Morgunblaðið - 30.06.1987, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1987
31
og Sjálfstæðisflokkur utanríkismál,
menntamál, iðnaðarmál og dóms-
mál. Hvorugum leist á tillögu hins.
Þá stingur Jón Baldvin upp á því
við Steingrím, um kvöldmatarleytið
á sunnudeginum, að þeir myndi með
sér blokk og fari á fund Þorsteins
með þá hugmynd að lausn sé í sjón-
máli, ef Sjálfstæðisflokkurinn gefl
eftir viðskiptaráðherrastólinn. Bend-
ir Jón Baldvin Steingrími á, að með
því að gera með sér slíkt bandalag
fái Framsókn fjögur ráðuneyti, þ.e.
utanríkis- og utanríkisviðskipta-
ráðuneyti, Halldór Ásgrímsson verði
samgöngu- og landbúnaðarráðherra,
sem sé ávísun upp á einskonar
byggðaráðuneyti og Guðmundur
Bjamason geti orðið heilbrigðisráð-
herra. Alþýðuflokkur fái forystuna,
sjávarútvegsmál ogfélagsmál. Sjálf-
stæðisflokkur fái fjármálin, mennta-
málin, iðnaðarmálin og dómsmálin.
Ekki íeist Steingrími á þessa tillögu
og fullvissaði hann Jón Baldvin um
að hann fengi það aldrei samþykkt
í sínum þingflokki, að Jón Baldvin
yrði forsætisráðherra. Jón Baldvin
bað hann samt sem áður að bera
upp þá tillögu, en Steingrímur hafn-
aði. Sagði að þó svo ólíklega færi
að Jón Baldvin yrði samþykktur, þá
yrði það aldrei samþykkt i miðstjóm
Framsóknarflokksins. Við svo búið
vom þeir Steingrímur og Jón Bald-
vin á einu máli um að þeir gætu
Ekki er öll von úti
Fundarhöld og viðræður manna í
milli stóðu með hléum í allan gær-
dag. Framsóknarmenn hófu þegar í
stað könnun á möguleika á myndun
fjögurra flokka stjómar eða myndun
minnihlutastjómar Alþýðuflokks og
Framsóknarflokks sem væri varin
af Alþýðubandalaginu. Ekki er þó
öll von úti, hvað varðar myndun "
ríkisstjórnar þeirra þriggja flokka,
sem hafa í fjórar vikur reynt að
mynda starfhæfa ríkisstjóm, því sá
möguleiki mun hafa komið upp á
borðið hjá sjálfstæðismönnum í gær,
að ef fallist yrði á það að sjávarút-
vegsráðuneytið kæmi aftur í hlut
Sjálfstæðisflokks, gegn því að hann
léti iðnaðarmálin af hendi, þá væru
þeir til viðræðu um það að ráðherrar
Framsóknarflokksins yrðu fjórir
talsins. Því kann svo að fara, ef
ffamsóknarmenn fallast á þetta til-
boð, að þeir fái í sinn hlut utanríkis-
ráðuneytið og utanríkisviðskipti,
heilbrigðis-, samgöngu- og land-
búnaðarmál. Sjálfstæðismenn fái
forsætisráðuneytið, menntamálin,
sjávarútvegsmálin og dómsmálin, en
Alþýðuflokkur viðskipta-, iðnaðar-,
fjár- og félagsmál.
Það er með vitneskju um þennan
möguleika sem Jón Baldvin Hanni-
balsson gengur á fund forseta
íslands kl. 16 í gær. Með það í huga
ætti það ekki að koma mönnum svo
á óvart, að það var furðumikið ríkis-
stjómarhljóð í Jóni Baldvin þegar
hann klukkustund síðar kom af fundi.
forseta og tjáði fréttamönnum að
nú væri hann umboðslaus maður.
Hann hefði frestað því að skila af
sér umboðinu þar til forseta hefði
gefist ráðrúm til þess að ræða við
formenn hinna flokkanna. Forseti
hefði gert það í gær og því hefði
hann skilað af sér umboðinu.
Jón Baldvin sagðist ekki vita hver
fengi umboðið næstur, en hann teldi
sjálfsagt mál að halda þessum til-
raunum áfram, því það væri í
rauninni ekkert eftir. „Það var búið
að ganga frá verkaskiptingu og það
var samþykkt í öllum þremur flokk-
unum, en á seinustu stundu kom upp
einhver krafa um einhvem stól í
vanskilum," sagði Jón Baldvin og
var hér að vísa til óvæntrar kröfu
framsóknarmanna á 12. tímanum
um flórða ráðherrastólinn. „Ég trúi
ekki öðra en að þessum viðræðum
verði haldið áfram og þeim lokið,"
sagði Jón Baldvin
Við fréttamenn spurðum Jón
Baldvin hvort hann væri að skila af
sér þessu umboði til þess að Þor-
steinn Pálsson gæti fengið umboðið
og klárað þetta verk: „Ég skila af
mér góðu verki og það verður auð-
velt fyrir þann sem tekur við að lúka
þessu. Ég hélt ekki fram neinum
skoðunum um það hver eigi að fá
umboðið, enda ekki mitt verkefni.
