Morgunblaðið - 30.06.1987, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1987
pliíiruiltil Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrlfstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Kyndill handa
þjóðinni
Ríkisstjóm Sjálfstæðisflokks,
Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks er eini raunhæfi möguleikinn
til myndunar meirihlutastjómar eins
og Alþingi er nú skipað. Þess vegna
ber forystumönnum þessara þriggja
flokka að halda áfram tilraunum til
þess að ná endanlegu samkomulagi,
þótt Jón Baldvin Hannibalsson, hafi
talið sér skylt að skila umboði sinu
til forseta í gær. Það er nánast
óhugsandi, að þessir þrír gömlu lýð-
ræðisflokkar geti ekki náð saman,
ef vilji er fyrir hendi í flokkunum
þremur.
Ef svo illa færi, að formenn flokk-
anna þriggja gæfust upp við þessa
stjómarmyndun, nú þegar samkomu-
lag er innan seilingar, blasir við
upplausnarástand í landstjóminni.
Sá kostur, að Sjálfstæðisflokkur og
Borgaraflokkur taki höndum saman
í ríkisstjóm með Framsóknarflokki
eða Alþýðuflokki er ekki fyrir hendi
af alkunnum ástæðum. Það tekur
lengri tima en misseri að þau sár
grói sem við hafa blasað. En sár gróa.
Áframhald núverandi stjómar-
samstarfs með stuðningi Stefáns
Valgeirssonar þýðir að við völd sæti
lömuð ríkisstjóm.
Að sjálfsögðu getur Steingrímur
Hermannsson, forsætisráðherra,
gert tilraun til að mynda fjögurra
flokka vinstri stjóm. En er það hugs-
anlegt að forsætisráðherra einnar
bezt heppnuðu ríkisstjómar, sem set-
ið hefur frá lokum viðreisnar, vilji
hætta pólitísku mannorði sínu með
því að gerast oddviti verðbólgustjóm-
ar?
Jón Baldvin Hannibalsson, for-
maður Alþýðuflokksins, hefur staðið
vel að verki við stjómarmyndun und-
anfamar vikur, þótt alltaf megi
eitthvað flnna að vinnubrögðum
þeirra manna, sem eru í forystu fyr-
ir viðræðum um myndun ríkisstjóm-
ar. Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, bauð fram af
fullum heilindum að styðja hvom
þeirra sem væri til forystu í ríkis-
stjóm, formann Alþýðuflokks eða
formann Framsóknarflokks. Sú stað-
reynd, að þeir gátu ekki komið sér
saman um hvor þeirra skyldi setjast
í stól forsætisráðherra veldur því
óhjákvæmilega að það hlýtur að
koma í hlut formanns Sjálfstæðis-
flokksins að axla þá ábyrgð.
Það er ekkert sældarbrauð að taka
við landstjóminni nú. Blikur eru á
lofti í efnahagsmálum. Það er áreið-
anlega viss freisting hjá flestum
stjómmálamönnum og flokkum að
standa þannig að viðræðum að þeir
losni við að taka á sig þessa erfíð-
leika og ábyrgð. Það er t. d. fullkomið
álitamál, hvort það er réttlætanlegt
fyrir Sjálfstæðisflokkinn að ganga
til stjómarsamstarfs með jafn rýran
hlut í ráðuneytum eins og að var
stefnt í fyrrakvöld. En þótt freisting-
in kunni að vera sterk að hlaupa út
og suður, annaðhvort til Borgara-
flokks eða Alþýðubandalags og þótt
formenn flokkanna þriggja kunni að
eiga erfítt með að kyngja hver öðr-
um, eiga þeir Steingrímur Her-
mannsson, Jón Baldvin Hannibalsson
og Þorsteinn Pálsson, ekki annan
kost en að taka höndum saman. Það
er einfaldlega þjóðamauðsjm til þess
að koma í veg fyrir ringulreið og
upplausn.
Og einmitt vegna þess að dökkt
getur verið fram undan er nauðsyn-
legt að tendra þá kyndla sem lýst
geta upp. Það er í senn hlutverk og
skylda stjómmálamanna, nema þeir
telji stjómmál einungis skemmtun
og uppákomur handa fjölmiðlum.
Til þess verður að ætlast að for-
ystumennimir þrír setji niður ágrein-
ingsmál sín og myndi nýja ríkisstjóm.
Það verður ekki vinsæl ríkisstjóm í
upphafí a.m.k. og samstarfsandinn
verður kannski dálítið erfíður til að
byija með, en með myndun slíkrar
ríkisstjómar hefði starfhæfur meiri-
hluti á Alþingi sinnt því meginhlut-
verki sínu að sjá landinu fyrir
ríkisstjóm.
