Morgunblaðið - 30.06.1987, Blaðsíða 21

skila verki á móti fullgildum manni,
svo sem í róðri og það var langróið
víða fyrir austan. Ut á Færabanka
var þriggja tíma róður í logni.
Eystra lenti pilturinn í róðrarþrek-
raun mestri: „Þá var ekkert eftir
nema viljinn til að gefast ekki upp,“
þegar lent var.
„Ég kom heim með hvem einasta
eyri af sumarkaupinu. Það var ekki
fyrr en tveimur sumrum seinna, að
ég keypti mér eina sítrónflösku á
leið austur. Það var eini óþarfinn
sem ég keypti öll þessi fjögur sum-
ur, sem ég sótti róðra austur. Mikið
sá ég eftir þessum tíeyringi, sem
flaskan kostaði, þegar ég hafði
drukkið úr henni. Tíeyringurinn var
líka hálft tímakaup fullorðins
manns. Foreldrum mínum afhenti
ég kaupið, þegar ég hafði borgað
tíu krónumar sem ég fékk lánaðar."
Það var á vertíðinni 1914,_ sem
Tryggvi fékk pláss á togara. A þau
skip hafði hugur hans stefnt. Þegar
hann kom í Leiruna var þar margt
nýstárlegt að sjá, einkum til skipa-
ferða: „Togarahópamir í Faxaflóa
eru mér svo minnisstæðir að fátt
eða ekkert finnst mér ég hafa séð
merkilegra um ævina. Þessi miklu
skip renndu sér í mót öldunni og
klufu hana, hún stöðvaði ekki ferð
þeirra. Það getur verið erfítt fyrir
fólk nú að skilja, hvflík dásemdar-
sjón þessi skip voru á árabáta- og
skútutímanum."
Þetta var frásögn Tryggva úr
Leimnni 1906, hann þá 10 ára
gamall, og 1914, þegar hann var
sautján ára rættist draumurinn að
komast á togara. Fyrir atbeina
Ólafs foðurbróður síns fékk hann
pláss á hollenzkum togara, sem
Ocean hét og hollenzkt útgerðarfé-
lag gerði út frá Hafnarfirði ásamt
ijórum öðrum togurum. En svo kom
styijöldin og hollenzku togaramir
hurfu héðan.
„Síðustu árin mín í Leirunni fór
ég jafnan tvisvar fótgangandi á
haustin til Reykjavíkur að falast
eftir togaraplássi og eitt haustið fór
ég fjórum sinnum.“ Það er stífur
ellefu tíma gangur úr Leiru til
Reykjavíkur.
Þar kom að Tiyggvi fékk pláss
á togaranum Braga. Þeim gengu
vel veiðamar. A tveimur mánuðum
hafði Tryggvi upp sex hundmð
krónur „og þessar sex hundruð
krónur hafði ég lagt inní íslands-
banka, hafði ekki eytt eyri af
hýmnni. Þær gengu til föður míns
bara kynnst honum. Sú reynsla var
nefnilega lærdómsrík. Hann gaf
mér heilræði strax sem bami og
unglingi. Margt skildi ég ekki sem
ég skil nú. En þótt ótrúlegt megi
virðast fannst mér um margt betra
að leita ráða hjá honum um þau
málefni sem ég hefði öðm jöfnu
leitað til vina og jafnaldra með.
Þegar foreldrar mínir slitu sam-
vistir var ég óharðnaður unglingur
sem átti um margt erfítt við að
sætta mig við ýmsar staðreyndir
lífsins. Þá var það afi sem benti
mér á mikilvægi blóðbanda og að
rækta tengsl við báðar ættir. „Það-
an hefur þú erft margt,!“ sagði
hann og átti við föðurfólk mitt.
Milli hans og föðurafa míns, Þor-
steins Jónssonar kaupfélagsstjóra á
Reyðarfírði, ríkti ætíð gagnkvæm
virðing. Þeir vom menn ólíkra póli-
tískra skoðana en um margt líkra
lífsviðhorfa. Þeir höfðu báðir góða
kímnigáfu. Afi minn Þorsteinn átti
til að spyija mig unga hvort afi
minn Tryggvi væri alltaf jafn ríkur.