Hins vegar er það út af fyrir sig
rökrétt skoðun, að úr því að þrír
stjómmálaflokkar höfðu í gær komið
sér saman um væntanlegt forsætis-
ráðherraefni, þá væri hans vandinn
og vegsemdin að lúka verkinu og
finna þennan stól sem er í vanskil-
um,“ sagði Jón Baldvin.
Það er því vandséð hvemig Fram-
sókn ætlar að bakka út úr þessari
stjómarmyndun, ef sú verður raunin
að Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur bjóða henni fjórða ráðherra-
stólinn, en viðmælendur mínir úr
röðum Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks voru þó ekki allt of bjartsýnir
í gær og sögðu að það sem fyrst
og fremst myndi gera það að verk-
um, að framsóknarmenn höfnuðu,
væri algjört áhugaleysi þeirra á þátt-
töku í ríkisstjóm, þar sem forsætið
væri ekki þeirra. Það rennir svo enn
frekari stoðum undir slíkar bolla-
leggingar, að framsóknarmenn
höfðu í gær samband við fulltrúa
allra þeirra flokka, sem ekki hafa
staðið í stjómarmyndunarviðræðum
upp á síðkastið, til þess að kanna
mismunandi samstarfsmöguleika í
ríkisstjóm undir forsæti Steingríms
Hermannssonar.
Búist var við því í gærkveldi að
formenn Framsóknarflokks og Sjálf-
stæðisflokks ræddu við forseta
íslands á nýjan leik, en ekki var
búist við að ákvörðun forseta um
framhaldið lægi fyrir, fyrr en í dag.
Jón Baldvin Hannibalsson, formaður Alþýðuflokksins, hugðist skila umboði til stjórnarmyndun-
ar í fyrrinótt, en beið að ósk forseta þangað til í gær.
ekki leyst málið sín í milli, jafnvel
þótt Þorsteinn gengi að annarri
hvorri kröfu þeirra. Greindu þeir
Þorsteini frá þessari niðurstöðu sinni
um kl. 22 í fyrrakvöld.
Framsóknarmenn segja að það sé
afskaplega athyglisvert, að í öllu
þjarkinu um helgina hafi Þorsteinn
ávallt hafnað því fyrir hönd Sjálf-
stæðisflokksins að taka að sér
málefni landbúnaðar- og heilbrigðis-
ráðuneytis. Þeir eru jafnframt súrir
yfir því að í öllu því tillögufargani,
sem orðað hafi verið um helgina,
um mismunandi verkaskiptingu á
milli flokkanna hafi aldrei verið gert
ráð fyrir því í tillögum sjálfstæðis-
og alþýðuflokksmanna að
Steingrímur verði forsætisráðherra.
Segja þeir þetta vera sterka vísbend-
ingu um að sjálfstæðis- og alþýðu-
flokksmenn hafi frá upphafi gert
með sér eins konar bandalag, til
þess að vegur Framsóknar yrði sem
minnstur og hlutur hennar rýrastur.
Miðlunartillaga frá
Jóni Baldvin
Þá setur Jón Baldvin fram
ákveðna miðlunartillögu sem gerði
ráð fyrir því að Sjálfstæðisflokkur-
inn fengi í sinn hlut forsætisráðu-
neytið, menntamálaráðuneytið,
dómsmálaráðuneytið og sjávarút-
vegsráðuneytið. Framsóknarflokk-
urinn fengi í sinn hlut utanríkis- og
utanríkisviðskiptaráðuneyti, land-
búnaðarráðuneyti, heilbrigðisráðu-
neyti og iðnaðarráðuneyti.
Alþýðuflokkur fengi fjármálaráðu-
neyti, viðskiptaráðuneyti (að undan-
skildum utanríkisviðskiptum)
samgönguráðuneyti og félagsmála-
ráðuneyti. Þessi miðlunartillaga
Jóns Baldvins gerði ráð fyrir að
Framsókn fengi formennskuna í
fjárveitinganefnd Alþingis í sinn
hlut, Sjálfstæðisflokkur fengi for-
mennskuna í utanríkismálanefnd
Alþingis, og embætti forseta Sam-
einaðs þings kæmi í hlut Alþýðu-
flokks. Röksemdir Jóns Baldvins
fyrir þessari tillögu voru þær að það
hefði margkomið fram í þessum við-
ræðum, að sá flokkurinn, sem fengi
forsætisráðuneytið, fengi ekki for-
seta Sameinaðs þings. í öðra lagi
væra handhafar forsetavalds þrír og
það gengi ekki að þeir væru allir
sjálfstæðismenn. í þriðja lagi væru
fiilltrúar út á við, þ.e. ríkisstjómar
og Alþingis þrír: forsætisráðherra,
sem samkvæmt tillögunni yrði sjálf-
stæðismaður, utanríkisráðherra,
sem yrði framsóknarmaður og for-
seti Sameinaðs þings, sem þar af
leiðandi ætti að vera alþýðuflokks-
maður.
