Morgunblaðið - 30.06.1987, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1987
Sjómannsferíll
Tryggva Ofeigssonar
togara sem Einar var að kaupa.
Það var Surprise. Einar fékk
Tryggva eftirgefínn á Walpole.
Þegar Tryggvi var í Hull til að
sækja Surprise, gerði Owen Hellyer
boð fyrir hann og fór með Tryggva
útí Beverly-smíðadokkina að líta
þar á skip, sem þeir Hellyersbræður
áttu í smíðum. Tryggvi sá strax,
að þetta var mesti togari, sem hann
hafði séð og bar lof á skipið. Þá
sagði Owen að honum væri ætlað
skipið.
Éinar Þorgilsson fékk Tryggva
til að byija veiðamar á Surprise og
vissi Tryggvi að það kynni að velta
á miklu fyrir sig, hvemig honum
gengju þær veiðar. Hann fór tvo
túra og það urðu mettúrar.
Tryggvi fór ekki úr fotum í hvor-
ugum túmum, fleygði sér á brúar-
gólfíð, ef færi gafst, svo sem ef
vinna þurfti upp físk áður en kastað
var aftur. Hann lét færa sér mat
og át hann standandi við brúar-
gluggann. í fyrri túmum fékk hann
á sig ofsaveður á heimleið, svonefnt
jólaveður, en þá fengu mörg skip
áföll og gekk þetta næst Halaveðr-
inu eftir áramótin, 7.-8. febrúar
1925, um veðurofsa og brimrót. í
síáari túmum fylltu þeir skipið á
fímm dögum og þá varð lítið um
svefn hjá skipstjóranum. Hann var
með óvana togaramenn og þurfti
oft sjálfur að skreppa ofan á dekk
að rétta þar hönd, en þetta vom
fanta aðgerðarmenn, margir gömlu
karlamir hans Einars af kúttemum
Surprise, og þeim vannst vel fískað-
gerðin og þurfti lítið að stoppa, og
þá engin stund hjá skipstjóranum
að fleygja sér.
Það tóku margir útgerðarmenn
aðSbera víumar í Tryggva, en nú
var það of seint. Á hinu nýja skipi
Hellyers-bræðra, Imperialist, hófst
frægðarferill hans sem skipstjóra.
Aflaferill Tryggva á Imperialist
var þessi: 1925 langhæstur togar-
anna, 1926 í hópi fjögurra hæstu,
sem vom nær allir jafnir (Tryggvi,
Guðmundur á Skallagrími, Guð-
mundur Markússon á Hannesi
ráðherra og Þórarinn Olgeirsson á
Júpiter). 1927 hæstur ásamt Guð-
mundi Markússyni á Hannesi
ráðherra, 1928 í hópi fímm hæstu,
sem vom allir með svipaðan afla
og 1929 var Tryggvi einn hæstur.
Tryggvi var frábærlega miða-
glöggur, og lýsing hans á okkar
lAstu þorskamiðum, Hrauninu á
Selvogsbanka, við Jökul og í Faxa-
bugt, eiga sér engan líka í íslenzkri
fiskveiðisögu. Þeir vissu trúlega
sumir togaraskipstjóramir ekki
minna um fískimið, en Tryggvi
hafði það orðfæri sem þurfti til að
lýsa því sem hann vissi svo að bet-
ur verður ekki gert af neinum.
Athyglisgáfan og minnið samfara
frásagnargáfu var allt svo jafn frá-
bært.
Árið 1926 var Tryggvi með Im-
perialist á lúðuveiðum við Grænland
og vann sér þá frægð sem navigat-
ör. Áður er þess getið, að hann tók
hæsta próf við Stýrimannaskólann,
cg4)á hafði hann lagt sérstaka alúð
við mælingar með sextanti. Þegar
Imperialist hélt heim af lúðuveiðun-
um höfðu þeir ekki lengi haft
tandkenningu og fararstaður því
„útreiknaður" sem kallað var, þegar
staðarákvörðun var gerð eftir mæl-
ingum á hæð stjama eða sólar.
