Morgunblaðið - 18.03.1987, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1987
41
Dr. Jón Bragi Bjarnason
„Með nánari samvinnu
rannsóknastofnana og
fyrirtækja hefur skap-
ast það vandamál fyrir
stofnanirnar, að þær
geta ekki boðið sér-
fræðingum þau kjör,
sem fyrirtækin gera,
þegar þau sækjast eftir
hæfu starfsfólki. Þetta
er hliðstætt kjara-
vandamálum skólakerf-
isins, sem áður voru
nefnd. Þess vegna ger-
ist það æ tíðara að ungt
og vel menntað fólk fær
reynslu á stofnunum,
en er síðan keypt til
atvinnulí fsins. “
Rannsóknaráð ríkisins og Rann-
sóknasjóð. Tillögur nefndarinnar,
sem birtast í samræmdu formi í
þessu frumvarpi, virðast að flestu
leyti vera til bóta en mikið veltur
þó á reglugerðinni með lögunum
og framkvæmd laganna, sérstak-
lega hvað fjárveitingu í sjóðina
varðar.
Athyglisverð nýmæli eru m.a. að
gert er ráð fyrir að veita megi
styrki úr Vísindasjóði til allt að
þriggja ára. Þá er í mörgum tilvik-
um skilyrði um mótframlög frá
atvinnufyrirtækjum við styrkveit-
ingar úr Rannsóknasjóði. Með þessu
móti dregur sjóðurinn fé að rann-
sóknum. Þannig á sjóðurinn að
stuðla að samstarfi um vel skil-
greind rannsóknaverkefni og að
auknu fé til rannsókna umfram
ráðstöfunarfé sjóðsins.
Með nánari samvinnu rannsókna-
stofnana og fyrirtækja hefur
skapast það vandamál fyrir stofn-
anirnar, að þær geta ekki boðið
sérfræðingum þau kjör, sem fyrir-
tækin gera, þegar þau sækjast eftir
hæfu starfsfólki. Þetta er hliðstætt
kjaravandamálum skólakerfísins,
sem áður voru nefnd. Þess vegna
gerist það æ tíðara að ungt og vel
menntað fólk fær reynslu á stofnun-
um, en er síðan keypt til atvinnulífs-
ins. Þetta væri jákvætt og eðlilegt,
ef stofnanirnar væru ekki svo veik-
burða og fámennar fyrir, og ef flæði
væri gagnkvæmt frá fyrirtækjum
til stofnana, en launamunur virðist
fyrirbyggja það. Af þessum sökum
verður æ brýnna að rannsókna-
stofnanir fái meira sjálfstæði í
rekstrarlegum efnum og geti ráðið
og haldið því sérfræðiliði, sem nauð-
synlegt er til að halda samfellu í
starfseminni og byggja upp þekk-
ingu á nýjum sviðum.
Á síðustu árum hefur gætt vax-
andi áhuga íslenskra fyrirtækja á
rannsóknum. Þetta kemur meðal
annars fram í því að á sex árum
Dr. Ágúst Kvaran efnafræðingur við Raunvisindastofnun Háskólans
notar leysigeisla til efnarannsókna.
milljónum króna í 150 milljónir
króna og færa hann þar með í svip-
að horf líkra sjóða í nágrannalönd-
um okkar. Því miður var þetta ekki
gert, en rökstuddar ábendingar frá
Rannsóknaráði ríkisins um fjár-
magn til sumra málaflokka liggja
nú þegar fyrir (Rannsóknaráð ríkis-
ins Rit 1986: 1 og 2).
Skipulagsmál rannsóknarstarf-
seminnar hafa verið í mikilli óvissu
um langt árabil. Nú eru nærri tíu
ár liðin síðan þáverandi mennta-
málaráðherra skipaði nefndir til að
endurskoða gildandi lagaákvæði um
Rannsóknaráð ríkisins og Vísinda-
sjóð. Nefndirnar skiluðu niðurstöð-
um sínum á árunum 1981 og 1982.
Nú fyrir nokkrum vikum var loks
lagt fyrir Alþingi frumvarp til laga
um Vísindaráð og Vísindasjoð,
hafa þau þrefaldað hlutfall sitt í
framkvæmd rannsókna og tvöfald-
að hlut sinn í fjármögnum þeirra.
