundirbúnar tillögur, tillögur,
sem hann síðar mundi ekki alveg í
hveiju voru fólgnar.
Lítill undirbúningur
Ólíkt því, sem verið hefur með
fyrri leiðtogafundi stórveldanna,
var efnt til Reykjavíkurfundarins
með aðeins viku fyrirvara og undir-
búningur Bandaríkjamanna var í
algjöm lágmarki. Fyrir fundinum
lá engin samþykkt dagskrá og ekki
var skipst á upplýsingum um þá,
sem til fundarins kæmu. Raunin
var sú, að Sovétmenn komu til hans
birgir af vel unnum tillögum en
Bandaríkjamennimir vom næstum
tómhentir.
Reagan og aðstoðarmenn hans
komu til Reykjavíkur í þeirri trú,
að mestur tíminn færi í að semja
um meðaldrægu eldflaugamar í
Evrópu og kjamorkuvopnatilraunir,
um mál, sem sovéskir embættis-
menn höfðu lagt mikla áherslu á í
viðræðum við bandaríska embættis-
menn í ágúst og september.
Á fyrsta fundinum með Reagan,
á laugardagsmorgni þann 11. okt-
óber, skýrði Gorbachev strax frá
því, að hann væri kominn til að
ræða miklu umfangsmeiri mál en
mennimir úr Hvíta húsinu höfðu
búist við. Eftir að þeir leiðtogamir
höfðu ræðst einir við í 51 mínútu
komu inn í herbergið þeir Shultz
og Shevardnadze og þá las Gorbac-
hev upp úr þriggja síðna skjali þar
sem komið var inn á hvert einasta
atriði, sem til umræðu var á Genfar-
fundunum.
Skjalið, sem var afhent Banda-
ríkjamönnum í enskri þýðingu, var
nokkurs konar vegvísir, sem Reag-
an og Gorbachev skyldu láta í
hendur utanríkisráðherranna. Þar
var kveðið á um, lið fyrir lið, þær
„meginreglur", sem Shultz og She-
vardnadze skyldu hafa að leiðarljósi
í víðtækum samþykktum og samn-
ingum, sem leiðtogamir skrifuðu
síðan undir í væntanlegri Was-
hingtonheimsókn Gorbachevs.
Tillögur Gorbachevs
Tillögur Gorbachevs voru mjög
víðtækar. Helmingsfækkun lang-
drægra eldflauga, eyðing allra
meðaldrægra eldflauga í Evrópu og
nýjar viðræður um bann við kjam-
orkuvopnátilraunum. I fyrstu tillög-
um sínum féllst sovéski leiðtoginn
einnig á, að í samningum stórveld-
anna yrðu bresku og frönsku eld-
flaugamar undanskildar og að
fækkað yrði stærstu og öflugustu
eldflaugum Sovétmanna á landi.
Hvorstveggja þessa höfðu Banda-
rílq'amenn lengi krafist.
Gorbachev lagði einnig til, að
staðið yrði við ABM-gagneldflauga-
samninginn í 10 ár enn og að
rannsóknir á geimvamaáætluninni
yrðu mjög takmarkaðar og tilraunir
einskorðaðar við rannsóknastofuna.
Eðli þessara tillagna sýndi, að
Gorbachev ætlaði sér að krefiast
takmarkana á vamargetu, nokkurs,
sem Reagan ætti erfitt með að
kyngja, sem endurgjalds fyrir
samninga um fækkun árásarvopna.
„Hann hefur lagt fram fjöldann all-
an af tillögum en ég er hræddur
um, að það sé SDI (geimvamaáætl-
unin), sem hann vill fá í netið,"
sagði Reagan við ráðgjafa sína þeg-
ar hann hafði skoðað tiilögur
Gorbachevs.
Á laugardagskvöldi hófu sér-
fræðingar beggja þjóðanna viðræð-
ur, sem stóðu alla nóttina, og komu
sér saman um nýjar takmarkanir á
fjölda meðaldrægra og langdrægra
vopna. Sovétmenn gáfu meira eftir
að þessu leytinu, stungu t.d. upp
á, að langfleygar sprengjuflugvélar
yrðu taldar með öðrum hætti, sem
auðveldaði Bandaríkjamönnum að
halda því forskoti, sem þeir hafa á
þessu sviði.
Sérfræðingamir greiddu fyrir
því, að Reagan og Gorbachev gætu
samþykkt að fjarlægja allar meðal-
drægar eldflaugar frá Evrópu og
takmarka þær við 100 í Asíuhluta
Sovétrílq'anna. Þeir vom einnig
nærri því að ná samkomulagi um
óljósa jrfirlýsingu um bann við
kjamorkuvopnatilraunum en hins
vegar gekk hvorki né rak í viðræð-
unum um ABM-samninginn og
vamarvopn.