Þeir vom á miðunum norður af
Holstensborg, og sigldu suður með
Grænlandi án landkenningar og um
120 sjómílur suður fyrir Hvarf,
vegna íss, áður en þeir gátu tekið
stefnu austur yfír haf. Þeir höfðu
fyrst landkenningu af vitanum Butt
of 'Lewis á Skotlandi og Tryggvi
þurfti ekki að breyta stefnu í Pent-
il. Þessi langa og hámákvæma
blindsigling eftir mælingu á himin
tunglunum, koma nákvæmlega á
réttan komustað, þótti sérstakt af-
rek. Owen Hellyer keypti í London
bezta og dýrasta sextant sem völ
var á og gaf Tryggva sem verðlaun.
Það var í febrúar 1929, að
Tryggvi kom innúr túr til Hafnar-
Qarðar, að Þórarinn Olgeirsson kom
um borð og uppí brú til Tryggva
og bauð honum í félag við sig um
smíði á nýjum togara.
Tryggvi Ófeigsson stefíidi nátt-
úrulega að því að ráða algerlega
sjálfur fyrir því skipi sem hann eign-
aðist, en þetta gat orðið áfangi að
því marki að komast í félag við
mann, sem hann hafði tröllatrú á
sem farsælum útgerðarmanni.
Tryggvi sagi upp hjá Hellyers,
sem buðu honum góð boð, og vildu
fá hann til Englands með sér, en
það var að losna um þá í Hafnar-
fírði, þeim leizt orðið ekki á, af
ýmsum sökum, að halda þar áfram
rekstri, og Geir Zoega, sem gerst
mátti vita, taldi að það hafí rekið
smiðshöggið á að þeir hættu þetta
ár, 1929, að missa mesta aflamann
sinn.
Ekki fór allt svo sem fastmælum
hafði verið bundið með þeim Þór-
ami. Hann ákvað að vera sjálfur
með þann togara sem í smíðum
var, en selja Tryggva hluta í Júpit-
er sem var fímm ára gamall, og
yrðu með í félaginu Joe Little,
mágur Þórarins, og Loftur Bjama-
son. Þetta voru Tryggva mikil
vonbrigði. Hann hafði viljað stærra
og meira skip, og kveið fyrir að
fara af Imperialist, sem var 460
tonn og hin mesta sjóborg, en Júpit-
er tæp 400 tonn og ekki ýkja gott
sjóskip, en sá kosturinn við hann,
að hann var sérlega gott togskip
og mjög til hans vandað að styrk-
leika. Þetta varð, að stofnað var
Júpiterfélagið (formlega 26. júlí)
og átti Tryggvi 3/8 hluta í félag-
inu, og varð stærsti hluthafínn, og
ráðinn skipstjóri til fimm ára, en
Loftur framkvæmdastjóri. Kaup-
viðjum á fyrri hluta aldarinnar.
Tryggvi var höfðingi fæddur í
koti. Höfðingsskapar gætti í öllu
hans fari. Ef hann veitti mönnum,
veitti hann vel, ef hann gaf af
mannúð eða til sáluhjálpar sér, gaf
hann stórt og bar ekki gjafír sínar
á torg. Nirfílsháttur varð ekki fund-
inn í hans fari, einungis skynsamleg
meðferð fjár, ekkert óhóf né þýðing-
arlaus eyðsla, hvorki til sjós né
lands.
