Morgunblaðið - 01.07.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚLÍ 1987
Olof Palme
Karl August Fagerholm
K.B. Andersen
Bjarni Benediktsson Trygve Bratteli
Fimm norræmr
stj ómmálaskörungar
eftir Niels Ove
Gottlieb
Miðvikudaginn 1. júlí eru 25
ár liðin frá því að samstarfssamn-
ingurinn milli Danmerkur, Finn-
lands, íslands, Noregs og
Svíþjóðar, svonefndur Helsinki-
sáttmáli, gekk í gildi. í tilefni af
því verður hér fjallað um fímm
noiTæna stjómmálaskörunga.
Á fyrsta Norðurlandaráðsþing-
inu, sem fram fór í Kristjáns-
borgarhöll árið 1953 skipuðu
eftirtaldir menn fyrstu forsætis-
nefndina: Hans Hedtoft frá
Danmörku, Magnús Jónsson frá
íslandi, Einar Gerhardsen frá
Noregi og Nils Herlitz frá Svíþjóð,
en allir vom þeir í fremstu röð
norrænna stjómmálamanna.
Þátttaka Finna hófst ekki fyrr en
1955. Á meðal hinna mörgu
stjómmálamanna, sem hafa haft
áhrif á störf Norðurlandaráðs á
síðustu ámm em fímm stjóm-
málaskörungar, sem einkanlega
hafa sett sitt mark á þessa starf-
semi. Þeir em Karl August
Fagerholm, Olof Palme, Bjami
Benediktsson, Trygve Bratteli og
K.B. Andersen. Áf þessum fímm
stjómmálaskömngum vom Qórir
jafhaðarmenn en Bjami Bened-
iktsson var fulltrúi Sjálfstæðis-
flokksins á íslandi. Allir vom þeir
ieiðtogar stærstu stjómmála-
flokka í löndum sínum og höfðu
fyrir vikið aðstöðu og áhrif sem
þeir beittu í þágu norrænnar sam-
vinnu, sem fram fór og þróaðist
í Norðurlandaráði og hjá Norrænu
ráðherranefndinni.
Karl August Fagerholm lézt
árið 1984, 82ja ára að aldri. Fag-
erholm gegndi oft embætti
forsætisráðherra og öðmm ráð-
herraembættum í Finnlandi og
forseti Norðurlandaráðs var hann
á ámnum 1962—1963. Hann var
meðal þeirra stjómmálamanna
sem mótuðu starfsemi ráðsins.
Hann var formaður hinnar svo-
nefndu Fagerholmnefndar og þar
með frumkvöðull að mótun hins
norræna samstarfs eins og við
þekkjum það nú — með ráðherra-
nefnd og þingi með eigin skrifstof-
um — en gmndvöllur þess er í
Helsinkisáttmálanum, er gekk f
gildi 1. júlf 1962.
Olof Palme var óvéfengjanlega
í hópi þeirra ræðumanna, sem
drógu að sér flesta hlustendur.
Hann tók þátt í Norðurlandaráði
frá 1964 og þar til hann var ráð-
inn af dögum í marz 1986 rétt
fyrir Norðurlandaráðsþingið í
Kristjánsborgarhöll.
Hann taldi að áætlun um efna-
hagssamvinnu, sem þá lá fyrir
fæli í sér ennþá metnaðarfyllra
samstarf Norðurlandaþjóða en
áður. Árið 1985 taldi hann að hún
myndi hafa mikilvæg áhrif, bæði
bein og óbein á efnahag og at-
vinnu á Norðurlöndum og stuðla
að æskilegri eflingu norrænnar
samvinnu en jafnframt áleit hann
að hér væri á íerðinni markvert
framtak á alþjóðlegum vettvangi
sem orðið gæti öðmm þjóðum
fordæmi til samvinnu 5 efnahags-
málum.
10. júlí 1970 fórst þáverandi
forsætisráðherra íslands, dr. jur.
Bjami Benediktsson, er ráðherra-
bústaðurinn á Þingvöllum brann
að nóttu til.
Bjami Benediktsson var einn
hinna fyrstu, sem urðu hlynntir
þessháttar samstarfi, er varð að
vemleika með norræna fjárfest-
ingarbankanum. Árið 1968 vakti
hann athygli á áhuga Islendinga
á, að viðunandi lausn fengizt varð-
andi aðild Færeyinga að Norður-
landaráði og þegar Norræna húsið
í Reykjavík var vígt lagði hann
áherzlu á, að það væri f krafti
menningarverðmæta sinna sem
Norðurlandaþjóðir hefðu tryggt
sér miklu sterkari aðstöðu á al-
þjóðavettvangi en fólksflöldinn
gæfí tilefni til.