Þótt einhver vinna hafí verið eftir
við stjómarsáttmála er ljóst, að sam-
komulag var komið í öllum megin-
atriðum um málefni. Stjómarmynd-
unartilraun Jóns Baldvins
Hannibalssonar strandaði því ekki á
ágreiningi um málefni, heldur deilum
um ráðuneyti og ráðherrastóla.
Flokksformennimir þrír hljóta að sjá,
að það er ekki frambærilegt fyrir
þá að koma fram fyrir alþjóð og
upplýsa að helzta ástæða fýrir þvi,
að þeir gátu ekki náð samkomulagi
hafí verið sú, að þeir komu sér ekki
saman um ráðherrastóla!
Nú er svo langt um liðið frá kosn-
ingum, að takist Alþingi ekki að
mynda nýja ríkisstjóm, sem hafí
meirihluta að baki sér, hlýtur að
koma að því að forseti íhugi aðra
kosti. Einn er sá, að fela einhverjum
flokksformanna umboð til myndunar
minnihlutastjómar. Ekki er sennilegt
að slík ríkisstjóm hefði erindi sem
erfiði í kjölfar þeirra átaka, sem orð-
ið hafa milli flokkanna um myndun
meirihlutastjómar.
Þá er auðvitað sá möguleiki fyrir
hendi, að forseti ákveði að skipa ut-
anþingsstjóm. Slík ríkisstjóm sat að
völdum hér 1942-1944. Haustið
1979 lá í loftinu að ákvörðun forseta
um myndun utanþingsstjómar væri
á næsta leiti, ef Alþingi tækist ekki
að mynda nýja ríkisstjóm á skömm-
um tíma. Þess vegna er alls ekki
útilokað, að forseti sæi sig knúinn
til slíkra aðgerða, ef í ljós kæmi, að
stjómmálaforingjum væri um megn
að mynda starfhæfa ríkisstjóm.
Þegar á allt þetta er litið hlýtur
niðurstaðan að vera sú, að flokks-
formennimir þrír láti hendur standa
fram úr ermum í dag og á morgun
og nái samkomulagi um nýja ríkis-
stjóm.
Það er ekki nóg að veifa friðar-
kyndli framan í allar þjóðir aðrar en
íslendinga. Það er leikaraskapur.að
vísu saklaus og heldur geðfelldur,
en leysir ekki viðblasandi vandamál
íslenzku þjóðariiinar. Hún þarf nú á
að halda þeim eldi sem eyðir þeim
stólum sem ekkert eru annað en tákn
um hégóma og misskildan metnað.
Við þurfum á að halda þeim friðar-
eldi sem bræðir saman ólík sjónarmið
og persónulega hagsmuni. Þá hags-
muni sem stjómmálamenn eru
kvaddir til.
Hagsmuni þjóðarinnar.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir AGNESI BRAGADÓTTUR
Jón Baldvin skilaði umboðinu í gær:
Framsókn sprc
á elleftu stundi
Þó er ekki talið útilokað að samkomulag geti enn tei
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, svarar spi
nótt, þegar stjómarmyndunarviðræðumar vom komnar í hní
FULLTRÚAR þeirra þriggja
flokka sem staðið hafa í stjórnar-
myndunarviðræðum undanfarn-
ar vikur funduðu stíft um
helgina, en án þess að myndun
ríkisstjórnar tækist. Jón Baldvin
Hannibalsson, formaður Alþýðu-
flokksins, skilaði þvi umboði til
stjórnarmyndunar til forseta ís-
lands í gær. Samkvæmt mínum
heimildum er ljóst að það var
Framsókn sem sprengdi þessar
viðræður með nýjum kröfum á
miðnætti, þegar frestur sá, sem
forseti íslands hafði veitt til þess
að niðurstaða fengist, var að
renna út. Talsmenn Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks eru
ómyrkir í máli í garð Framsókn-
ar og segja að Steingrímur
Hermannsson hafi allan þennan
tíma verið í þessum viðræðum,
meira til málamynda, en af fullri
alvöru og einlægni.
Alaugardagsmorgun áttu þeir
Þorsteinn Pálsson og Jón Bald-
vin með sér fund og að honum
loknum fóru þeir á hádegi í Ráð-
herrabústaðinn við Tjamargötu þar
sem Steingrímur Hermannsson beið
þeirra. Þeir snæddu þar hádegisverð
og ræddust við, en lítið miðaði í
samkomulagsátt.
Þingflokkur Framsóknarflokksins
kom svo saman til fundar kl. 15.30
í eftirmiðdaginn og stundu síðar kom
þingflokkur Sjálfstæðisflokksins
saman. Á laugardagskvöld ræddust
þeir Þorsteinn og Jón Baldvin við á
nýjan leik og sömuleiðis ræddu þeir
símleiðis við Steingrím Hermanns-
son. Sömu sögu er að segja af gangi
mála á sunnudagsmorgun. Menn
hringdust á og reyndu að nálgast,
án sýnilegs árangurs.