Tryggva dreymdi draum í árs-
byijun 1930. Honum fannst hann
vera við bryggju í Hafnarfírði að
búast út í túr. Þegar hann ætlaði
að leggja frá bryggju var flörðurinn
orðinn þurr, nema smálæna eða
renna, sem lá frá bryggjunni út
fjörðinn. Það þótti honum í draumn-
um, sem vandsiglt myndi út þessa
mjóu lænu. Báðum megin við hana
var íjarðarbotninn risinn upp og
hún reyndist rétt nógu breið fyrir
skipið. Með gát komst hann útúr
firðinum eftir lænunni. Þennan
draum réð Tryggvi fyrir því, að
úthaldið á Júpiter myndi flotast, en
mikillar aðgæzlu yrði þörf. Hann
reyndist rétt ráðinn draumurinn.
Tryggvi sigldi Júpiter nýkeyptum
beint inní Kreppuna miklu.
Fyrsta útgerðarár Júpitersfé-
lagsins, árið 1930, var jafnframt
fyrsta Kreppuárið. Þetta var mesta
aflaár landssögunnar til þessa, en
verðfallið var voðalegt á árinu. í
ársbyijun hafði verð á þurrfisks-
pundi af málfiski verið 120 kr., en
í árslok fór verðið allt niður í 40
kr. Mest af físki þeim, sem seljan-
legur var, seldist á 75 kr. en um
áramótin var landið fullt af óseljan-
legum saltfiski. „Sjávarútvegurinn
í molum," sagði forseti Fiskifélags-
ins;
í þennan tíma var afli togaranna
tonn af fímm vikna stöðnum mál-
físki, 177 tonn af millifíski og 180
tonn af físki undir 20 tommur, en
ekki nema 11,5 tonn af ufsa. Það
var rétt sem forseti Fiskifélagsins
sagði, að sjávarútvegurinn var í
molum eftir verðfallið, mörg fyrir-
tæki fóru undir hamarinn, en ekki
Júpitersútgerðin. Hún sýndi 70 þús.
kr. hagnað. Það komst enginn betur
frá þessum hörmungaráratug en
Tryggvi á Júpiter. Aðeins eitt
Kreppuáranna, 1930—39 (bæði
meðtalin), var peningalegt tap á
Júpiter og annað ár var reiknings-
legt tap, ekki nóg fyrir fullum
afskriftum.
Það var mikið unnið við veiðar-
færin um borð í togurunum á tíma
Tryggva, það sparaði kaup á vinnu
í landi, vírar splæstir, troll fíxuð,
og allt sparað: „Þó vissi ég enga
nema okkur á Júpiter rekja upp
gamlan togvír til að nota sem
baujuvír. Baujuvfr var dýr og í stað
akkers eða dreka notuðum við stór-
an stein við Hraunið, saumuðum
utanum hann pokabyrði. Steinninn
var á stærð við olíutunnu, og gat
fremur kallast klettur en steinn, og
í stað belgja, sem flot með baujum
notuðum við olíutunnur, það var
ódýrara."
Rosskúlumar við Vignon- og
Dahl-trollið voru dýrar, stórar og
miklar og illmeðfærilegar. Tryggvi
fékk þá hugmynd í spamaðarskyni
að nota hálfar kúlur, þær gerðu
sama gagn og voru meðfærilegri
og náttúrulega ódýrari, ekki sízt
eins og Tryggvi fór að, tók ónýta
bobbinga í sundur og sauð botn í
þá. Það var ekki bruðlað með neitt
á Júpiter í Kreppunni.
Árið 1936 gengust þeir Tiyggvi
og Loftur fyrir því að stofnað var
Venusarfélagið og fengu til liðs við
sig annan mesta aflamann flotans,
Vilhjálm Ámason á Gylli (Kveld-
úlfstogara). Þeir vom skólabræður,
Vilhjálmur og Tryggvi, og þegar
þeir Loftur voru að fá hann í félag
við sig, sagðist Tryggvi hafa minnt
Vilhjálm á „hversu oft íslenzku tog-
araskipstjóramir færu í iand út-
slitnir menn og ættu ekkert nema
húsið sitt.“
313 tonna togara, smíðuðum 1919,
Ólafur hafði keypt togarann fyrir
300 þús. kr. á uppboði. Þeir bræður
áttu 52% hlutafjárins. Ólafur varð
sjálfur skipstjóri á Hafsteini, og
tókst svo lánlega til fyrir honum,
að hann bjargaði í fyrsta túr allri
áhöfn, 62 mönnum, af þýzku skipi,
sem rekizt hafði á ísjaka í nátt-
myrkri og foráttuveðri út af
Látrabjargi og höfðu önnur skip
talið björgun ófæra. Hafsteinn
reyndist happaskip þótt lítill væri
oggamall.
