Morgunblaðið - 01.07.1987, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚLÍ 1987
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÖNNU BJARNADÓTTUR
Gíinter Wallraff liggur undir ámæli:
Ræðir heldur sjálfan
sig en vanda Tyrkja
Samstarfsmenn höfundar Niðurlægingarinnar snúast gegn honum
FAAR bækur hafa vakið eins mikla athygli í Vestur-Þýskalandi
á undanförnum áratugum og metsölubókin Niðurlægingin (Ganz
unten), sem kom út haustið 1985. Hún hefur selst í 2,75 milljónum
eintaka og verið þýdd á 14 erlend tungumál, þar á meðal íslensku.
Rithöfundurinn GUnter Wallraff greinir þar frá hörmulegum
lífsskilyrðum Tyrlya í Sambandslýðveldinu Þýskalandi af eigin
reynslu og dregur ekkert undan.
Málshöfðunum rigndi yfir
hann frá fyrirtækjum og
einstaklingum er bókin kom út
og andstæðingar Wallraffs gagn-
rýndu hann fyrir að villa á sér
heimildir þegar hann viðaði að sér
gögnum í bókina. En Wallraff
hefur farið sigurgöngu í þýskum
réttarsölum og ekki þurft að hnika
staf í bókinni. Hann hefur notið
mikillar aðdáunar fyrir rannsókn-
arstörf sín í gervi Tyrkjans „Alis“.
Nú hafa nokkrir gamlir félagar
hans hins vegar bæst í hóp þeirra
sem gagmýna hann og hetjuljóm-
inn um rithöfundinn hefur dofnað
að undanfömu.
Ekki er allt sem sýnist
Wallraff fékk nafn og skilríki
að láni hjá Levent Sinirlioglu,
vinstrisinnuðum Tyrkja, sem hef-
ur búið í Vestur-Þýskalandi frá
árinu 1974, þegar hann fór í gervi
Alis. Wallraff lýsir reynslu Alis í
1. persónu og segir frá meðferð-
inni sem hann hlaut hjá samborg-
urum sínum. í bókinni virðist
Wallraff hafa upplifað alla þá
hluti, sem Ali lendir í, en nú kem-
ur í ljós að svo var ekki.
Náinn samstarfsmaður hans,
blaðamaðurinn Uwe Herzog, full-
yrðir að Wallraff hafi skrifað
minnstan hluta Niðurlægingar-
innar sjálfur og segist til dæmis
hafa rannsakað efni fyrir hann
og skrifað 28 síður í bókinni, sem
er alls 256 síður. Sinirlioglu segir
að mikill hluti bókarinnar byggist
á sinni reynslu; atburðum, sem
hann hafí greint Wallraff frá
síðar. Eitt dæmi um það er þegar
vinnuveitandinn Hans Vogel, sem
nefndur er „Adler“
í bókinni, neitar tyrkneskum
einkabflstjóra sínum um að nota
klósettið heima hjá sér og vísar
honum út undir vegg eins og
hundi. Sinirlioglu segir að Wall-
raff hafí eignað Ali fjölda spenn-
andi atvika, sem tyrkneskir
aðstoðarmenn hans lentu í, en
hvergi látið þess getið.
Hann fyrirgefur Wallraff þetta
og segir að hann hafí gert mál-
stað þeirra, sem vinna á svörtum
markaði í Vestur-Þýskalandi, slíkt
gagn með bókinni að ekki skipti
máli hver upplifði einstök atvik.
Þau hafí eftir sem áður gerst. En
hann gagnrýnir Wallraff fyrir að
hafa breyst í einskonar stofnun
eftir útkomu og vinsældir bókar-
innar og líkir honum við þá sem
rannsóknarblaðamaðurinn fer
einna hörðustu orðum um í Niður-
lægingunni.
Stofnunin Wallraff
„Wallraff kemur fram opin-
berlega, sem málsvari jafnréttis
og lýðræðis, en það er ekki hægt
að koma fram við samstarfsmenn
sína á ójafnari og ólýðræðislegri
hátt, en hann gerir,“ segir Sinirli-
oglu í nýlegu viðtali við vestur-
þýska vikuritið Der Spiegel.
