Morgunblaðið - 02.07.1987, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. JÚLÍ 1987
fNtovQm Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Arni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Dýrasti ráðherra
Islandssögunnar
Landbúnaður og sjávarútveg-
ur vóru einu undirstöður
atvinnu og afkomu íslendinga frá
upphafi byggðar í landinu fram
á tuttugustu öldina. Langt er
síðan menn gerðu sér grein fyrir
því að auðlindir moldar og sjávar
höfðu nýtingarmörk, sem ekki
mátti yfir fara. Þröngur markað-
ur búvöru og viðkvæm stofn-
stærð nytjafiska settu þjóðinni
stólinn fyrir dymar með umtals-
verða framleiðsluaukningu bú-
og sjávarvöru. Af þeim sökum
var meðal annars horft til þriðju
auðlindarinnar, orkunnar í fall-
vötnum landsins og jarðvarmans,
sem leiðar til að auka þjóðartekj-
ur og bæta almenn kjör í landinu.
I þeirri viðleitni að breyta orku
fallvatna í störf, verðmæti, gjald-
eyri og lífskjör var efnt til
samstarfs við erlenda aðila, er
höfðu fjármagn, tækniþekkingu
og aðgang að fjölþjóðlegum
markaði fyrir framleiðsluna.
Þetta var gert vegna þess að eina
færa leiðin til að flytja íslenzka
raforku á erlendan markað var í
formi orkufreks iðnaðar. Bæði
álverksmiðjan við Straumsvík og
jámblendiverksmiðjan á Grund-
artanga hafa gegnt þýðingar-
miklu hlutverki í íslenzkum
þjóðarbúskap.
Morgunblaðið greinir frá því í
gær að viðræðunefnd við fulltrúa
brezka fýrirtækisins Rio Tinto
Zink hafí komist að þeirri niður-
stöðu „að ekki sé grundvöllur
fyrir byggingu og rekstri kísil-
málmverksmiðju við Reyðaríjörð
að svo stöddu“. Eini sjáanlegi
kosturinn til að auka umtalsvert
sölu rafmagns til orkufreks út-
flutningsiðnaðar er stækkun
álversins við Straumsvík. Ekki
hefur fundist erlendur samstarfs-
aðili að þeirri framkvæmd, þrátt
fyrir nokkra leit. Tími vaxtar í
orkufrekum iðnaði, sem leiðar til
að breyta orku fallvatna í bætt
lífskjör, virðist úti, að minnsta
kosti í bili.
Meðan samkeppnisstaða raf-
orku gagnvart öðrum orkugjöfum
var góð, vegna hárrar verðlagn-
ingar olíu um árabil, héldum við
að okkur höndum þegar orku-
frekur iðnaður átti í hlut. Þá réði
sú afstaða Hjörleifs Guttorms-
sonar og Alþýðubandalagsins í
iðnaðarráðuneytinu að glötuð
tækifæri í orkuiðnaði væru vel
nýtt tækifæri. Af þeim sökum
höfum við misst af möguleikum
til að breyta orku fallvatna í
störf, verðmæti og lífskjör. Af
þeim sökum höfum við orðið að
draga í land með frekari virkjun-
arframkvæmdir.
Ráðherra hinna glötuðu tæki-
færa er hugsanlega dýrasti
ráðherra Islandssögunnar.
Viðhorf
sjómanna
Forstjóri Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna, Friðrik
Pálsson, tekur í Morgunblaðsvið-
tali í svipaðan streng og formaður
Landssambands útvegsmanna,
Kristján Ragnarsson, varðandi
fijálst fiskverð. Báðir láta í ljós
ótta um að afstaða sjómanna í
nokkrum útvegsplássum kunni
að leiða til þess að horfið verði
til fyrri verðmyndunarleiðar
ferskfisks, þ.e. „forsjár ríkisins“.
Formaður Sjómannasambands
íslands, Óskar Vigfússon, sér
málið frá öðrum sjónarmáli.
Ummæli hans benda til þess að
hann sé sáttur við fijálst fisk-
verð, að því tilskyldu, að sjónar-
mið sjómanna séu metin á þeim
stöðum þar sem einn og sami
eigandi vinnslustöðvar og veiði-
skipa hefur aðstöðu' til að ákveða
„einhliða" fiskverð, án samráðs
við sjómenn. Þessi afstaða er
skiljanleg. .
Sú staðreynd að veiðar og
vinnsla eru víða um land undir
einum hatti vekur spumingu um,
hvort fijálst fiskverð geti fest
rætur á þeim stöðum með öðrum
hætti en þeim, að ferskfiskvið-
skipti tengist með einum eða
öðrum hætti uppboðs- eða íjar-
skiptamarkaði, þ.e. samkeppni
um sölu og kaup hráefnisins. í
öllu falli þarf í þessum tilfellum
að finna leið eða viðmiðun, sem
allir hagsmunaaðilar eru sæmi-
lega sáttir við.