Þrátt fyrir þessa ánægjulegu þróun
vantar mikið á að íslensk fyrirtæki
njóti sams konar stuðnings af opin-
beru fé til rannsókna og þróunar-
starfsemi og fyrirtæki annarra
landa. Með skattaívilnunum og
beinum styrkjum úr opinberum
sjóðum greiðir hið opinbera þar fyr-
ir hluta af þeim rannsóknum, sem
fyrirtækin framkvæma. Að þessu
leyti eru skilyrði til nýsköpunar
óhagstæðari íslenskum fyrirtækjum
en samkeppnisaðilum þeirra í öðr-
um löndum.
Höfundur er prófessor í lífefna-
fræði við Háskóla ísiands.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÁSCEIR SVERRISSON
Erich Honecker (til hægri) hefur daufheyrst við boðskap Mikhails Gorbachev.
Austur-Evrópa:
Valdhafar óttast umbætur
Gorbachevs Sovétleiðtoga
LEIÐTOGAR ríkja Austur-Evrópu og almenningur allur hefur
fylgst grannt með þróun mála í Sovétríkjunum eftir að Mikhail
S. Gorbachev, aðalritari kommúnistaflokksins, hóf að boða um-
bótaherferð sína. Varfærni hefur einkennt viðbrögð stjórnvalda
i austanfjaldsríkjunum en undir niðri leynist ótti. Þótt Kremlveij-
ar hafi sagt að breytingarnar í Sovétrikjunum séu ekki liugsaðar
sem forskrift fyrir Varsjárbandalagsrikin vita valdhafar þar
betur.
Yfirvöldum í Tékkóslóvakíu
stendur einkum ógn af herferð
Gorbachevs gegn spillingu, stöðn-
un og pukri. Viðbrögðin hafa verið
æði mótsagnakennd og virðist
kominn upp ágreiningur innan
stjórnar Gustavs Husak. Nokkrir
stjómmálaskýrendur hafa tekið
dýpra í árinni og sagt að valdabar-
átta sé í uppsiglingu. Lubomir
Strougal forsætisráðherra er
sagður vera í fylkingarbrjósti
þeirra sem vilja hverfa frá algerri
miðstýringu. Nýlega sagði Stro-
ugal í ræðu að stjórn efnahagslífs-
ins væri svipuð og tíðkaðist á
Stalínstímanum.
Lærisveinar Brezhnevs
Allt frá því sovéskar hersveitir
réðust inn í Tékkóslóvakíu árið
1968 hefur allt umbótatal verið á
bannlista stjómvalda þar. Husak
hyggst hvergi hvika frá þessu og
virðist reiðubúinn að beita hörðu.
Hins vegar lýsti Bohuslav Chno-
upek utanríkisráðherra því yfir
nýlega að stefna Gorbachevs end-
urspeglaði sannan byltingarmóð,
dirfsku og manngæsku kommún-
ismans. Ráðherrann lét þessi orð
falla er Eduard Shevardnadze,
utanríkisráðherra Sovétríkjanna,
sótti tékkneska skoðanabræður
sína heim. Viku síðar hélt Vasil
Bilak, helsti hugmyndafræðingur
tékkneska kommúnistaflokksins,
sannkallaða þrumuræðu þar sem
hann sagði ákveðna „tækifæris-
sinna“ hafa í hyggju að færa sér
breytingar í Sovétríkjunum í nyt
til að „breiða yfir andfélagslegt
athæfi".
Erich Honecker, leiðtogi aust-
ur-þýska kommúnistaflokksins,
virðist láta sem honum sé öldung-
is ókunnugt um hvað gengur á í
Moskvu. Hann hefur enn ekki
minnst opinberlega á ræðuna
frægu sem Gorbachev flutti á
þingi miðstjórnar sovéska kom-
múnistaflokksins 27. janúar þar
sem hann boðaði m.a. róttækar
stjórnkerfisbreytingar, sem
tryggja eiga lýðræðislega stjórn-
arhætti. Honecker, sem er orðinn
74 ára gamall mun brátt fara frá
Nikolai Ceaucescu, forseti
Rúmeníu.
og telja má víst að Gorbachev
muni þrýsta á um að skipaður
verði frjálslyndari maður í hans
stað. Gustav Husak og Erich
Honecker sækja stjórnarhætti
sína í smiðju Leonids Brezhnevs
fyrrum Sovétleiðtoga en Gorbae-
hev hefur oftlega lýst valdaskeiði
hans sem tímabili spillingar og
stöðnunar.