í ágúst 1940 fór Tryggvi alfarinn
í land. Hann var tekinn að letjast,
enda vom liðin 30 ár frá því hann
réðst háseti til Ólafs í Steinum í
Leiru, og 25 ár frá þvi hann fór
fyrst á togara. Hún kom við skrokk-
inn togaramennskan. Ekki var þó
Tiyggvi slitinn, það var tvennt um
togaramennina, þeir biluðu ýmist
snemma, oftast bakið, eða þeir ent-
ust öllum lengur teinréttir og
bombrattir fram á háan aldur.
Þá var það önnur ástæðan að
Tryggvi var með stýrimann, Bjarna
Ingimarsson, sem hann treysti ekki
síður en sjálfum sér fyrir skipinu,
„það er hægt að fá annan Júpiter
en ekki annan Bjama," og loks var
það, að Ttyggvja fannst mál að
fara í land til útgerðarreksturs
meðan hann var enn á góðum aldri,
því að hann hafði alltaf hugsað sér
feril sinn þann, að enda sjómennsk-
una til að gerast útgerðarmaður.
Skipstjóraferill Tryggva Ófeigs-
sonar var með því bezta sem
gerðist. Jafnt og hann var mikill
aflamaður, var hann mikill sjómað-
ur, hann var harðsækinn, en hann
var jafnframt gætinn. Það tók einu
sinni út mann hjá honum, og hann
tók það mjög nærri sér, og eftir
það lét hann menn aldrei vera við
vinnu á dekki á stímum, ef eitthvað
var að veðri, bannaði þeim að vinna
í vörpunni, þótt þeir vildu fá að ljúka
þar viðgerð, þegar farið var að
keyra.
Þá hélt hann allra manna beztri
reglu á skipi sínu. Óregla leiðst
ekki, nema einum manni sem gat
ort vísur góðar. Tryggvi var vísna-
sjór sem faðir hans, og þó hann
Tryggvi Ófeigsson ásamt skipstjórunum Markúsi Guðmundssyni, Jóhanni Sveinssyni og Sverri Erlendssyni.
verð var kr. 300.000 og þar af var
hlutur Tryggva kr. 112.500. Hann
átti langleiðina fyrir þessu, en fékk
nokkuð að láni.
Tryggvi hafði oftast haft góðar
sjómannstekjur og ágætar þessi
fímm ár á Imperialist, en sparlega
hefur hann haldið á því sem aflað-
ist. Hann átti orðið hús og kaupin
á Júpiter sýna, að hann hefur verið
orðinn fjáður maður á þessum tíma
almenns peningaleysis, tímakaup
rúm króna, og góðar árstekjur
2.000—3.000 kr. Það hafa verið
nefnd dæmi um sparsemi hans sem
unglings, og hann gætti sömu spar-
semi, þótt hann væri orðinn skip-
stjóri. Hann hafði reykt um skeið,
en reykti þá ekki nema hálfa sígar-
ettu í einu í spamaðarskyni, en svo
fannst honum líka það vera of mik-
il eyðsla og óþörf, og hætti alveg
að reykja. Hann bragðaði vín og
bjór en ekki meira. Tryggvi Ófeigs-
son hataði fátæktina, fannst hún
niðurlægjandi fyrir gott fólk. Hann
hafði ekki skaplyndi til að lifa á
bónbjörgum, Tryggvi Ófeigsson. En
það voru ekki allir svo af guði gerð-
ir sem hann til að bijótast úr þeim
reiknaður eftir tölu lifrarfata og
skipstjómarmenn sóttu því oft mik-
ið í ufsann á vertíðinni, því að hann
gaf mikla lifur. Þetta var eins og
þegar fískur var talinn á skútunum,
að þá sóttu margir meira en gott
þótti útgerðarmönnunum í smáfísk.