Báðír vildu frekari eftir-
gjöf Sjálfstæðisflokks
Þingflokksfundir flokkanna hóf-
ust kl. 13.30 á sunnudag og laust
fyrir kl. 15 var gert fundarhlé og
formennimir þrír komu saman til
fundar. Á þeim fundi óskar Jón
Baldvin eftir því við Þorstein að
Sjálfstæðisflokkurinn falli frá kröf-
unni um viðskiptaráðuneyti, en fái
þess í stað sjávarútvegsráðuneyti.
Steingrímur óskar á sama fundi eft-
ir því að Sjálfstæðisflokkurinn falli
frá kröfunni um fjármálaráðuneytið,
en fái þess í stað utanríkisráðuneyt-
ið. Þessar óskir flokksformannanna
vom settar fram til þess að auðvelda
verkaskiptingu á milli Alþýðuflokks
og Framsóknarflokks. Þorsteinn
svaraði því til að þeir Jón Baldvin
og Steingrímur skyldu ræða það sín
í milli og fá úr því skorið hvort að
önnur hvor tilslökunin, sem þeir fóru
fram á við hann, gæti leitt til þess
að lausn fengist á verkaskiptingu
þeirra í millum.
Alþýðuflokkur og Framsóknar-
flokkur töldu það ógeming á
grundvelli þeirra sjö ráðuneyta sem
til skiptanna vom, að ná innbyrðis
samkomulagi um skiptingu ráðu-
neyta. Sögðust talsmenn Framsókn-
ar og Alþýðuflokks líta þannig á,
að það hefði verið samþykkt af aðil-
um allra flokkanna að allir flokkamir
ættu að hafa sín ítök í hagstjóm og
að hver flokkur um sig ætti að fara
með eitt atvinnuráðuneyti, jafnframt
því sem útgjaldafrek ráðuneyti, eins
og félagsmála-, heilbrigðis-,
menntamála- og landbúnaðarráðu-
neyti, ættu einnig að skiptast á milli
flokkanna. Bentu þeir Steingrímur
og Jón Baldvin Þorsteini á, að einn-
ig þyrfti að taka tillit til pólitískra
vandamála og jafnvel mannlegs
þáttar flokkanna, eftir því sem fram
hefði komið í viðræðum. Þar með
vom þeir að vísa til þess að Sjálf-
stæðisflokkurinn, vegna stærðar
sinnar, þyrfti fleiri ráðuneyti en hin-
ir flokkamir og að Steingrímur
þyrfti að fá utanríkisviðskiptin með
utanríkisráðuneytinu til þess að
hljóta nógu mikinn sóma sem fráfar-
andi forsætisráðherra, auk þess sem
hann yrði að fá sómasamlegt hag-
stjómar- eða atvinnuráðuneyti fyrir
sinn næstráðanda, Halldór Ásgríms-
son. Var það orðað þannig á
sunnudag, að Halldór hefði sagt við
Steingrím, að hann kynni á sjó og
peninga. Því sæktist hann ekki eftir
ráðherrastól, nema sem sjávarút-
vegs-, viðskipta- eða fjármálaráð-
herra. Hvarf Þorsteinn við svo búið
af fundi formannanna sem ræddu
málin fram og aftur sín á milli, þar
til kl. 22 á sunnudagskvöld.
Vildi mynda blokk
með Framsókn
Síðla sunnudags leggur
Steingrímur til við Jón Baldvin að
skipting ráðuneyta verði með þeim
hætti að Framsókn fái forsætisráðu-
neyti, sjávarútvegsráðuneyti og
heilbrigðisráðuneytið og þrjá ráð-
herra. Sjálfstæðisflokkurinn fái
fjármál, landbúnaðarmál, mennta-
mál, dómsmál og samgöngumál og
ij'óra ráðherra. Alþýðuflokkurinn fái
utanríkismál, viðskiptamál, félags-
mál og iðnaðarmál og þijá ráðherra.
Til vara lagði Steingrímur til að
Sjálfstæðisflokkurinn fengi forsæt-
ið, en skiptingin yrði þá fjórir, fjórir,
þrír. Jón Baldvin hafnaði fyrri tillögu
Steingríms, þegar á þeirri forsendu,
að með hann f forsæti og Þorstein
í sæti fjármálaráðherra væri komin
upp sú staða sem Alþýðuflokkur
hefði frá öndverðu hafnað, þ.e. að
koma inn í ríkisstjómina undir
óbreyttri ráðherraskipan í forsæti
og fjármálum, og vera þar með orð-
ið þriðja hjólið undir vagni gömlu
ríkisstjómarinnar.
Jón Baldvin stingur upp á því við
Steingrím að Framsókn fái fjármál,
landbúnaðarmál, heilbrigðis- og
samgöngumál. Alþýðuflokkur fái
forsætið, sjávarútveg og félagsmál