Morgunblaðið - 18.03.1987, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1987
Þu
sparar
með
= HEÐINN =
VÉLAVERSLUN, SÍMI 24260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA-LAGER
öryggislokar,
viðurkenndir crf Vinnueftiriiti
ríkisins, fyrir vafnskerfi.
6-8-10bar fyrirliggjandi.
Electrolux
Ryksugu-
tilboð
D-740
ELECTRONIK.
Z-165
750 WÖTT.
Aðeins
1 .500 kr. út
og eftirstöðvar til allt
að 6 mánaða.
Menntun, rannsóknir og ný-
sköpun í þágu atvinnuveganna
eftir Jón Braga
Bjarnason
Stærsta hluta hagvaxtar í iðn-
væddum ríkjum á undanfömum
áratugum má rekja til vísinda og
tækniþekkingar. Islendingar hafa
ekki farið varhluta af þessari þró-
un. Hún hefur á hálfri öld gerbreytt
helstu atvinnuvegum okkar, bæði
sjávarútvegi og fiskiðnaði, sem og
landbúnaði og öðrum greinum. Til
marks um þetta má nefna að fyrir
rúmri hálfri öld var frystiiðnaðurinn
ekki til á íslandi, en nú er hann
helsta útflutningsgrein okkar.
Yfir okkur Islendinga, eins og
aðrar þjóðir, gengur nú mikið breyt-
ingaskeið, sem örar framfarir í
vísindum og tækni valda. Einnig
virðist ljóst, að nýting lifandi auð-
linda Iands og sjávar sé komin að
þeim mörkum, sem þær þola. Mikil
þörf er því fyrir arðbærar nýjungar
í atvinnu- og efnahagslífí okkar til
að tryggja áframhaldandi hagvöxt
og alhliða þjóðfélagsframfarir.
Slíkar nýjungar geta verið hvort
tveggja í senn, þróun og úrbætur
í hefðbundnum greinum, svo sem
vöruþróun í fískiðnaði, en einnig
efling algjörlega nýrra greina á
sviði hátækniiðnaðar, sem þó eru
oft tengdar eldri atvinnugreinum,
eins og framleiðsla tölvuvoga fyrir
fiskiðnað er dæmi um. Til þess að
slíkar nýjungar getið orðið að veru-
leika þarf að mörgu að hyggja.
• Bæta þarf menntun á öllum
stigum, bæði verklega og bók-
lega.
• Rannsóknir verður að stórefla,
bæði grunnrannsóknir, nytja-
rannsóknir og þróunarstarf-
semi.
• Efla þarf sjóði áhættufjármagns
til nýsköpunar í atvinnulífi.
• Breyta þarf skattalögum á
þann veg að fýsilegra verði að
flárfesta í nýjum atvinnufyrir-
tækjum.
• í sumum tilvikum verður að
breyta lögum eða reglugerðum
til þess að ryðja hátæknifyrir-
tækjum og annarri nýrri at-
vinnustarfsemi braut.
• A stundum verður að velja
sérstök áherslusvið, bæði í
menntun og rannsóknum.
Auka þarf frelsi til athafna í
íslensku atvinnulífi. Það þarf að
leysa úr læðingi athafnaþrá og at-
hafnaorku hugvitsfólks með því að
byggja biýr yfir fyrstu erfiðleika-
tímabil og með því að ryðja þrösk-
uidum hafta og banna úr vegi.
Menntun
Menntakerfí okkar hefur mikið
verið í sviðsljósinu að undanfömu,
einkum þó eftir að skýrsla Efna-
hags- og framfarastofnunar Evrópu
(OECD) um íslenska menntastefnu
kom fyrir almenningssjónir. I
skýrslunni birtist mjög glögg-
skyggn umfjöllun um íslenska
skólakerfið á breiðum grundvelli.
Ágallar og vandamál eru tíunduð
og tillögur til úrbóta lagðar fram.
Verður ekki betur séð en að með
þessari skýrslu sé lagður vandaður
grunnur að málefnalegri umræðu
um menntamál, menningu okkar
og atvinnulífi. Nokkur vandamál er
vert að nefna hér, í tengslum við
þessa umræðu um rannsóknir og
nýsköpun atvinnuvega.
Bent er á bág launakjör kennara
á öllum skólastigum, sem birtist
m.a. í því að 50—70% kennaranema
koma annaðhvort aldrei til kennslu-
starfa eða hætta þeim snemma og
hverfa til annarra starfa. Starfandi
kennarar neyðst hins vegar til þess
að vinna mikla yfírvinnu og það
kemur óhjákvæmilega niður á gæð-
um kennslunnar. Aðalvandinn í
þessu efni er hin Iágu laun kenn-
ara, sem dregist hafa aftur úr
öðrum stéttum miðað við fyrri ár.