Fundurinn á sunnudagsmorgni,
sem átti að vera sá síðasti, strand-
aði á þessu máli. Hann stóð 90
mínútum lengur en fyrirhugað var,
til kl. hálf tvö eftir hádegi, og leið-
togamir ákváðu að hittast aftur
klukkan þijú.
Þegar Reagan fór til hádegis-
verðar kallaði Shultz á sinn fund
fimm æðstu mennina í bandarísku
samninganefndinni. „Við erum
komnir að mjög erfiðum þröskuldi,"
sagði hann og skýrði frá því, að
nú væri það geimvamaáætlunin,
sem allt snerist um, og að Reagan
væri ákveðinn í að kasta henni ekki
fyrir róða.
ABM-samningurinn
Bandaríkjamennimir höfðu enga
áætlun um viðbrögð við kröfunni
um að ABM-samningurinn skyldi
gjlda í 10 ár enn og ekki stundaðar
aðrar tilraunir en hann leyfði sam-
kvæmt strangasta skilningi. Shultz
og ráðgjafar hans, þeir Poindexter,
Perle, Linhard, Paul H. Nitze og
Max Kampelmann, höfðu líka lítinn
tíma til að ræða saman áður en
Shevardnadze og ráðgjafar hans
komu til nýs fundar.
Hann hófst með því, að Shultz
fór að tala um ýmis smámál, sem
enn voru ófrágengin, en haft er
eftir einum Bandaríkjamannanna,
að þá hafi Shevardnadze tekið af
honum orðið. Sovéski utanríkisráð-
herrann sagði, að „það er eitt mál,
sem við þurfum að afgreiða - hvort
forsetinn er reiðubúinn að sam-
þykkja, að staðið verði við ABM-
samninginn í 10 ár enn og ákvæðum
hans fylgt út í ystu æsar“. Sagði
Shevardnadze, að semdist um þetta
væri hægt að leysa önnur mál, ella
„verður ekki samkomulag um eitt
eða neitt“.
Tillaga um lausn
Við annan enda borðsins voru
þeir Linhard og Perle á hljóðskrafi
og skrifuðu eitthvað hjá sér meðan
Shevardnadze talaði. Eftir eina eða
tvær mínútur létu þeir blaðið ganga
til Poindexters, sem las það og af-
henti Shultz. Utanríkisráðherrann
las það vandlega og sýndi það síðan
Nitze og Kampelmann. Enginn
Bandaríkjamannanna gerði athuga-
semd við innihaldið.
„Þið hafið séð okkur við skriftir
héma megin borðsins," sagði Shultz
við Sovétmennina. „Það er tilraun
nokkurra okkar til að leysa þennan
erfiða hnút.“ Shultz bætti því við,
að hann hefði ekki umboð Reagans
forseta til að kynna þessa hugmynd
- „og þegar hann fréttir þetta er
viðbúið, að hann lemji mig“ - en
hann kvaðst þó tilbúinn til þess að
því tilskildu, að um væri að ræða
óopinbera tillögu.
Shultz las nú upp tillöguna, sem
var á þá leið, að ABM-samningurinn
gilti í fimm ár enn og að á sama
tíma yrði langdrægum kjamorku-
eldflaugum fækkað um helming.
Hann nefndi ekki sérstaklega hvað
í því ætti að felast að standa við
samninginn en sú skilgreining
skiptir þó miklu máli. Bandaríkja-
stjóm hefur frá árinu 1985 túlkað
hann þannig, að hann leyfði næst-
um ótakmarkaðar rannsóknir og
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1987
29
Frá viðræðunum í Höfða. Nú liggja fyrir upplýsingar um það, hvemig viðræðumar þróuðust stig af stigi, þar til þeim lauk á þann veg,
að Reagan lokaði skjalamöppu sinni og stóð upp.
tilraunir með geimvamavopn, en í
því efni hafa Sovétmenn verið á
öndverðum meiði.
Framlengja mætti ABM-samn-
inginn um önnur fimm ár, sagði
Shultz, ef sá tími yrði notaður til
að uppræta allar langdrægar kjam-
orkuflaugar, sem þá væm eftir. Að
liðnum þessum tíu ámm, þegar
búið væri að eyða öllum árásareld-
flaugum, væri hvor þjóðin um sig
fijáls að því að koma upp gagneld-
flaugakerfi.