Þar sem samkeppni er næg
um ferskfiskinn, sem að landi
berst, hentar fijálst fiskverð og
uppboðsmarkaðir hagsmunum
sjómanna sem annarra sjávarút-
vegsaðila, enda sá viðskiptamáti
sem nær allar fískveiðiþjóðir hafa
tileinkað sér.
Það er hinsvegar ofurskiljan-
legt að sjávarútvegurinn þurfi
nokkum tíma til að laga sig að
breyttum aðstæðum að þessu
leyti.
Ref skák í kri
um blæðandi
eftir Áke
Sparring
Á meðan gert er ráð fyrir
tímabili slökunar og samvinnu
austurs og vesturs i Evrópu held-
ur stríðið í Afganistan áfram.
Það merkir að Rauði herinn held-
ur áfram að umbreyta Afgönum
í þjóð flóttamanna og fallinna.
Stríðið skiptir engu máli í evr-
ópskum millirikjaviðræðum.
„Evrópa er ekki Asía,“ segja
menn með spekingssvip. Stríðið
er heldur ekki gagnrýnt af
neinni verulegri hörku.
Bandaríkjamenn hafa skoðun á
stríðinu. Bandaríska leyniþjónust-
an, CIA, sér skæruliðum fyrir
vopnum, utanríkisráðuneytið reynir
eftir megni að torvelda Sovétmönn-
um stríðsreksturinn eftir pólitískum
leiðum og í þinginu er athyglisvert
hve mikill einhugur ríkir þegar fjár-
veitingar til skæruliðanna eru á
dagskrá.
Einu sinni á ári krefst Allshetjar-
þing Sameinuðu þjóðanna þess að
„allar erlendar hersveitir verði flutt-
ar á brott frá Afganistan". Aðalrit-
ari samtakanna hefur komið á
laggimar samningaviðræðum milli
Afganistans og Pakistans um skii-
yrðin fyrir friðarsamningum.
Tvisvar hefur aðalritarinn sagt að
samkomulag væri í nánd en það
hefur ekki gengið eftir.
Oft hefur verið vitnað til þeirra
orða Gorbachevs að Afganistan
væri „blæðandi sár“. Þetta hafa
menn skilið svo að hann vildi að
Sovétríkin drægju sig út úr stríðinu.
Það sem Gorbachev raunveru-
lega hefur sagt er að „gagnbylting-
arsinnar og heimsvaldasinnar hafi
breytt Afganistan í blæðandi sár“.
Þessi ummæli benda ekki til að
hann ætli sér að hörfa alveg á
næstunni.
Enn fremur er sá orðrómur á
kreiki að Gorbachev hafi látið svo
um mælt að innrásin í Afganistan
hafi verið mistök. Þetta hefur einn-
ig verið túlkað svo að Sovétmenn
ætluðu á brott.
Þetta getur verið rétt. Þetta geta
líka verið vísvitandi rangar upplýs-
ingar — til þess að vinna tíma. Það
er nefnilega lítið um ótvíræðar
vísbendingar sem styðja þá tilgátu,
að Sovétmenn séu nú tilbúnir að
yfírgefa Afganistan án þess að hafa
tryggingu fyrir því að leppstjóm
þeirra verði áfram við völd — ef
nota má gamalt og skilmerkilegt
orðalag.
Kostnaðurinn við stríðsrekstur-
inn — fjögur til fimm þúsund fallnir
á ári og 24 til 36 milljarða króna
útgjöld á ári (samkvæmt banda-
rískum útreikningum) — dugar
varla til að halda aftur af risaveldi.
Þar að auki þarf Kreml-stjórnin
ekki að beijast við kröftuga andúð
á stríðinu meðal eigin þegna. Varð-
andi stríðið í Afganistan er ekki
rætt um neina „Glasnost“-stefnu.
Sovétmenn í Asíu
Það er velþekkt að Gorbachev
hefur oft átt frumkvæði að því að
bæta samskiptin við Vestur-Evrópu
og Bandaríkin og stundum staðið
djarflega að verki. Hann hefur ver-
ið varkárari i Asíu. Það er ekki
vegna þess að ekki sé þörf á breyt-
ingum. Sambandið við Kína, Japan
og ríki Suðaustur-Asíubandalagsins
einkennist af tortryggni og stund-
um beiskju.
Álitið er að Peking-stjórnin hafi
komist að þeirri niðurstöðu að
Gorbachev vilji breytingar en
Kínveijar séu ekki jafn vissir um
að honum takist að koma þeim á
ásamt umbótum innanlands, sömu-
leiðis eru þeir ekki vissir um að
stefna hans verði Kínveijum í hag.
Kínveijar hyggjast því bíða og sjá
til. Það geta þeir með góðri sam-
visku þar sem enn eru fyrir hendi
hinar svokölluðu „þijár hindranir"
í vegi bættrar sambúðar Sovét-
manna og Kínveija. Þær eru í fyrsta
lagi herseta Víetnama í Kampuc-
heu, í öðru lagi hernaður Sovét-
manna í Afganistan og í þriðja lagi
vígbúnaður Sovétmanna við
kínversku landamærin.