„Hann fékk yfir átta milljónir
marka (168 milljónir ísl. kr.) fyrir
bókina, við [tyrkneskir samstarfs-
menn hans] vorum ekki spurðir
hvemig ætti að nota peningana.
Og Wallraff stóð eins að launa-
greiðslum til síns fólks og allir
aðrir yfírmenn, sem vilja komast
frá þeim á sem ódýrastan hátt.“
Sinirlioglu grunar Wallraff um
að hafa borgað þýskum sam-
starfsmönnum sínum mun betur
en hinum tyrknesku. Hann hamr-
aði á mikilvægi málstaðarins við
Tyrkina. „Við tókum þátt í starf-
inu af pólitískri sannfæringu.
Þegar launagreiðslur bar á góma
notfærði Wallraff sér það og
minnti okkur alltaf á „málstað-
inn“. Það villti um fyrir mér og
ég var lengi blindur á klæki Wall-
raff-fyrirtækisins. Á meðan
„sameiginlegi málstaðurinn" fyllti
vasa Wallraffs þurftu margir okk-
ar hinna að þiggja fé frá félags-
málastofnun og ieita okkur vinnu
á svörtum markaði".
Wallraff opnaði ráðgjafarskrif-
stofu fyrir útlendinga í bænum
Duisburg nokkrum vikum eftir að
Niðurlægingin kom út. Tyrkinn
Taner Aday starfaði einn á skrif-
stofunni, en hún var aðeins opin
í hálft ár. Wallraff notaði heimili
hans, sem heimilisfang fyrir Ali,
þegar hann starfaði í Thyssen-
verksmiðjunni i Duisburg. Aday
er í hópi þeirra, sem gagnrýna
Wallraff nú harðlega. Hann segir
að Wallraff hafi ákveðið að opna
skrifstofuna og ráðið sig í vinnu
þar til þess að þagga niður í sér
og hann hafí aldrei sýnt starfsem-
inni nokkum áhuga.
í beinni sjónvarpsútsendingu,
sem Aday og Wallraff tóku báðir
þátt í árið 1985, gagnrýndi Aday
fjölmiðla fyrir að beina of mikilli
athygli að hetjudáð Wallraffs í
gervi Alis, en vanrækja efni bók-
arinnar og vanda Tyrkja í um-
flöllun um hana. Þegar hann sagði
að Tyrkir og Þjóðveijar yrðu að
ráða bug á útlendingaandúðinni í
landinu í sameiningu klappaði
Wallraff á öxlina á honum og
kvaðst einmitt ætla að opna ráð-
gjafarskrifstofu fyrir útlendinga í
Duisburg fyrir ritlaunin af bók-
inni. Hann sagði að Aday væri
rétti maðurinn til að starfa þar.
Aday tók starfíð án þess að ganga
frá samningum um starfsemi
skrifstofunnar. Tyrkir og aðrir
útlendingar leituðu þangað með
vandamál sín. Bréf til Wallraffs
voru send til Kölnar, en Aday
hlustaði á vandamál þeirra sem
hringdu og lét ritara Wallraffs í
Köln vita hvað þeim lá á hjarta.
Wallraff kom aldrei á skrifstof-
una, en kvartaði undan kostnaðin-
um við hana. Á endanum ákvað
hann að loka henni. Aday telur
að hann hafí aldrei ætlað sér að
reka hana í alvöru, en opnað hana
til að friða eigin samvisku og til
að auglýsa bókina enn betur.
Gunter Wallraff varð heims-
frægur og flugríkur á Niðurlæg-
ingunni. En hann segir nú að
bókin hvfli á sér eins og bölvun
og síðastliðið ár hafí verið versta
ár ævi sinnar. Hann þolir illa
gagniýni og er fljótur að bjóða
peninga eða leiðrétta misskilning
þegar óánægja fólks með sam-
skiptin við hann kemst í fjölmiðla.