Framsókn sprengir
á nýrri kröfu
Þegar svona var orðið áliðið
kvölds kom Steingrímur fram með
nýjar kröfur Framsóknarflokksins, í
þá vera að hann fengi fjóra ráð-
herrastóla, þannig að ráðherram
verði fjölgað um einn, jafnframt því
sem hann óskar eftir því að Sjálf-
stæðisflokkurinn gefi eftir sjávarút-
vegsráðuneytið, en taki þess í stað
iðnaðarráðuneytið.
Þorsteinn bar þá upp tillögu Jóns
Baldvins á þingflokksfundi Sjálf-
stæðisflokksins og var tillagan
samþykkt. Hann greindi jafnframt
frá athugasemdum Steingríms um
fjölgun ráðherra og kröfu um sjávar-
útvegsráðuneytið, en þær athuga-
semdir voru ekki bomar upp. Ljóst
var þó að andstaðan við það, að
framsóknarmenn fengju fjóra ráð-
herra, var algjör í þingflokknum.
Heimildir mínar herma að Stein-
grímur hafi borið upp miðlunartil-
lögu Jóns Baldvins á þingflokksfundi
sínum, með þeim breytingum sem
hann lagði sjálfur til, þ.e. að Fram-
sókn fengi sjávarútvegsráðuneytið
og fjóra ráðherra, en slík tilhögun
hafði ekki hlotið samþykki þeirra
Jóns Baldvins og Þorsteins. Tillagan
eins og hún var borin upp af
Steingrími var svo samþykkt í at-
kvæðagreiðslu hjá Framsókn þannig
að 7 vora með en 5 á móti.
Þegar það lá svo fyrir iaust fyrir
miðnætti, að Framsókn gerði kröfur
til fjögurra ráðherra og krafðist sjáv-
arútvegsráðuneytisins, þá kallaði
Jón Baldvin formennina á fund sinn
á nýjan leik, þar sem hann greindi
formönnunum frá því sjónarmiði
sínu, að ef umræðumar sigldu í
strand á þessum ttmapunkti, þá setti
virðingu þessara þriggja flokka og
forystumanna þeirra mikið ofan.
Hann bað þá Steingrím og Þorstein
að fá þingflokka sína til þess að
endurskoða afstöðu sína, þannig að
Sjálfstæðisflokkur léti laust sjávar-
útvegsráðuneytið og Framsókn félli
frá þessari nýju kröfu um fjóra ráð-
herra. Sjálfstæðisflokkurinn féllst
fyrir sitt leyti á að falla frá kröf-
unni um sjávarútvegsráðuneytið, en
með semingi þó. Sjálfstæðisþing-
menn töldu sig hafa gefið það mikið
eftir í verslunarsamskiptum sínum
við Framsókn, að það væri nánast
óþolandi. Þeir völdu þann kostinn
að samþyklqa þessa kröfu Fram-
sóknar, til þess að láta ekki brotna
á sér, þegar svo nærri stjómarmynd-
un var komið.
Jón Baldvin fór með það inn í
þingflokk sinn, að kanna hvort
flokkurinn væri tilbúinn til þess að
falla frá kröfunni um forseta Sam-
einaðs þings, og fékk hann það
samþykkt, en ekki án átaka.
Framsóknarmenn höfnuðu því á
hinn bóginn að falla frá kröfunni
um fjóra ráðherra, þó svo að sjávar-
útvegsráðuneytið væri komið í þeirra
hlut. Þeir settu þó fram gagnkröfu
þess efnis, að ef þeir féllu frá kröf-
unni um fjóra ráðherra yrðu sjálf-
stæðismenn að sætta sig við að fá
einungis þijá ráðherra. Klukkuna
vantaði 5 mínútur í 12 á miðnætti
þegar þetta var.
Steingrímur Hermannsson, for-
maður Framsóknarflokksins,
sprengdi þessar stjómarmyndunar-
viðræður með því að krefjast þess
að ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
yrðu einungis þrír, eftir að búið var
að ganga að öllum þeirra kröfum
um verkaskiptingu. Svar Framsókn-
ar við þeirri samþykkt Sjálfstæðis-
flokksins, að eftirláta Framsókn
sjávarútveg, var að krefjast þess að
Sjálfstæðisflokkurinn léti af höndum
einn ráðherra í viðbót.
Jón Baldvin hafði siðan samband
við frú Vigdísi Finnbogadóttur, for-
seta íslands, og greindi henni frá
þvi að hann hygðist skila af sér
umboði til stjómarmyndunar. For-
setinn sagði honum að bíða með það
þar til hún hefði rætt við formenn
hinna flokkanna. Kl. 9 í gærmorgun
ræddi Jón Baldvin við forsetann í
síma og að þvi samtali loknu kallaði
hann saman málefnanefndir og bað
þær að ljúka sínum störfum fyrir
kl. 13 i gær. Forsetinn ræddi svo
við Steingrím Hermannsson í gær-
morgun og í hádeginu talaði hún við
Þorstein Pálsson.