Samtök kennara hafa bent á þenn-
an vanda á undanfömum árum, en
með litlum árangri.
Minnt er á að framhaldsskólinn
hafi þanist gífurlega út á síðustu
áratugum, þannig að nú séu fram-
haldsskólanemar um 15.000 að
tölu, en voru um 1.500 í lok slðari
heimsstyijaldar. Fjölgun fram-
haldsskólanema er því um fimmtán
sinnum meiri en fjölgun þjóðarinn-
ar, án þess að til sé vel skilgreind
stefna um framhaldsskóla. Einnig
er bent á mikla Ijölgun háskólastúd-
enta á undanfömum ámm, sem
kallar á úrlausn margvíslegra
vandamála. Skýrslan segir skólann
skorta gífurlega margt, eins og
aukið kennslurými, fleiri rannsókn-
arstofur, bækur og bókageymslur
og fleiri stúdentagarða. Þá segir
og að tengslin milli framhaldsskól-
Fyrri grein
anna og Háskólans séu ekki nógu
mikil.
En skýrslan setur einnig fram
margar athyglisverðar hugmyndir
til úrbóta. Höfundum þykir augljóst
að auka þurfi íjárveitingar til
menntamála. Hækka þurfi laun
kennara, þar sem aukavinna þeirra
hafi óæskileg áhrif á starf þeirra,
bæði kennslu og rannsóknir. Auka
þurfi fjárveitingu til rannsókna,
skólabygginga, Námsgagnastofn-
unar og bókasafns Háskólans.
Þannig megi bæta menntakerfíð í
heild, ef fjárfestingar séu auknar,
en einnig megi vinna að vissum
úrbótum með skipulagsbreytingum.
Þannig greinir skýrslan ýmsa
ágalla, en gerir einnig tillögur til
úrbóta. Vonandi verður hún hvati
til úrbóta á menntakerfí okkar.
Rannsóknir
Enn veijum við íslendingar allt
of litlu fé til rannsókna og þróunar-
starfsemi, þar eð einungis um 0,8%
af þjóðartekjum okkar fara til þess-
arar undirstöðu nýsköpunar í
atvinnulífi. Nágrannar okkar Danir,
Norðmenn og Finnar veija nú um
1,4% til rannsókna og þróunarstarf-
semi og hafa sett sér það markmið
að hækka hlutfallið yfir 2% af þjóð-
artekjum árið 1990. Við verðum að
marka okkur skynsamlega og af-
Höfundi OECD-skýrslunnar um íslenska skólakerfið þykir augljóst að auka þurfi fjárveitingar til
menntamála.
dráttarlausa stefnu að þessu leyti
með þvi að ná einhveiju viðunandi
hlutfalli eins og 2,5% af þjóðartekj-
um til rannsókna og þróunarstarf-
semi um næstu aldamót, með
millimarkmiðunum 1,0% árið 1990
og 1,5% árið 1995. Svíar veija nú
þegar um 2,5% þjóðartekna til rann-
sókna og sama gildir um Japani,
Þjóðveija og Frakka.
Farvegur þessarar aukningar
þyrfti að verulegu leyti að vera
öflugir sjóðir eins og Vísindasjóður,
sem einkum styddi grunnrannsókn-
ir, og Rannsóknasjóður, sem styddi
nytjarannsóknir og þróunarstarf-
semi. Slíkir sjóðir, I umsjá Vísinda-
ráðs og Rannsóknaráðs, styddu
þannig rannsóknaverkefni eftir
umsóknum og að undangengnu fag-
legu mati á þeim, svonefndar
verkefnabundnar rannsóknir. Með
slíku fyrirkomulagi má hafa veruleg
áhrif á stefnumótun og áherslur í
rannsóknum.
Eftir mikla og langvarandi
hvatningu vísindamanna stofnuðu
ríkisstjórn og Alþingi til Rann-
sóknasjóðs árið 1985 og lögðu fram
50 milljónir króna til starfsins á
fyrsta styrktímabili. Verðugar um-
sóknir um rannsóknastyrki hljóðuðu
upp á margfalda þá upphæð, þann-
ig að ekki reyndist unnt að sinna
nema hluta verðugra verkefna. Nú
í upphafí þriðja styrktímabils hefur
sjóðurinn rýmað nokkuð að raun-
gildi. Slíkt leiðir óhjákvæmilega til
stöðnunar og undanhalds en ekki
nýsköpunar og framfara. Með und-
irskriftum aðila af rannsóknastofn-
unum og úr atvinnulífi var Alþingi
hvatt til að stórefla sjóðinn úr 50