Þessi tillaga, Linhard-Perle-
hugmyndin, er tilbrigði við fyrri
tillögur eða hugmyndir, sem ræddar
hafa verið innan Bandaríkjastjómar
og við Sovétmenn.
í júlí í fyrra urðu Reagan og
aðstoðarmenn hans sammála um
að stinga upp á, að staðið yrði við
ABM-samninginn í sjö og hálft ár
og að heimilt væri að þeim tfma
liðnum að koma upp gagnflauga-
kerfi. Er það eitt meginatriði tillög-
unnar, að sú þjóð, sem vill koma
upp slíku vamarkerfi, verður að
leggja fram áætlun um útrýmingu
allra árásareldflauga.
Ekki var kveðið á um nein tíma-
mörk í þessari fyrstu „núlllausn"
en haft er eftir háttsettum embætt-
ismanni, að hún sé komin frá
Caspar Weinberger, vamarmála-
ráðherra, og aðstoðarmönnum
hans.
Reykjavíkurtillagan gekk miklu
lengra en júlíútgáfan. Ollum fyrir-
vömm og takmörkunum var kastað
út f hafsauga. í Perle-Linhard-til-
lögunni er skýrt tekið fram, að
öllum eldflaugum skuli eytt á 10
ámm og að hvomg þjóðin skuli á
þeim tíma koma sér upp geim-
vömum.
Shevardnadze svaraði Shultz og
kvaðst efast um, að Gorbachev féll-
ist á tillöguna, einkum vegna þess,
að hún heimilaði geimvamir aið tíu
ámm liðnum. Hann sagði þó, að
sögn eins Bandaríkjamannsins, að
tillagan væri þess virði að vera
könnuð nánar. Með þessum orðum
lauk fundi utanríkisráðherranna.
Reagan var nú kominn aftur í Höfða
til sfðasta fundar síns með Gorbac-
hev og Bandaríkjamennimir skutu
á húsfundi.
Húsfundur Bandaríkja-
manna
Poindexter tók fyrstur til máls á
þessum fundi Bandaríkjamannanna
og skýrði frá því, að Shevardnadze
hefðu verið kynntar nýjar hug-
myndir, bráðabirgðatillögur, sem
forsetinn hefði enn ekki samþykkt.
Er þessi frásögn höfð eftir banda-
rískum embættismanni, sem sagði,
að aðstoðarmönnum Reagans hefði
greinilega verið það ofarlega í huga,
að þama var komið að viðkvæmu
máli, takmörkunum á geimvamaá-
ætluninni.
„Poindexter og Shultz fóm mjög
varlega í sakimar," sagði heimildar-
maðurinn. „Á þessari stundu virtist
Reagan mjög þrákelknislegur mað-
ur, sem fara varð að með gát.“
Reagan spurði nú hvort hann
skildi það rétt, að tillagan fæli í sér
útrýmingu allra sovéskra eldflauga
af gerðinni SS-18, „risanna", sem
oft em sagðir helsta ógnunin við
bandarísku eldflaugamar á landi
og um borð í kafbátum. Var honum
sagt, að svo væri. Þar með hefur
eðli og inntak ógnunarinnar við
Bandaríkin breyst nokkuð, sagði
Reagan og virtist með þeim orðum
vera að réttlæta fyrir sjálfum sér
töfina á uppsetningu geimvama-
kerfísins.
„Mér finnst tillagan frumleg,"
sagði Reagan en hafði þó nokkrar
efasemdir um, að hún væri fram-
kvæmanleg. Hann sneri sér að Perle
og spurði hvort Bandaríkjamenn'
gætu eytt öllum kjamorkueldflaug-
um á svo skömmum tíma. „Ég tel
svo vera," svaraði Perle.
Reagan virtist fullur áhuga á til-
lögunni en sagði ekkert um hvort
hann ætlaði að leggja hana form-
lega fram því á þessari stundu
opnuðust dymar og Gorbachev
gekk inn. Reagan fór til síðasta
fundarins með sovéska leiðtoganum
og hafði með sér tillöguna á sama
pappírsblaðinu og hún hafði verið
hripuð á fyrir klukkutíma. í fylgd
með þeim voru aðeins utanríkisráð-
herramir, túlkar og ritarar.
Lokafundurinn
Segja má, að á síðasta fundi leið-
toganna hafi þeir troðið alveg nýja
og ókunna stigu. í stað þess að
ræða um helmingsfækkun kjam-
orkuvopna - hugmynd, sem virtist
með öllu fráleit fyrir ekki löngu -
lagði Reagan formlega til, að öllum
árásareldflaugum yrði eytt á 10
árum. Gorbachev svaraði með ann-
arri tillögu um, að öllum „árásar-
vopnum" yrði eytt á sama tíma en
með því var átt við, að stýriflaugar
og langfleygar sprengjuflugvélar
yrðu taldar með eldflaugunum.
