Morgunblaðið - 30.06.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1987
SjómannsferiII
B.v. Imperialist.
eftirÁsgeir
Jakobsson
Með Tryggva Ófeigssyni er látinn
einn af „mestu afburðamönnum
þessarar aldar“, eins og Jón á Akri
skrifaði um Tryggva sjötugan.
Þetta munu þeir, sem þekktu
Tryggva og athafnaferil hans, ekki
telja ofmælt, og gildir þá einu, þótt
um þá sé að ræða, sem ekki komu
við hann skapi. Tryggvi bar af flest-
um mönnum að líkamsatgervi,
greind, karlmennsku og dugnaði,
en hann var þannig skapi farinn,
að um hann stóð styrr, og ekki ein-
mælt um hann.
Ég minnist hans hér sem mikils
manns í þjóðarsögunni fremur en
náins vinar, vitandi að þeim er tek-
ið að fækka, sem kunna þess full
deiii, hver hann var og hver hlutur
hans var í því nýja íslandi, sem
reis á hans öld og er nú orðið mjög
annað en það land, sem hann fædd-
ist í og önnur þess þjóð.
Tryggvi hafði látið rita sögu sína
og þar má lesa allt ítarlegar um
hann en hér er skrifað saman til
að minnast hans á útfarardaginn
sem sjómanns og útgerðarmanns,
en það held ég að Tryggvi hafí
ætlað mér að gera, sjá um þann
hluta ferils síns. Hann var meðvit-
undarlítill undir það síðasta.
Aðfaranótt þriðjudagsins þann
16da júní dreymir mig hann koma
að stokknum til mín og halda á
pappírsörk, útskrifaðri og undirrit-
aðri nafni hans með eigin hendi,
ég kenndi skriftina. Hann rétti mér
blaðið og sagði: „Tveir dagar." Það
kom mér ekki á óvart, að hann lézt
á fímmtudeginum þeim 18da —
Tryggvi Ófeigsson fór aldrei með
fleipur.
Mér þótti vænt um að hann vitj-
aði mín með þessum hætti, því að
fátt hafði verið með okkur, en ég
mat Tryggva mikils.
Vetrarmorgun síðari hluta góu
1905 hafði fyrsti togari íslendinga,
Coot, lagzt fram af Hvaleyrarhöfð-
anum til að gera til afla sinn. Þeir
hirtu ekki sundmagann, karlamir á
Coot, það dundur passaði ekki á
togara, og hryggurinn úr Coot-
fískinum flaut á sundmaganum
uppí flöru í norðvestan kælunni,
sem lagði um fjörðinn.
í flæðarmálinu stjáklaði níu ára
strákur og greip hryggina, þegar
þeim skolaði uppí fjöruna og skar
frá þeim sundmagann. Þegar hon-
um þótti seint ætla að ganga, að
hryggir bærust á þurrt, óð hann
eftir þeim og óð í sjálfum sér, eng-
in voru vaðstígvélin. Hann fékk
nokkra aura fyrir sundmagann.
Þessi drengur var úr „örreytis-
koti frá bláfátæku fólki" og bar
ekki utan á sér þann auð, sem hann
átti í kolli sér. Hann var öllum böm-
um betri í reikningi og betur máli
farinn. „Þessa var von,“ var sagt
um bömin í Vesturkoti, „hann
Ófeigur faðir þeirra talar ekki um
annað en reikning." En Ófeigur
talaði um fleira við böm sín en
reikning, hann var fræðaþulur og
íslenzkumaður góður.
Þótt Ófeigur karlinn væri reikni-
meistari, gat hann ekki reiknað sig
úr fátæktinni. Það mátti heita
ógemingur fyrir ómegðarmann.
Þau hjón Ófeigur og Jóhanna áttu
alls 10 böm. Þau byijuðu búskap
sinn efnalaus í húsmennsku norður
í landi og áttu ört bömin.
Fjölskyldunni búnaðist ekki vel í
Vesturkoti á Hvaleyri, en með hjálp
bróður síns, Ólafs kaupmanns í
Keflavík, og Ingibjargar systur
sinnar, sem gift var formanni í
Keflavík, festi Ófeigur kaup á sjáv-
arbýlinu Ráðagerði í Leiru og sigldi
einn vordag í góðum byr suður Fló-
ann á sexæringi, með fjölskyldu
sína og búslóð.
Ófeigur var ágætur sjómaður, en
sonur hans taldi sfðar að nokkuð
hafí þetta verið glannalegt, að fara
með alla fjölskylduna á hlöðnum
báti og engan í áhöfninni sem neitt
gat hjálpað við segl eða árar. Nú
var fjölskyldan loks komin í höfn
sem reyndist henni skjólgóð. Það
var tveggja kúa tún í Ráðagerði
og gott kálgarðsstæði, og fólk á
sjávarbýlum með landnytjar og góð
fískimið grunnt undan bjargaðist
bezt allrar alþýðu til matfanga.