Tryggvi hafði hugboð um þetta og
þegar ég einhveiju sinni bað hann
um lán til utanlandsferðar sextán
ára gömul sagði hann: Skrifaðu afa
þínum Þorsteini og biddu hann um
lán til fararinnar. Segðu honum að
ég hafí hvatt þig til þess.
Afi Þorsteinn sendi umbeðið lán
og bréf sem hann lauk með orðun-
um: Að lokum bið ég að heilsa afa
þínum Tryggva.
Þá var afa Tryggva tamt að gefa
manni ráð um hjónaband. Hann var
bam síns tíma, hafði brotist úr sár-
ustu fátækt og alið önn fyrir
mörgum. Hann bar einstaka um-
hyggju fyrir fjölskyldu sinni og vildi
að sjálfsögðu að konur giftust „vel“
eða þyrftu með öðrum orðum helst
ekki að kvíða fjárhagnum. Það tók
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1987
Þegar bv. Marz var hleypt af stokkunum: Guðmann Hróbjartsson, vélstjóri, Tryggvi Ófeigsson, Rann-
veig Tryggvadóttir, Bjarni Ingimarsson, skipstjóri, og Andrew Lewis, forstjóri skipasmíðastöðvarinnar.
uppí greiðslu á Ráðagerði, sem fað-
ir minn hafði keypt 1906 fyrir 2.500
kr. ... Um sumarið borgaði ég svo
400 kr. uppí jörðina og varð nú
föður mínum hægara að standa í
skilum, enda lét ég nokkuð af hendi
rakna síðar.“
Á Braga lenti Tiyggvi í því sem
hann jafnan kallaði „hátekju-
mannaverkfallið". Togaramenn
höfðu svo miklu meiri tekjur en
Tryggvi hafði þekkt á árabátunum
og mótorbátunum, að honum fannst
ekki ná neinni átt að fara í verk-
fall haustið 1916. Eitthvað reyndist
þó hægt að hækka lifrina því að
hún hækkaði úr 35 kr. í 60 kr., en
það tapaðist unginn úr vertíðinni.
Á Braga lenti Tryggvi í hinum sögu-
fræga Spánartúr, þegar Þjóðveijar
hertóku Braga á leið til Englands
með físk, 24. október, og létu hann
fylgja kafbátum eftir og hirða upp
skipbrotsmenn, af þeim skipum sem
kafbátamir kynnu að sökkva. Þegar
svo Þjóðveijamir slepptu Braga nið-
ur við Spán, hertóku Englendingar
hann skammt frá Vestmannaeyjum
á heimleið og sném til baka til
Orkneyja. Til Reykjavíkur komu
þeir á Braga 22. desember. Þessi
saga öll er víða rituð.
1917 fór Tryggvi I Stýrimanna-
skólann og aftur haustið 1918 og
lauk þar prófi vorið 1919 með hæstu
einkunn, sem þá hafði verið tekin
við skólann, „og hefði hún þó
kannske orðið enn hærri, ef ég hefði
ekki kynnst henni Herdísi þennan
vetur."
Tryggvi var á togurum næstu
árin, ýmist sem stýrimaður eða
bátsmaður og 1921 var hann físki-
skipstjóri á skoskum togara (Reed),
sem gerður var út frá Hafnarfirði
(Bookless) og fiskaði ágætlega. Þá
var hann og nótabassi á mótorbát
1922 og reyndist mikill síldarmað-
ur. Sumarið 1924 var hann einnig
á sfld sem nótabassi og skipstjóri.
Hann var með togarann Helga
magra fyrir Ásgeir Pétursson, og
var toppmaður í sfldarflotanum.