Vandi einhleyprar konu, sem
missti íbúðina sem hún hafði búið
í frá bamæsku, var til dæmis leið-
réttur í snatri eftir að Der Spiegel
komst á snoðir um að konan var
á götunni vegna ráðagerða Wall-
raffs um að gera upp íbúðarhús
í Duisburg. Wallraff varaði blaða-
menn Der Spiegel við því að tala
við Sinirlioglu og Aday og ráð-
lagði þeim báðum að tala ekki við
vikuritið.
Hann hefur valdið mörgum
vonbrigðum með því að nýta ekki
umræðuna, sem bók hans vakti,
til hins ýtrasta. Sinirlioglu segir
að hann hafí meiri áhuga á að
tala um sjálfan sig en vandamál
Tyrkja á fundum, sem honum er
boðið sem heiðurgesti á. Ganz
unten hefur gert Vestur-Þjóð-
veija meðvitaða um lífsskilyrði
Tyrkja í þjóðfélaginu, en þau hafa
aftur á móti lítið breyst síðan
bókin kom út.
Heimild: Der Spiegel
Levent Sinirlioglu og Gilnter Wallraff: „Við erum eins og síamstvi-
burar,“ sagði rannsóknarblaðamaðurinn í viðtali árið 1985.
„Einhvern tímann kemur að þvi að við ráðumst hvor á annan."
Starfsemi Tónlist-
A
arbandalags Is-
lands haldið áfram
Halldór Haraldsson kjörinn formaður
Á AÐALFUNDI Tónlistarbanda-
lags íslands sem haldinn var
fyrir nokkru var einróma sam-
þykkt að halda áfram starfsemi
bandalagsins. í fundarboði var
kynnt umræða um hvort leggja
skyldi starfsemina niður eða ekki
og voru fulltrúar á aðalfundi á
einu máli um að halda áfram.
Halldór Haraldsson píanóleikari
Leiðréttíng
í MORGUNBLAÐINU í gær (30.6.)
hafa orðið þau mistök að hluta texta
vantar í umsögn um bók Jóns Dan:
Ekki flasar jörðin. Þar á að standa
um ljóðið Kallar oss dauðinn: „Sama
er að segja um Kallar oss dauðinn
þar sem regndropamir sofna í lygn-
um polli, en stíga svo til himna „og
falla regn til jarðar". Og þegar
dauðinn hefur kallað gerist það
með líkum hætti að „stígur í friði
önd vor upp til himna,/ fellur svo
aftur lítið bam til jarðar“.
var kjörinn formaður TBÍ og hefur
stjómin þegar haldið nokkra fundi
frá aðalfundinum.
Að undanfömu hefur stjóm TBÍ
unnið að athugun á útgáfu á tónlist-
artímariti. Hefur hugmyndin verið
kynnt fyrir nokkrum útgáfufyrir-
tækjum en þau hafa talið vafasamt
að útgáfan gæti staðið undir sér
og því ekki viljað hleypa því af
stokkunum.
Einnig hefur stjómin haft sam-
band við forráðamenn ýmissa
fjölmiðla og hvatt til þess að vönd-
uð umfjöliun um tónlist verði aukin
og boðist til að vera til aðstoðar
við útvegun efnis. Hefur þeirri
málaleitan verið vel tekið.
Þá hefur TBÍ aðstoðað samtökin
Vímulaus æska við að útvega tón-
listarmenn til að leika inn á hljóm-
plötu til styrktar starfí samtakanna_
Sem fyrr segir var framtíð TBÍ
rædd á aðalfundinum. Margir full-
trúar tóku til máls og hvöttu til
áframhaldandi starfs enda gæti það
á margan hátt stutt við ýmis mál-
efni tónlistar.
Fjórða hefti Tenings komið út:
Ljóð eftír Sigfós Daðason
TENINGUR er kominn út, fjórða
hefti tímaritsins sem er vett-
vangur fyrir bókmenntir og
listir. Að venju eru á Teningnum
margar hliðar, efnið fjölbreytt
og komið að listunum úr ýmsum
áttum.