Tiygve Bratteli átti aðild að
Norðurlandaráði á ámnum
1954—81, ýmist sem kjörinn full-
trúi eða sem fulltrúi ríkisstjómar.
Á ámnum 1978—79 var hann
forseti Norðurlandaráðs.
Trygve Bratteli lézt f nóvember
1984. Hans verður ekki sízt
minnzt fyrir þann skerf sem hann
lagði fram á Norðurlandaráðs-
þinginu í Kaupmannahöfn vegna
þorskastrfðs íslendinga og Breta.
Hann mótaði orðalag yfírlýsingar
forsætisnefndarinnar til stuðnings
íslendingum, en hún var sfðan
birt sem niðurstaða af hálfu Norð-
urlandaþjóðanna og átti sinn þátt
f að breyta þeim skilningi, að ráð-
ið gæti ekld Ijallað um viðfangs-
efni, er snertu utanríkismál.
K.B. Andersen sat í Norður-
landaráði frá 1962 og þar til hann
hvarf þaðan og tók við stöðu for-
seta danska þjóðþingsins árið
1981. Hann sljómaði undirbún-
ingsvinnunni er ieiddi til stofnun-
ar Qárhagsnefndar Norðurlandar-
áðs — og 3Íðar fjárhags- og
sfjómunamefndar, sem Ifkja má
við ijárveitinganefíid og hann var
á tímabili formaður laganefndar
Norðurlandaráðs.
Hann hafði mikinn áhuga á að
Norðurlöndin tækju þátt f alþjóð-
legum viðfangsefnum og þegar
hann var utanríkisráðherra vakti
hann athygli á þvf á Norðurland-
aráðsþinginu 1978, að þörf væri
fyrir aukna samheldni í hverfulum
heimi og þegar erfiðar breytingar
yrðu, skipti miklu að norrænir
menn lokuðu sig ekki af á af-
mörkuðum svæðum og byggju
eingöngu að sfnu. Þetta sjónarmið
kom heim og saman við orð Olofs
Palme er hann bauð gesti vel-
komna til Norðurlandaráðsþings
í Stokkhólmi árið 1979, en þau
vom m.a. á þessa lund: „Þrótt-
mikið og uppbyggilegt samstarf
landa vorra og samstaða á al-
þjóðavettvangi getur stuðlað að
því að skapa betri og traustari
framtíð fyrir þær 22 milljónir sem
búa á Norðurlöndum. Jafnframt
verðum við að auka samheldnina
þannig að hún nái einnig til hinna
hundmða milljóna manna er búa
við aðstæður sem við breyttum í
lok síðustu aldar."
Um þessar mundir er það eink-
um Anker Jörgensen, sem heldur
slfkum sjónarmiðum á loft og þau
komu síðast til umræðu í Helsinki
í febrúar sl. Þess háttar sjónar-
mið hafa áður 'búið f haginn fyrir
ályktanir um málefni flótta-
manna, mannréttindamál, endur-
hæfíngu þeirra, sem orðið hafa
fyrir pyndingum, um uðstoð við
þróunarlönd og þróun norrænnar
samvinnu á alþjóðavettvangi. Al-
þjóðahyggjan hefur hins vegar
leitt til varfæmi hjá öðram, til
dæmis hjá Jo Benkow, forseta
norska stórþingsins, en hann
leggur þröngan skilning í ákvæði
samstarfssáttmálans. Sú afstaða
olli því meðal annars að tillaga
um frumkvæði norrænna þjóða í
friðarmálum var því miður ekki
tekin til umræðu á Norðurlanda-
ráðsþinginu á þessu ári.
Sem dæmi um þann árangur,
sem norræn samvinna hefur bo-
rið, má nefna Norrænan fjárfest-
ingabanka og Norrænan
iðnþróunarsjóð til stuðnings at-
vinnulífi á Norðurlöndum, svo og
kosningarétt og kjörgengi Norð-
urlandabúa í kosningum til sveita-
stjóma þar sem þeir em búsettir,
norrænan umhverfísmálasátt-
mála, stuðning við æskulýðs- og
íþróttastarf, norræn menningar-
verðlaun, tungumálasáttmála,
norrænan vinnumarkað og sam-
starf í félagsmálum.