Einhvem tíma á þessum fundi,
samkvæmt opinberum yfirlýsingum
bæði í Washington og Moskvu,
kvaðst Gorbachev vera fús til að
eyða öllum kjamorkuvopnum, þ.m.
t. skammdræg vopn og sprengjur,
sem varpað er úr flugvélum, og
Reagan svaraði því til, að útrýming
kjamorkuvopna hefði alltaf verið
sitt markmið.
Að Reykjavíkurfundinum loknum
risu um það deilur, hvað leiðtogam-
ir hefðu í raun sagt og samþykkt.
Sovétmenn halda því fram, að Re-
agan hafði sagst reiðubúinn að
semja um útrýmingu allra kjam-
orkuvopna og að það orðalag hafi
hann einnig notað í viðræðum
sínum við frammámenn Banda-
ríkjaþings þegar heim var komið.
Bandarískur embættismaður, sem
rætt hefur við Reagan um þessi
mál og kannað hvað leiðtogunum
fór á milli, segir, að fyrir Reagan
hafi „ekki vakað að semja um út-
rýmingu allra kjamorkuvopna á 10
árum“ þótt hann hafi verið hlynntur
slíkri útrýmingu á löngum og ótii-
greindum tíma.
Eftir rúmlega klukkustundar
langan, árangurslausan fund tóku
leiðtogamir sér hvfld til að ráðfæra
sig við sérfræðinga sína. Reagan
sagði aðstoðarmönnum sínum að
gera smávægilegar breytingar á
tillögum Bandarílq'amanna en án
þess að hrófla við meginstefnunni.
Bandariska tillagan endurskoðuð
fól í sér eina umtalsverða breyt-
ingu. Hún var sú, að eftir að hafa
fylgt ABM-samningnum í 10 ár enn
mætti hvor þjóðin um sig koma upp
gagneldflaugakerfi, gæti í raun
sagt upp samningnum „nema um
annað semdist". Bandaríkjamenn
höfðu raunar áður lagt til, að hvor-
ir um sig gætu „komið upp vamar-
kerfí" að vild eftir 10 ár.
Þegar fundurinn hófst aftur tók
Gorbachev skýrt fram, að hann féll-
ist á hvorugt orðalagið og var
afstaða hans sú, að þjóðimar stæðu
áfram við ABM-samninginn, jafnvel
lengur en í 10 ár. Ræddi hann að-
eins um það eitt að takmarka
rannsóknir, þróun og tilraunir með
geimvamir. Tillaga hans frá því á
laugardagsmorgni var um, að þessi
atriði öll yrðu takmörkuð við „rann-
sóknastofur". Fór Gorbachev fram
á, að Reagan samþykkti þessa
kröfu þegar í stað.
Reagan svaraði og sagði, að
þetta deilumál um takmarkanir á
tilraunum með geimvamir skyldi
fengið sérfræðingum þjóðanna í
Genfarviðræðunum til umfjöllunar
og það síðan leyst á leiðtogafundi
í Washington.
Gorbachev var ekki sammála.
„Það þarf bijálæðing til að fallast"
á rannsóknir og tilraunir með geim-
vamir á sama tíma og verið er að
fækka árásarvopnum sagði hann
síðar þennan sama dag.
Klukkan var langt gengin í sjö
um kvöldið en fundinum hafði átt
að ljúka um hádegi. Leiðtogamir
tveir rökstuddu sitt mál af fullum
þunga, með sitt valdamikla emb-
ætti að bakhjarli. Viðræður þeirra
snemst aðeins um þessi orð: „Til-
raunir á rannsóknastofu." Báðir
skildu þeir, að þessi orð höfðu miklu
víðtækari merkingu - nýtt vígbún-
aðarkapphlaup í geimnum að áliti
Sovétmanna, fyrirheit um vöm
gegn kjarnorkuárás í augum Reag-
ans.
Gorbachev lýsti því loks yfir, að
sögn bandarísks heimildarmanns,
að hann gæti ekki fallist á tilraunir
með geimvamir utan rannsókna-
stofunnar. Reagan svaraði með því
að loka skjalamöppunni og standa
á fætur. Fundinum var lokið.