Af frumsömdu bókmenntaefni
má nefna ljóð eftir eitt fremsta ljóð-
skáld íslendinga á vorum dögum,
Sigfús Daðason, en ekki hafa birst
ljóð eftir hann ( nærfellt tíu ár.
Áðrir sem eiga ljóð í Teningi nú
eru Margrét Lóa Jónsdóttir, Sveinn
Yngvi Egilsson, Sigrún Bjömsdótt-
ir, Hreinn Guðlaugsson og Gunnar
Harðarson. Þá eru þýdd ljóð eftir
höfuðskáld Tyrkja, Nazim Hikmet,
og einnig eftir hið heimsfræga
mexíkanska skáld, Octavio Paz,
sem að auki á smásögu í heftinu.
Smásögumar eru fímm með sögu
Paz. Þær eru eftir Guðmund Andra
Thorsson, Þórð Kristinsson, Garðar
Baldvinsson og Benedikt Gestsson.
Hin rómuðu bókmenntaviðtöl Ten-
ings eru tvö að þessu sinni, ítarlegt
viðtal er við Ólaf Gunnarsson og
að auki er rætt við Gyrði Elíasson.
Af myndlistarefni tímaritsins fer
mest fyrir löngu viðtali við Kristján
Guðmundsson og með því eru birtar
myndir af ýmsum verka hans. Þá
á Halldór Ásgeirsson einnig myndir
og ljóð í Teningi. Ennfremur er
vert að minna á ritgerð eftir hinn
kunna franska heimspeking, Paul
Ricoeur, sem ber heitið „Heims-
menning og þjóðmenning" og fjallar
um það sem ýmsir telja eitt stærsta
og rnikilvægasta mál vorra tíma.
Áskriftarsími Tenings er 18417,
en hann fæst einnig í öllum helstu
bókaverslunum landsins.
Norðurlandamót yngri spilara;
Keppmsreynslan vóg
langþyngst á metunum
Brids
GuðmundurSv. Hermannsson
FRAMMISTAÐA íslensku Uð-
anna á Norðurlandamóti yngri
spilara i Hrafnagilsskóla í
síðustu viku olli nokkrum von-
brigðum en Uðin enduðu í
tveimur neðstu sætunum af 9 Uð-
um alls. Þar hefur reynsluleysið
örugglega átt stærstan þátt því
aðeins tveir íslensku keppend-
anna hafa áður spilað á alþjóð-
legu móti.
Hvað keppnisreynslan hefur mik-
ið að segja sást best á yfirburðum
Norðmanna sem leiddu mótið frá
upphafí. í norska liðinu var lands-
liðsparið Jon Andreas Stavneng og
Roar Voll en þeir hafa þegar tekið
þátt í Evrópu- og Norðurlandamót-
um í opnum flokki og verða í norska
liðinu á Evrópumótinu í Brighton
síðar í sumar. Hitt parið í liðinu var
skipað bræðrunum Sam Inge og Jim
Idar Hoyland en annar þeirra spil-
aði hér á bridshátíð í vetur eins og
raunar Voll og Stevneng.
Lokastaðan varð þessi:
1. Noregur A: 195
2. Svíþjóð: 157
3. Noregur B: 141
4. Danmörk B: 141
5. Danmörk A: 138
6. Finnland B: 135
7. Finnland A: 122
8. ísland A: 116
9. Island B: 88
íslenska eldra liðið vann þijá leiki
á mótinu, gegn norska yngra liðinu,
21-9, eldra fínnska liðinu 17-13 og
gegn íslenska yngra liðinu, 16-14.
Þremur leikjum tapaði liðið naum-
lega, 14-16 gegn yngra liði Dana,
11-19 gegn eldra danska liðinu og
yngra fínnska liðinu. Fyrir sigur-
vegurunum tapaði ísland 8-22 en
stærsti skellurinn var gegn sænska
liðinu, 0-25. í þeim leik sáu íslensku
strákamir aldrei til sólar og töpuðu
til dæmis fyrri hálfleiknum með 60
impa mun.