Það varð hlutskipti Tryggva, sem
oft varð í þennan tíma hlutur elztu
sonanna, að vinna foreldrum sínum,
og var honum ekki eftirsjón að
því, nema það mátti merkja á hon-
um öldruðum að honum hafí verið
sárt um hestinn sinn.
Afí hans, Frímann í Hvammi,
hafði gefíð Tiyggva folald og alið
það upp fyrir hann. En þegar
Frímann fréttir að fjölskyldan sé
búin að fá jarðnæði, sendir hann
hestinn suður. „Þetta var fallegur
hestur og gæðingur. Hann var líka
seldur á háu Verði, á 160 krónur,
sem voru tvö kýrverð og söluverðið
gekk upp í kaupin á Ráðagerði."
Tryggvi fann alltaf mikið til með
foreldrum sínum, einkum móður
sinni: „Betri móðir hefur ekki verið
til.“ (Allar tilvitnanir innan gæsa-
lappa eru úr Tryggvasögu).
Tryggvi fór sem krakki að róa í
þarann í Leirunni og vorið eftir
ferminguna fékk hann pláss á
fjögra manna fari með góðum for-
manni og lenti þá í þrekraun, sem
hann gleymdi seint, en það var róð-
ur uppí Hvalfjörð á beitufjöru. Það
var 10 klukkustunda sleitulaus róð-
ur úr Leiru og uppí Laxvog og voru
teknir að dofna grannir handleggir
unglingsins, um það lauk róðrinum.
Ekki var langt í það, að meira yrðu
þeir reyndir. Það verður jafnan að
hafa í huga, þegar sagt er frá
ýmsu sem á unglinga var lagt fyrr-
um, að þeir hvorki gátu né máttu
gefast upp. Það gekk ekki í þennan
tíma, var andstætt tíðarandanum
að leggja upp árina og segjast vera
hættur, eða ekki geta meira. Skap-
miklir og metnaðarfullir unglingar
eins og Tryggvi Ófeigsson unnu sér
heldur til tjóns, oftlega ofreyndu
sig eða slitu eitthvað í sér. Ekki
varð það þó um Tryggva, þótt hann
gengi nærri sér við ýms sjóverk sem
unglingur, enda var hann traust-
lega byggður, en þó nokkuð sein-
þroska að kröftum, en vöðvamir
stæltust, sinamar gildnuðu og
skapið harðnaði. Gegn vilja föður
síns fór Tryggvi austur á fírði til
róðra um sumarið, en austurferðir
stunduðu Sunnlendingar mikið um
þessar mundir, því að físksælt var
fyrir Austfjörðum á summm og þá
var þar hægast um róðra, minnstir
straumar. Tryggvi átti ekki fyrir
farinu austur og varð að fá lánaðar
10 krónur hjá óskyldum manni.
Óráðinn fór Tiyggvi austur, en fékk
strax skiprúm hjá útvegsbónda á
Stöðvarfírði og skyldi hann hafa
35 krónur á mánuði og frítt fæði,
og var það sem næst hálft kaup
fullgilds háseta. Hann varð þó að
_ >
Tryggvi Ofeigsson
— Kveðjuorð
„Staðreyndin segir máski mest
um söguna", segir afí minn á einum
stað í Tryggva sögu Ófeigssonar
þegar hann lýsir foreldrum sínum,
hvemig þau komu hjálparlaust á
erfíðum tímum upp stóram bama-
hópi, um og eftir síðustu aldamót.
Það sama segi ég um hann.
Staðreyndin um líf hans, baráttu,
sigra og framlag til togaraútgerð-
ar, er þeim sem þekkja atvinnusögu
þessarar þjóðar á 20. öld þegar
kunn. Þar hef ég engu við að bæta.
Enda er það líf sem hann lýsir á
fyrstu áratugum þessarar aldar,
hvemig hann var ungur sendur að
heiman í vinnumennsku, stundaði
róðra á haf út „aðeins bam“ með
fullorðnum mönnum og að hann var
ráðinn ungur skipstjóri á stærsta
og nýjasta skip enska togaraflot-
ans, mér og flestum af minni
kynslóð framandi. Það er framandi
vegna fjarlægðarinnar, ólíkra
lífshátta, lífsbaráttu og erfiðleika
þeirrar kynslóðar sem lagði grunn-
inn að íslensku nútímaþjóðfélagi.
Saga hans er enn fremur framandi
vegna þess að hún er saga frum-
kvöðuls, stórbrotins manns, sem
hafði mikil áhrif á atvinnulíf í
Reykjavík fyrir og um miðbik þess-
arar aldar.