Ráðamenn í Rúmeníu dauf-
heyrast enn við umbótaherferð-
inni. Á þeim tveimur áratugum
sem Nikolai Ceaucescu forseti
hefur verið við völd hafa hann og
undirsátar hans unnið það eitt sér
til frægðar að hafa lagt efnahag
landsins í rúst. Almenningur hefur
mátt laga sig að sífelldum mat-
vælaskorti. Skortur á raforku og
öðrum orkugjöfum er slíkur að
gripið hefur verið til skömmtunar
þriðja veturinn í röð. Skömmtunin
miðast við að hámarkshiti í íbúð-
um sé 14 gráður á celsíuskvarða.
Algjör stöðnun einkennir efna-
hagslífið og öryggislögreglan
þykir sú ósvífnasta í austantjalds-
ríkjunum. Ceaucescu hélt nýlega
hátíðlegt 69 ára afmæli sitt.' Við
það tækifæri sagði hann að frjáls
samkeppni og markaðshyggja
gæti á engan hátt fallið að grund-
vallarhugsjónum sósíalismans.
Því væri sjálfstæði fyrirtækja ein-
ungis hugsanlegt með ströngu
eftirliti flokksins. Einkaeign og
sjálfsforræði leiddi einungis til
þe.;s að kapítalismi ryddi sér til
rúms og þar með væri hlutverki
flokks og ríkis hafnað.
Fordæmi Ungveija
Öðru máli gegnir um Pólland
og Ungveijaland. Stjómvöld þar
hafa þegar reynt að hrinda ýms-
um endurbótum í framkvæmd.
Ungveijar hafa gengið einna
lengst. Einkafyrirtækjum hefur
verið leyft að starfa og árangurinn
virðist góður. Til fróðleiks má
geta þess að ungversk fyrirtæki
hafa selt tölvuforrit til Banda-
ríkjanna á meðan algert svart-
nætti ríkir í þeim málum í hinum
austantjaldsríkjunum. Gorbachev
lýsti yfir ánægju sinni er hann
sótti Ungvetja heim á síðasta ári
og hvatti til þess að áfram yrði
haldið á sömu braut. Orð leið-
togans hafa vafalaust glatt yngri
menn í valdastéttinni sem bíða
þess að Janos Kadar, sem stjórnað
hefur landinu frá 1956, fari frá.
I Póllandi hóf Jaruzelski hers-
höfðingi að veita pólitískum
föngum sakaruppgjöf í september
á síðasta ári, fimm mánuðum áður
en tilkynnt var í Moskvu að 150
andófsmönnum yrði sleppt úr
haldi. Jaruzelski er líklega trygg-
asti bandamaður Gorbachevs
austan járntjaldsins.
Júgóslavar hafa allt frá dögum
Títós reynt að fara eigin leiðir og
er hann féll frá árið 1980 linuðu
kommúnistar tök sín á lands-
mönnum. Valdið hefur í auknum
mæli verið fært til lýðvelda og
sjálfsstjórnarsvæða og einstakl-
ingum hefur verið leyft stofna
samtök innan kommúnistaflokks-
ins. Vald flokksins er ekki óskorað
líkt og í öðrum ríkjum Austur-
Evrópu og því má einna helst
vænta raunverulegra breytinga í
Júgóslavíu.
Mikhail Gorbachev mun freista
þess að þoka leppríkjunum í um-
bótaátt. Honum er einkum
umhugað um að endurreisa efna-
hagslíf þessara ríkja sem unda-
tekningarlítið er í molum.
Vafalaust treystir hann á að
stefna hans höfði einkum til yngri
og fijálslyndari manna og þeir
verði reiðubúnir að takast á við
vandann þegar þeir valdhafar sem
daufheyrast við boðskapnum
hverfa af sjónarsviðinu.
Heimildir:Newsweek, Der Spi-
egel, Economist.