Tryggvi þoldi snemma illa
drykkjuskap á skipum sínum, en
átti nokkuð við það að stríða á
sfldinni. Sagt er að hann hafi átt
það til að sækja háseta á knæpur
og halda á einum og einum um
borð, ef þurfti, en svo brá hann á
það ráð að liggja útá og væri hann
að landa á Siglufirði, eða að liggja
af sér veður, lá hann útundir Siglu-
nesi, sem trúlega hefur ekki verið
vel þokkað af skipshöfninni, en
Tryggvi Ófeigsson fór strax sínu
fram í skipstjóminni.
Árið 1922 réðst Tryggvi stýri-
maður til Jóns Otta á togaranum
Walpole og þar um borð beið hans
örlagadísin góða, að hann sagði,
sem breytti lífshlaupinu.
Walpole var gerður út frá Hafn-
arfirði og það var einhveiju sinni
er hann lá við bryggju að stýrimað-
urinn var að handlanga bobbinga
niður i lest, og þeir voru engin létta-
vara. Niður á bryggjuna höfðu
gengið tveir menn og stóðu á
bryggjukantinum og horfðu á stýri-
mann handleika bobbingana og
þótti hann handtakagóður, nema
annar þeirra segir:
21
„Þama er skipstjóraefni fyrir
þig-“
Það var Geir Zoega, fram-
kvæmdastjóri hjá Hellyersbræðr-
um, sem svo mælti við Owen
Hellyer, annan Hellyersbræðra.
Þeir bræður hófu útgerð sína frá
Hafnarfirði vertíðina 1924 með sex
togurum, og vom skipstjórar enskir
þá vertíð, en Hellyersbræður vildu
íslenzka fiskiskipstjóra. Togarar
þeirra áttu að stunda hér veiðar í
salt, og til þeirra veiða kunnu ís-
lendingar allt betur en Englending-
ar, bæði þorskmiðin og vinnubrögð-
in, en þeir aftur á móti kunnu meira
við ísfiskveiðar, þekktu betur kola
og ýsubleyðumar.
Nú tók að snúast örlagahjól stýri-
mannsins á Walpole og þótti honum
mál til komið, því maðurinn var
framgjam og farinn að una sínum
hlut illa að komast ekki í „hólinn",
sem skipstjóri á togara, en það var
þéttskipað þar fyrir á íslenzka flot-
anum, yfirmenn almennt ungir, fátt
um að menn væm að hætta fyrir
aldurssakir, og á flestum skipum
margir prófmenn á dekki, sem
mændu á brúna, ef þar yrði manns
vant. Stýrimaðurinn á Walpole var
jafnvel farinn að hugleiða mögu-
leika á kaupum á togara. Það var
ekki meining hans, að eiga það
endalaust undir geðþótta annarra
að hann réði fyrir skipi. Ekki vissi
stýrimaður að örlagadísin væri að
vinna að hans málum og leið svo
einn túr, en þá verður það þegar
hann kemur næst að landi að hann
er boðaður upp á skrifstofu Helly-
ers í Svendborg og honum boðin
skipstjóm á Hellyerstogaranum
Kings Grey, sem ekki minni karlar
en Olav Henriksen og Jón Oddsson
höfðu verið á skipstjórar. „Ég var
alls ekki óánægður að taka þetta
skip á næstu vertíð, 1925, en
gæfudísin hafði þó ekki fullgert við
mig.“
Um sumarið fór Tryggvi sem
bassi og skipstjóri á Helga magra
sem áður er nefnt, en um haustið
fór hann aftur stýrimaður á Wal-
pole, því að hann átti ekki að taka
Kings Grey fyrr en eftir áramót eða
í byijun vertíðar.
En 19. nóvember var Tryggvi
staddur í landi og þá var hringt til
hans, og það var Einar Þorgilsson
að biðja hann að sækja fyrir sig
Sjá nánar bls. 50-51.
hann hins vegar tíma að átta sig á
því að margar nútímakonur treysta
ekki endilega á eiginmenn í þeim
efnum. Hann hafði enga sérstaka
trú á langskólanámi og þótti eflaust
hart að enginn afkomendanna hafði
áhuga á útgerð. Þegar ég sagði
honum að ég hyggðist stofna mitt
eigið fyrirtæki og spurði hvort ég
mætti leigja skrifstofumar í Aðal-
stræti 4 bjóst ég hálft í hvom við
neikvæðu svari. En því fór fjarri.