Hellyer hafði ekki tekið því vel ■
að sótt væri mikið í ufsann, og
vanið Tryggva strax af því fyrstu
vertíðina á Imperialist, og nú var
Tryggvi sjálfur orðinn útgerðar-
maður og lagði nú enn meiri áherzlu
á að veiða sem beztan físk í salt
og þá var enginn fískur betri en
feiti stóri þorskurinn við Hraunið.
Þar kunni enginn betur að veiða
en Tryggvi, og sama var við Jökul-
inn. Tryggvi gat eytt í það löngum
tíma að koma sér niður við Hraun-
ið, þótt hann vissi skip vera í físki
úti á bankanum, af því að Hrauna-
fískurinn var feitari og betri í salt.
Þetta gerði strax mikinn gæfumun
fyrsta árið, ásamt snarráðum fram-
kvæmdastjóra Júpitersfélagsins,
Lofti lánaðist að vera búinn að selja
áður en versti skellurinn kom.
Tryggvi var þetta ár með langmest-
an þorsk allra togaranna eða 784
Tryggvi og Loftur höfðu viljað
láta smíða fyrir Júpitersfélagið tog-
ara í Þýzkalandi, þar gerðust þeir
orðið stærstir og beztir, en Þórarinn
lagðist gegn því, og varð ekki af
þeirri framkvæmd.
Þórarinn vildi draga sig útúr út-
gerð hérlendis, svo hart sem
útgerðin var leikin í ofhátt skráðu
gengi öll Kreppuárin sem þjakaði
útgerð landsmanna til viðbótar afla-
leysi og markaðsvandræðum.
Þórarinn seldi Venusarfélaginu
skip sitt, en var áfram hluthafí.
Hlutir voru jafnir. Loftur var fram-
kvæmdastjórinn. Vilhjálmur var
ekki minni afíamaður en Tryggvi
og gekk Venusarútgerðin vel. Sam-
valdari menn háfa ekki verið í
útgerðarfélagi til sjós og lands en
þessir fjórir í Júpiters- og Venusar-
félaginu, en það mátti búast við
því, að til átaka drægi fyrr eða
síðar.
I lok Kreppunnar, eða 1939,
stofnuðu þeir bræður, Ólafur og
Tryggvi, hlutafélagið Marz hf. með
félögunum úr Júpiters- og Venusar-
félaginu, og var þetta félag stofnað
um kaup á togaranum Hafsteini,
kynni að meta manna bezt snjallar
ferskeytlur voru honum öllu kærari
þær vísur sem voru dýrt kveðnar,
reknar kenningum fomum.
Hann kunni að meta:
Sléttu bæði og Homi hjá
heldur Græðir anda
meðan hæðir allar á
aftan klæðum standa.
En snjallar sjósóknarvísur kallaði
hann:
Lundar branda láta án stanz
í leiði á heiði ránar
undan Strandar skeijaskans
skundar banda hérafans.
Stáli völdu stynur súð
straums við köldu sköllin
vélagöldrum grimmum knúð
gegnum ölduföllin.
Tryggva hélzt vel á mönnum.
Hann valdi sér menn á Imperialist
og kom sér upp góðum kjama mik-
illa verkamanna í skipshöfn sinni,
sem síðan fylgdi honum yfir á Júpit-
er. Þessum mönnum gat hann boðið
mikið ef þurfti, og honum þótti
vænt um þessa menn, dáði suma
þeirra fyrir þrek þeirra og karl-