Tímamótaviðburður
Á þeim mánuðum, sem liðnir em
frá Reykjavíkurfundinum, hafa
Bandaríkjamenn og Sovétmenn
sakað hvorir aðra um að falla frá
þeim jfírlýsingum, sem þar vom
gefnar. Háttsettum bandarískum
og sovéskum embættismönnum
hefur heldur ekki tekist að skapa
það andrúmsloft, þann samnings-
gmndvöll, sem augljóslega var fyrir
hendi áður en viðræðumar í
Reykjavík fóm út um þúfur.
Þrátt fyrir það var Reykjavíkur-
fundurinn tímamótaviðburður.
Afstaða leiðtoganna til langdrægra
og meðaldrægra vopna færði þjóð-
imar í raun í átt að mjög mikilvægu
samkomulagi. Vilji þeirra til að
fjalla um takmarkanir á rannsókn-
um og tilraunum með geimvamir
lagði gmnninn að hugsanlegum
samningi síðar meir.
Með viðræðunum leiðtoganna um
að útrýma öllum lqamorkuflaugum
eða jafnvel öllum kjamorkuvopnum
var reist varða, sem annaðhvort
vísar okkur veginn fram á við eða
aftur til aukinnar tortiyggni. Af-
ieiðingar Reykjavíkurfundarins em
og munu verða víðtækar.
Höfundur er blaðamaður lyá
bandaríska blaðinu Washington
Post.
Einkaréttur: Morgunblaðið.
Reykjahlíð við Mývatn:
2 aðilar vilja
byggja hótel
PÉTUR Snæbjörnsson, hótel-
stjóri á Húsavík, hefur sótt um
að fá land undir hótelbyggingu
í landi Reykjahliðar í Mývatns-
sveit. Jón Illugason, fram-
kvæmdastjóri Eldár hf. í
Mývatnssveit, hefur einnig sýnt
áhuga á byggingu hótels á jörð-
inni.
„Ég held að það verði ekkert úr
hótelbyggingu að sinni," sagði Pét-
ur í samtali við Morgunblaðið.
„Aðalskipulag Skútustaðahrepps
var samþykkt í júní í fyrra og em
hótelbyggingar ekki á skipulags-
skrá. Umsóknin þarf að fara fyrir
Náttúruvemdarráð, Skipulag ríkis-
ins og sveitarstjóm Skút.ustaða-
hrepps þannig að þetta verður ekki
gert í hvelli, en ég sendi umsóknina
inn fyrir helgi," sagði Pétur.
Teikning hótelbyggingarinnar
gerði ráð fyrir 45 tveggja manna
herbergjum auk veitingaaðstöðu
fyrir gesti hótelsins. í ráði var að
hafa hótelið aðeins opið jfír
sumartí-
mann. Fyrirhugað var að bygging
hótelsins tæki aðeins þijá mánuði
og opnað yrði nú í byijun sumars.
„Við emm nokkrir ungir og hressir
menn, sem stöndum að baki um-
sókninni, en landsfeðumir hafa
gefið okkur nokkrar föðurlegar
ábendingar um að ungir menn
skyldu ekki ana út í neitt sem þeir
vissu ekki hvað væri. Umsóknin er
hjá hreppsnefndinni, en við ræddum
sjálfír við Landeigendafélag
Reykjahlíðartil að beija málið hrað-
ar í gegn, án árangurs."
Jón Pétur Líndal, sveitarstjóri
Skútustaðahrepps, sagði í samtali
við Morgunblaðið að brejrting á
aðalskipulagi tæki að minnsta kosti
sex vikur svo hann væri svartsýnn
á að þeir félagar gætu byggt hótel
á þeim tíma sem þeir hefðu ætlað
sér. Hinsvegar fannst honum ekki
fráleitt að bæta tveimur hótelum
við í Mývatnssveit, en þó ætti mál-
ið eftir að skoðast betur.
Morgunblaðið/Ingólfur
Vilhjálmur Björnsson
Sjálfstæðis-
flokkurinn
opnar kosn-
ingaskrifstofu
Eskifirði.
KJÖRDÆMISRÁÐ Sjálfstæðis-
flokksins í Austurlandskjördæmi
opnaði nýlega kosningaskrif-
stofu sina að Strandgötu 12 á
Eskifirði.
Kosningabaráttan vegna kom-
andi alþingiskosninga er nú óðum
að fara í gang á Austurlandi og er
þetta þriðja kosningaskrifstofan
sem opnar í kjördæminu, en áður
hefur Alþýðuflokkurinn opnað
skrifstofur á Egilsstöðum og á Fá-
skrúðsfirði.
Starfsmaður á skrifstofu Sjálf-
stæðisflokksins á Eskifírði er
Vilhjálmur Bjömsson.
Ingólfur