Nokkrar japanskar eyjar, sem
Sovétmenn hernámu í lok heims-
styijaldarinnar síðari, eru enn
hernumdar og Japanar auka nú
vígbúnað sinn.
Siglingar sovéska flotans á haf-
svæðum við ríki Suðaustur-Asíu-
bandalagsins veldur viðkomandi
þjóðum áhyggjum. Ráðgert er að
stækka og endurbæta miðstöð sov-
éska flotans á svæðinu; flotastöðina
í Cam Ranh í Víetnam.
Því má svo bæta við að allt bend-
ir til að Sovétmenn hyggist ekki
fíarlægja meðaldrægar flaugar sem
þeir hafa sett upp í Mið-Asíu en
flaugar þessar draga til allrar Aust-
ur- og Suðaustur-Asíu. Japanar og
Kínveijar telja að flaugarnar séu
ætlaðar þeim.
Þjóðarsátt
I Afganistan hefur fleira verið
að gerast. Babrak Karmal, sem var
mjög svo hataður, hefur verið settur
á eftirlaun og við leiðtogahlutverk-
inu tekið lögreglustjórinn Naji-
bullah. Hann reynir að koma fram
sem hófsamur og sanngjarn maður.
„Þjóðarsátt" er nýja herópið. Ætt-
arhöfðingjum og fulltrúum and-
stæðinga stjórnarinnar hafa verið
boðin sæti í ríkisstjórninni. Ofsókn-
ir á hendur Islam hafa verið
stöðvaðar.
Tilboði stjórnarinnar í janúar um
vopnahlé og almenna sakaruppgjöf
var vissulega ekki tekið en olli því
að sumir liðsmenn skæruliða rugl-
uðust nokkuð í ríminu og varð
einnig til þess að draga fram í sviðs-
ljósið velþekkt deiluefni í skæruliða-
hreyfingunni. „Vopnahléð" varð því
í bili ríksstjórninni til framdráttar.
Þegar litið er á þau atriði sem
ekki hefur náðst samkomulag um
í viðræðum Kabúl-stjórnarinnar og
Pakistana í Genf verður það til að
styrkja þá tilgátu að ofangreindar
breytingar séu tilraunir til að halda
í völdin með því að láta undan í
vissum atriðum, hugsanlega án þess
að alvara sé að baki. Menn eru
sammála um að Rauði herinn skuli
yfirgefa Afganistan en ekki um
tímaáætiun í því sambandi. Frá
upphafi kröfðust fulltrúar Kabúl-
stjórnarinnar að fá að njóta „hinnar
bróðurlegu aðstoðar" í fjögur ár
eftir að vopnaviðskiptum yrði lokið
og vopnasendingar til skæruliða úr
sögunni. Nú krefíast þeir átján
mánaða aðlögunar en sú krafa er
einnig óaðgengileg fyrir Pakistan-
stjórn og skæruliðana.
Það væri furðulegt ef afgönsku
kommúnistamir berðust ekki fyrir
því að halda völdum í Kabúl. Án
valdanna væri líf þeirra í hættu.
Þeir geta sætt sig við þjóðstjórn
en skilyrðið er að þeir gegni „for-
ystuhlutverkinu". Jafnvel þótt
Moskvu-stjórnin væri reiðubúin er
ekki víst að Kabúl-stjórnin væri
það.
Líklegt er að slíka ríkisstjórn
geti ekki einu sinni hófsamasti hluti
Zahir, fyrrum konungur í Afgan-
istan hefur lýst yfir stuðningi við
hugmyndina um tímabundna
ríkisstjórn þar sem allir mikil-
vægir hópar, einnig kommúnist-
ar, ættu sæti. En hann vill ekki
láta þá hafa „forystuna á hendi“
sem merkir einfaldlega „úrslita-
völdin“.
skæruliðahreyfingarinnar sætt sig
við. Á hinn bóginn er skæruliða-
hreyfingin sjálf svo klofin að hún
getur varla myndað eigin ríkis-
stjórn. Hugsanlegt er að sterkur
maður geti komið fram á sjónar-
sviðið úr röðum skæruliða en enginn
slíkur hefur enn birst.
Það er því vafasamt að sam-
komulag, sem gert yrði í Genf,
myndi verða nothæft við ríkjandi
aðstæður í Afganistan. Skærulið-
arnir viðurkenna hvorki að Kabúl-
stjórnin né Pakistan-stjórn séu aðil-
ar í málinu. Þeir krefjast þess að
fá að semja milliliðalaust við yfir-
völd í Moskvu; Kabúl-stjórnin geti
hvort sem er ekkert ákveðið upp á
eigin spýtur. Það er satt en varla
er það sannleikur sem Kabúl-stjórn-
in vill viðurkenna.
Afganskir flóttamenn í Pakistan.