Hann varð glaður þótt hann sýndi
merki varfærinnar tortryggni og
leigði mér húsnæðið með þeim skil-
málum að ég notaði gömul húsgögn
sem til staðar væm í geymslum
fyrirtækis hans. Hélt hann virkilega
að ég ætlaði að fara að reka fyrir-
tæki í hans húsnæði með yfirbygg-
ingu og sérhönnuðum tískuhús-
gögnum? Það hefði ekki aðeins
verið móðgun við hans lífsstarf og
alls óviðeigandi hér í Aðalstræti 4,
heldur og sýnt að ég hefði nákvæm-
lega ekkert lært af honum. Það er
einmitt viðhorf afa til reksturs fyrir-
tækja sem endurspeglar gmndvall-
ar lífsviðhorf hans sjálfs, að
fyrirtæki rekur maður á eigin
ábyrgð en ekki með annarra fé.
Þannig fyrirleit hann illa rekin fyr-
irtæki sem skattborgarar stóðu
undir. Sannleikur orða hans sem
höfundar Reykjavíkurbréfs vitnar í
síðasta sunnudag um að banka-
stjórar og ýmsir aðrir lánveitendur
fylgdust ekki nógu vel með rekstri
fyrirtækja sem þeir lánuðu til er
hveijum deginum ljósara nú, þegar
þjóðin situr uppi með Hafskips-
Utvegsbankamál og fleiri slík,
langþreytt á því ábyrgðarleysi sem
lengi hefur einkennt íslensk stjóm-
völd og samtryggingu kunningja-
þjóðfélagsins.
Afi stóð hins vegar einn. Að sjálf-
sögðu hafði hann með sér gott fólk
en hann átti ekki heima í kerfi póli-
tískrar samtryggingar. Enda hafa
ýmsir ömgglega reynt að láta hann
gjalda þess. Það er hyldýpi á milli
þess sem hann stóð fyrir í íslensku
atvinnulífí og margir stresstösku-
milliliðimir sem spígspora í fjár-
málaheiminum nú. Saga hans er
vitnisburður um árangur sem bygg-
ir á eigin verðleikum.
Ein mynd sem kemur upp í huga
minn nú þegar ég kveð hann er frá
síðastliðnu sumri. Afí lá rúmfastur
á Hávallagötunni þegar ég kom í
heimsókn. Sólin skein inn um
gluggann og þegar ég var að fara
leit hann á mig, hló við og sagði:
Vertu sæll, klikkaði kall. Þar var
hann að vísa til orða minna sjálfrar
þegar ég þriggja ára telpuhnokki
kvaddi hann með þessum orðum
þegar hann yfirgaf fjölskylduboð
þar sem hann hafði víst verið nokk-
uð þungbrýnn og áhyggjufullur.
Það em liðnir þrír áratugir síðan
og mikið vatn runnið til sjávar. Afi
er farinn þótt ég efist ekki um að
hann lifi með okkur mörgum lengi,
lengi. Minningamar sem ég á um
hann munu endast mér út lífið.
Kannski verð ég svo lánsöm ein-
hvem tíma að eignast eigin
afkomendur sem ég get miðlað ein-
hveiju af minni reynslu og forfeðra
minna eins og hann miðlaði mér.
Og ég á vonandi eftir að geta sagt
einhveijum frá afa.
Hann var stórbrotinn maður.