Þegar ég, bamabarn hans, fletti
upp í sögu hans sem Ásgeir Jakobs-
son skráði líður mér svipað og
„augnabliksmanni", svo ég grípi til
orðalags afa míns, fyrir að ætla
mér að tjá mig í stuttu máli um
þann persónuleika sem hann var
eða þá sögu sem liggur að baki og
nú er lokið. Fáum hef ég kynnst
um ævina, ef nokkram, sem hafa
haft eins djúpstæð áhrif á mig,
gefíð mér eins mörg heilræði og
skilið eftir sig eins djúp spor eins
og afa mínum Tryggva Ófeigssyni.
Hann lést þann 18. júní síðastliðinn
á Borgarspítalanum í Reykjavík
næstum 91 árs gamall eftir tæpra
níu mánaða sjúkdómslegu. Dauða-
stríð hans var eins og lif hans allt,
háð með reisn.
Tryggvi Ófeigsson og kona hans
Herdís Ásgeirsdóttir eignuðust 5
böm og 24 bamaböm. Þegar ég
kom í þennan heim voru afí minn
og amma þegar komin undir sex-
tugt. Þótt ég byggi ásamt foreldr-
um mínum í húsi þeirra á
Hávallagötu fyrstu æviárin man ég
að sjálfsögðu lítið eftir þeim þá.
Afí minn var þá löngu hættur að
vera togaraskipstjóri, kominn í land
og rak útgerð sína í Aðalstræti 4,
þar sem mitt fyrirtæki er nú til
húsa og þar sem skrifstofa hans
stendur nú tóm og lokuð. Löngum
og merkilegum lífsferli er lokið.
Ákveðnu tímabili er lokið. Eitthvað
af sjálfum manni fer með. Eftir
stendur minningin og reynslan af
kynnunum við hann, jafnvel kraft-
urinn sem frá honum streymdi og
mér fínnst enn vera til staðar í
þessu litla íburðarsnauða skrif-
stofuhúsnæði þar sem ein öflugasta
útgerð landsins var rekin áratugum
saman.
Mig langar að minnast afa eins
og ég kynntist honum fyrst bam
og síðan unglingur þegar ég dvaldi
hjá honum og ömmu á sumrin og
síðast en ekki síst þegar ég var
komin í fullorðinna manna tölu og
hann orðinn ekkjumaður, einn og
oft einmana í húsi sínu á Hávalla-
götunni. Um líf hans vissi ég
sitthvað, bæði frá honum sjálfum
og öðram. Þegar ég ri§a upp atvik
úr sögu hans geri ég mér stöðugt
betur ljóst hvað gerði hann svo sér-
stakan. Hann var sér alla tíð mjög
meðvitaður um hver hann var,
hvaðan hann kom og fyrir hvað
hann stóð. Hann var sjálfum sér
samkvæmari en flestir sem ég hef
kynnst. Hann var maður orða sinna.
Mér fínnst kaflinn úr bók hans sem
birtur var í Reykjavíkurbréfí Morg-
unblaðsins síðastliðinn sunnudag
lýsa afa einstaklega vel, viðhorfum
hans í viðskiptum sem mannlegum
samskiptum. „Reynslan er eini skól-
inn,“ sagði hann einu sinni. Hans
skóli veitti honum, eins og mér verð-
ur æ ljósara, ótrúlegt innsæi í
mannlegt eðli. Hroki var ekki til í
fari hans en sagan um samskiptin
við bankastjórann sem sveik hann
um lán ungan og þóttist svo vera
góðkunningi hans þegar hann var
orðinn einn af stærstu athafna-
mönnum þjóðarinnar er táknræn.
Því miður er hún táknræn fyrir stór-
an hóp fólks sem aldrei lærist að
greina hismið frá kjamanum.
Afí var ekki margmáll maður og
málalengingar vora honum ekki að
skapi. Hann kom yfirleitt strax að
því sem honum fannst kjami máls-
ins. Hann varð mildari með áranum
er mér sagt en gat verið skapstór
og stirfínn í umgengni á köflum. Á
löngum starfsferli sínum var hann
engu að síður mannsæll, eins og
hann sagði mér sjálfur og ég hef
reyndar orðið vitni að. Frá því að
ég kom með skrifstofur mfnar í
Aðalstræti 4 fyrir einu og hálfu ári
hafa þeir ekki verið ófáir gömlu
sjómennimir, margir háaldraðir og
hramir, sem hingað hafa komið og
spurt eftir honum. Sjálfur lagði
hann leið sína niður á gömlu skrif-
stofuna sína allt fram að þeim tíma
er hann fór á spítaiann síðasta
haust. Hér drakku þeir saman
kaffi, hann og Bjami Ingimarsson
skipstjóri og samstarfsmaður hans
í áratugi. Hann gekk hægt og hann
gekk við staf, sjónin var farin að
daprast en hér var hans lífæð.
„Þetta er flottur eldri maður," sagði
ungur maður á minni skrifstofu
þegar afí gekk fram hjá. Ég hló
við og hugsaði: Ef hann hefði nú