Á 35. þingi Norðurlandaráðs,
sem haldið var í febrúar í Hels-
inki, vora samþykktar 45 ályktan-
ir en þar af er sérstök ástæða til
að nefna þijár, sem ugglaugt
munu selja svip á samstarfíð í
stóram dráttum. í fyrsta lagi er
ályktun um að þegar í stað verði
ráðizt gegn loftmengun m.a. á
grandvelli alþjóðlegrar ráðstefnu
sem Norðurlandaráð gekkst fyrir
1986 um mengun andrúmslofts-
ins. Þá er um að ræða samstarfsá-
ætlun um afnám viðskiptahafta á
Norðurlöndum og loks viljayfírlýs-
ingu um að settur verði á laggim-
ar norrænn sjóður, sem stuðli að
samvinnu á sviði kvikmyndagerð-
ar og á efni fyrir sjónvarp og
myndbönd.
Með því að leggja þessar sam-
þýkktir fyrir ráðherranefndina
hefur Norðurlandaráð nýja sókn
í umhverfismálum, efnahagsþró-
un og þróun menningarmála, en
þetta verða trúlega meginvið-
fangsefni ráðsins, er það kemur
saman í Osló í marz árið 1988.
1. júlí er dagur, sem markar
tímamót í norrænni samvinnu. Þá
era 25 ár liðin frá því að í gildi
gekk sáttmálinn sem gerður var
10 áram eftir að Norðurlandaráð
var stofnað, og það var sá sátt-
máli sem markaði Norðurlanda-
ráði og norrænu ráðherranefnd-
inni starfssvið og starfsaðferðir
og lagði grunninn að aðild Álands-
eyja, Færeyja og Grænlands að
ráðinu. Þessi sáttmáli er eins kon-
ar stjómarskrá fyrir hina opinbera
norrænu samvinnu.
Höfundur er aðstoðarfram-
kvœmdastjóri Danmerkurdeild•
ar Norðuriandariðs i
Kaupmannahöfn.
Ný verslunarmiðstöð á Laugavegi:
Fimmtán verslanir í Domus 91
Á LAUGAVEGI 91, þar sem
KRON rak áður verslunina
Domus, verður f haust opnuð
verslunarmiðstöð þar sem um
það bil 15 verslanir og þjón-
ustufyrirtæki munu hafa
aðsetur. Það er fyrirtækið Ný-
borg hf. og Sigurður Antons-
son sém hafa keypt húsið og
ætla að leigja það út.
Að sögn Sigurðar hefur gengið
vel að fá leigjendur að húsnæðinu
sem verður kallað Domus 91 og
væri þegar búið að ráðstafa jarð-
hæð hússins og kjallara en eitt-
hvað væri laust á annarri og þriðju
hæð. KRON verður þó áfram með
skrifstofur á þriðju hæðinni fram
á mitt næsta ár.
Þama verða að öllum líkindum
bæði bakarí og hárgreiðslustofa
auk verslana sem munu selja með-
al annars skó, snyrtivörar, hljóm-
flutningstæki, íþróttavörar og
hannyrðavörur.
Á næsta ári er ætlunin að
stækka húsnæðið með því að
byggja annað hús við hliðina á
Laugavegi 91 en áður stóð til að
hafa eins konar torg Snorrabraut-
armegin við húsið.
„Það er ætlunin að rejma að
lyfta húsinu upp og gera það hent-
ugara til þessa reksturs,“ sagði
Sigurður í samtali við Morgun-
blaðið. „Ég óttast ekki samkeppn-
ina við verslunarmiðstöðina í nýja
miðbænum, Kringluna, um of, það
eru mörg hundruð verslanir á
Laugaveginum en þær verða ein-
ungis 70 í Kringlunni, það á eftir
að hafa sín áhrif. Það hefur líka
sýnt sig að efri hluti Laugavegar-
ins hefur haldið sínum hlut þótt
verslun hafí dregist saman annars
staðar. Ég veit um kaupmenn sem
ætluðu að reka verslanir í Kringl-
unni en hættu við það og fluttu í
húsnæði héma nokkrum húsum
neðar á Laugaveginum."
^ Morgunblaðið/Theodór Kr. Þórðarson
I umferðaröryggi
Borgarneai.
Hún gerði sér hreiður í vegkantinum sunnan við Borgarfjarðar-
brúna, þessi æðarkolla, hvergi smeyk við æðandi umferðina. Það
voru starfsmenn Hitaveitu Akraness og Borgarfjarðar sem tóku
fyrst eftir fuglinum og settu hjólbarða utan um hreiðrið og nokkur
rör þar utanvið til að varna þvi að gengið yrði yfir fuglinn.