Herdís Þorgeirsdóttir
Það var minnisstæð sjón að sjá
togarann Imperialist vestur á Hala-
miðum hér áður fyrr. Hann bar
langt af öðrum togurum sem þar
voru á veiðum hvað stærð og
fríðleik skipti, en á þessum árum
mun hann hafa verið stærsti togar-
inn sem sótti hingað á íslandsmið
og önnur hér í norðurhöfum. Brúin
þótti eftirtektarverðust sakir stærð-
ar sinnar. ímyndunaraflið fór af
stað: Hvað skyldi nú vera innan-
borðs þar og þar hlyti að halda um
stjómvölinn dugmeiri skipstjóri og
aflamaður en almennt gerðist. Jú,
í brúnni á þessum togara var íslend-
ingur, Tryggvi ófeigsson. Þetta var
talin næg skýring og hún ekki frek-
ar útlistuð. Ekki grunaði mig þá
að ég myndi eiga eftir að kjmnast
þessum togaraskipstjóra hvað þá
heldur svo náið sem raun varð á.
En okkar fundum bar fyrst saman
í enska útgerðarbænum Grimsby
haustið 1932. Ég fékk far með
Tryggva á togaranum hans, Júpit-
er, en hann var þar í söluferð. í
matsal togarans bar ég upp erindið
við skipstjórann. Tryggvi gaf sér
góðan tíma. Mér fannst hann rann-
saka mig inn að innstu hjartarótum,
svo fast var augnaráð hans. Þessum
fundi okkar gleymi ég aldrei. Fram-
an af voru kynni okkar og samskipti
slitrótt, en eftir að Tryggvi kom í
land urðu þau brátt nánari. Þegar
við fyrstu kynni var ljóst að hér var
mjög óvenjulegur maður. Hversu
mjög hann bar af öðrum á svo
mörgum sviðum kom í ljós við hin
áralöngu kynni okkar. Hann var
mjög seintekinn maður og opnaði
ekki hug sinn fyrir hveijum sem
var. Kemur þetta líka mjög greini-
lega fram í hinni miklu ævisögu
hans Tryggva sögu Ófeigssonar.
Ég hef spurt sjálfan mig þeirrar
spumingar: Eru ekki í þessari bók
kaflar sem em tilvalið efni í gmnn-
skólum landsins. Vissulega væri
það verðugt lesefni ef ævisaga
slíkra manna væri kynnt skólaæsk-
unni.
Á góðum stundum með Tryggva
er á góma bar lífsreynslu hans og
farið var út fyrir mörk hins daglega
lífsmynsturs, kynntist maður djúp-
hygli og yfirveguðum hugsunum.
Það var innsýn í mikinn skapgerð-
armann með markvissar skoðanir,
oft stórar í sniðum og kom mér það
á óvart hve vel og ljóst hann rök-
studdi hugmyndir sínar. Á vissan
hátt var hann bjartsýnismaður, en
hafði þó ávallt hemil á hlutunum.
Öll óskhyggja var honum fram-
andi. Maður fór jafnan léttur í spori
og glaður af fundi hans. Glögg-
skyggni Tryggva var eitt af því sem
ekki fór framhjá neinum sem hon-
um kynntist, enda hafði hann
einstakt lag á að finna einfaldar
lausnir á flóknum málum. Verður
manni þá hugsað til frægra skák-
manna þegar sagt er um þá að
leikir þeirra virðist svo einfaldir —
eftir á, en enginn bjóst við þeim.
Um skipstjórann og útgerðar-
manninn Tryggva Ófeigsson munu
aðrir rita svo sem maklegt er. En
um manninn Tryggva verður aldrei
sagt nógu vel frá því hve hjarta
hans var stórt né frá þeim áhrifum
sem geisluðu frá honum. Nærvera
hans ein var eins og heitur lífsandi
ósýnilegrar og víðfeðmrar orku sem
greip mann og studdi.
Á langri starfsævi komst mikill
fy'öldi fjólks í meiri og minni snert-
ingu við Tryggva. Margir úr þessum
hópi bundust honum tryggðarbönd-
um. Og virðast hér vel við eiga orð
Snorra Sturlusonar um Erling jarl
Skjálgsson á Sola um samskipti
hans við sína menn: Öllum kom
hann þeim til nokkurs þroska.
Úlfar Þórðarson